Đạo luật Bảo vệ động vật có vú ở biển (MMPA) đã được Mỹ áp dụng, xuất khẩu hải sản vào quốc gia này phải chứng minh quy trình đánh bắt không gây hại đến động vật biển. Vì vậy, Việt Nam cần có kế hoạch tránh nguy cơ bị cấm nhập khẩu nhiều loài hải sản.
Tín hiệu khởi sắc
Ngày 5/3, Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, trong 2 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu thủy sản của Việt Nam ghi nhận nhiều kết quả và tín hiệu khởi sắc. Thống kê, tổng kim ngạch đạt 1,423 tỷ USD, tăng trưởng 18,2% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng tháng 2/2025 đạt 655,197 triệu USD, mức tăng trưởng đạt 42,6%.
“EU và Mỹ ngày càng siết chặt kiểm soát nguồn gốc, đòi hỏi truy xuất nguồn gốc đầy đủ và chặt chẽ. Nếu không đáp ứng, các mặt hàng này có nguy cơ bị từ chối nhập khẩu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kim ngạch xuất khẩu. Sự phối hợp giữa Chính phủ, doanh nghiệp và ngư dân trong việc xây dựng chuỗi cung ứng bền vững là yếu tố sống còn để giữ vững thị trường và thúc đẩy tăng trưởng”, đại diện VASEP nhận định.
Xuất khẩu tôm được xem là chủ lực, có đóng góp 542,387 triệu USD, tăng trưởng 30,8%. Kim ngạch xuất khẩu tôm trong 2 tháng đầu năm đạt 231,406 triệu USD, tăng 33,9%.
Các chuyên gia nhận định, mặc dù so với cùng kỳ năm 2024, xuất khẩu tôm sang thị trường Trung Quốc và Mỹ giảm, thế nhưng các thị trường khác của các nước Liên minh châu Âu (EU) và một số khu vực, quốc gia khác đã giúp xuất khẩu tôm “kéo” lại sự cân bằng ngành thủy sản.
Theo VASEP dự báo, xuất khẩu tôm năm 2025 mở ra nhiều triển vọng nếu như Tổng thống Mỹ Donald Trump không áp đặt mức thuế quan bổ sung 10%, không xảy ra chiến tranh thương mại, cạnh tranh không lành mạnh….
Đối với cá tra, giá thương phẩm mặt hàng này hiện ở mức cao nhất trong 3 năm qua (dao động từ 32.000 - 33.000 đồng/kg đối với trên 1kg/con). Với mức giá này, người nuôi sẽ có lợi nhuận khoảng từ 2.000 - 3.500 đồng/kg.
Trong 2 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu cá tra đạt 253,241 triệu USD, giảm nhẹ (0,8%) so với cùng kỳ. Riêng tháng 2/2025, đạt 120,057 triệu USD, tăng trưởng mạnh 32,8%. Cuối năm 2024, các doanh nghiệp đã có nhiều đơn hàng ổn định đến ít nhất tháng 6 năm nay.
Các nhóm thủy hải sản khác nhận định có tiềm năng lớn như các loại cá đạt kim ngạch 302,783 triệu USD, tăng 13,6%, mực và bạch tuộc (101,009 triệu USD, tăng 13,8%, nhuyễn thể có vỏ đạt 39,089 triệu USD, tăng 121,6%; cua ghẹ 62,762 triệu USD, tăng 86,1%. Nhờ nhu cầu tiêu dùng tại thị trường Trung Quốc tăng mạnh đã khiến mặt hàng nhuyễn thể có vỏ và cua ghẹ có mức tăng trưởng vượt bậc.
VASEP cho biết, hiện xuất khẩu thủy sản Mỹ đang có phần chững lại bởi nhu cầu tiêu thụ, hàng tồn kho lớn hoặc có thể do chính sách kìm hãm tăng giá. Mặt khác, mặt hàng hải sản là cá ngừ, mực, bạch tuộc, cua ghẹ phải chịu rào cản từ các quy định về chống đánh bắt bất hợp pháp (IUU) và MMPA.
Bên cạnh đó, xuất khẩu cá ngừ Việt Nam đang đối mặt với những thách thức lớn từ các thị trường chủ lực như EU và Mỹ. Quy định IUU đang là rào cản lớn đối với khai thác thủy sản, trong đó có cá ngừ được quy định kích thước tối thiểu cá ngừ vằn 0,5m tại Nghị định 37/2024 đang khiến cho ngư dân và doanh nghiệp gặp khó.
Quyết tâm, nỗ lực vượt khó
Mỹ vừa có thông báo, yêu cầu các quốc gia xuất khẩu hải sản phải chứng minh quy trình đánh bắt không gây hại đến động vật biển và chứng minh được những quy định quản lý tương đồng với Mỹ.
Vì vậy, Việt Nam cần có những quy định quản lý tương đương Đạo luật Bảo vệ động vật có vú ở biển (MMPA). Nếu không có động thái kịp thời sẽ có nguy cơ bị cấm nhập khẩu nhiều loài hải sản từ tháng 1/2026 qua thị trường Mỹ.
VASEP cho rằng, để bảo vệ ngành thủy sản Việt Nam, cần sự vào cuộc và đồng hành quyết liệt từ các cơ quan thẩm quyền. Nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực giám sát, hỗ trợ ngư dân tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế trước những rào cản, thách thức này.
Tại cuộc họp vào cuối tháng 2 ở Phú Yên, đại diện Cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, các tỉnh thành khu vực miền Trung đã có cam kết chính trị cao, thực hiện nghiêm chỉ đạo của Ban Bí thư, Chính phủ về chống IUU. Cơ quan quản lý Nhà nước đã hệ thống hóa toàn bộ cơ sở dữ liệu của các tàu cá, đảm bảo việc kiểm soát tàu đi đâu, về đâu sẽ dễ dàng hơn.
Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, gỡ “thẻ vàng” là vấn đề cấp bách, đòi hỏi thực hiện theo phương châm “đối diện, không đối phó”, quyết tâm hành động dứt điểm. Nếu quốc gia không thực hiện đủ các biện pháp cần thiết sau khi nhận thẻ vàng, EU có thể áp dụng thẻ đỏ, dẫn đến việc cấm nhập khẩu thủy sản từ quốc gia đó vào thị trường EU.
“Nếu gỡ “thẻ vàng” thành công, thủy sản Việt Nam sẽ tăng cơ hội xuất khẩu và nâng cao giá trị hàng hóa, đóng góp cho tăng trưởng. Do vậy, mỗi địa phương, mỗi ngư dân phải cùng nỗ lực, chung sức, hành động cụ thể để quyết tâm gỡ “thẻ vàng” trong thời gian tới”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến khẳng định.
Các chuyên gia kinh tế chỉ ra rằng, Mỹ là thị trường tiềm năng, tiêu thụ hàng hóa rất lớn nhưng cũng rất khó tính, đòi hỏi nhiều quy định khắt khe nhất là khi căng thẳng thương mại. Vì vậy, nguy cơ về gian lận xuất xứ và lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại mà hải quan Mỹ áp dụng với một số quốc gia là điều mà doanh nghiệp Việt Nam phải lưu tâm.
Khuyến cáo, trong bối cảnh đầy biến động, để xuất khẩu được vào Mỹ, doanh nghiệp cần nâng cao nhận thức, năng lực thực thi các quy định của pháp luật về phòng vệ thương mại, quy tắc xuất xứ... Không tiếp tay cho hàng hóa từ các nước đang bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại sang Việt Nam để tiêu thụ nội địa hoặc xuất khẩu đi nước thứ ba.
Tuân thủ pháp luật, thực hiện đúng các cam kết, quy tắc xuất xứ hàng hóa. Đồng thời phải thực hiện quản trị tốt công việc lưu trữ chứng từ về nguồn gốc xuất xứ của nguyên liệu, sản phẩm để phục vụ hoạt động xác minh, điều tra của nước nhập khẩu.
EU hiện là thị trường đáng chú ý với lượng nhập khẩu tôm chân trắng tươi đông lạnh và chế biến giá trị gia tăng đạt 376.875 tấn trong năm 2024, tăng 4% so với 2023. Việt Nam ghi nhận sự phục hồi một phần trong nguồn cung sang EU. Xuất khẩu thủy sản đang chịu sự cạnh tranh gay gắt từ Ecuador và Ấn Độ. Vì vậy, đòi hỏi Việt Nam phải tập trung vào các sản phẩm giá trị cao, đa dạng thị trường để duy trì lợi thế, tránh đứt gãy.
