Hướng đi đúng và cần thiết
Theo ông Hà Văn Hải - Hiệu trưởng Trường THPT Mỹ Tho (Ninh Bình), phân luồng, hướng nghiệp là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của giáo dục phổ thông, đặc biệt ở bối cảnh tỷ lệ học sinh đổ dồn vào đại học còn chiếm ưu thế lớn. Điều này không chỉ tạo áp lực cho hệ thống giáo dục đại học, mà còn khiến thị trường lao động rơi vào tình trạng mất cân đối nghiêm trọng.
Mô hình hợp tác giữa doanh nghiệp - trường nghề - trường phổ thông là một hướng đi đúng đắn, phù hợp với xu thế giáo dục gắn với thực tiễn, giúp rút ngắn khoảng cách giữa nhà trường và thị trường lao động. Mô hình này tạo ra vòng lặp liên kết chặt chẽ, hỗ trợ học sinh có cái nhìn rõ ràng hơn về các lựa chọn nghề nghiệp và con đường phát triển tương lai.
“Ở mô hình này, mỗi bên đều đóng vai trò quan trọng. Doanh nghiệp cung cấp yêu cầu thực tế từ thị trường, trường nghề điều chỉnh chương trình đào tạo theo hướng ứng dụng, trường phổ thông là nơi ‘gieo hạt’ nhận thức, khơi gợi đam mê nghề nghiệp cho học sinh từ sớm. Sự hợp tác giữa doanh nghiệp và trường nghề sẽ đảm bảo chất lượng đào tạo sát với thực tiễn”, ông Hà Văn Hải nói.
TS Đồng Văn Ngọc - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Cơ điện Hà Nội (HCEM) trao đổi, thực tế những năm qua, nhà trường thường xuyên hợp tác với nhiều đối tác doanh nghiệp lớn trong nước cũng như quốc tế ở các lĩnh vực. Đặc biệt, việc thúc đẩy hợp tác ba bên giữa doanh nghiệp - trường nghề - trường phổ thông cũng là một trong các ưu tiên của nhà trường.
Trong tiến trình phát triển của thời đại, nhà trường vừa ký thỏa thuận hợp tác đào tạo về trí tuệ nhân tạo và khoa học dữ liệu bậc đại học với Học viện Công nghệ thông tin Ba Lan - Nhật Bản (PJAIT). Đây là một phần trong chiến lược quốc tế hóa giáo dục của nhà trường, mang đến cơ hội tiếp cận chương trình đào tạo đạt chuẩn châu Âu, kết hợp lý thuyết hiện đại và kỹ năng thực hành chuyên sâu.
Song song với hợp tác quốc tế, Trường Cao đẳng Cơ điện Hà Nội đẩy mạnh kết nối với các trường THPT trên địa bàn, tổ chức định hướng nghề nghiệp cho học sinh lớp 10 với sự đồng hành của các chuyên gia đến từ HCEM, Glovia Center và Học viện PJAIT. Nhờ đó, học sinh và phụ huynh có thể hình dung rõ lộ trình học tập, cơ hội du học và hướng phát triển nghề nghiệp tương lai.
“Chúng tôi đang có mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với nhiều doanh nghiệp lớn đến từ Nhật Bản, Đức, Trung Quốc và Hàn Quốc, trực tiếp đặt hàng đào tạo kỹ sư chất lượng cao. Đó là minh chứng cho định hướng đào tạo gắn liền với nhu cầu thực tiễn, giúp sinh viên không chỉ được học tập trong môi trường hiện đại, mà còn sẵn sàng bước vào thị trường lao động quốc tế”, TS Đồng Văn Ngọc bày tỏ.
Nhận diện thách thức
Từ góc nhìn cơ sở, bà Nguyễn Thị Nhâm Huyền - Hiệu trưởng Trường THPT Trương Định (Hà Nội) cho hay, nhà trường vừa ký kết hợp tác với Trường Cao đẳng Cơ điện Hà Nội và lập kế hoạch cho học sinh tham gia trải nghiệm hướng nghiệp trong năm học mới 2025 - 2026. Nhà trường sẽ phân loại được học sinh theo năng lực học tập, sở trường để tư vấn, phân luồng sao cho phù hợp.
Vị Hiệu trưởng cho biết, sự hợp tác chặt chẽ giữa nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp, năng lực đào tạo của các trường nghề và khả năng tư vấn, định hướng nghề nghiệp từ các trường phổ thông sẽ góp phần định hình rõ hơn bức tranh thị trường lao động trong tương lai. Khi tham quan ở doanh nghiệp, học sinh sẽ được trải nghiệm từ làm công nhân, học nghề cho đến học đại học.
Từ góc nhìn thực tế, ông Hà Văn Hải cho rằng, dù được đánh giá cao, mô hình hợp tác ba bên giữa doanh nghiệp, trường nghề với trường phổ thông còn đang đối mặt với nhiều thách thức; sự liên kết giữa các bên còn rời rạc, mang tính phong trào hoặc sự kiện. Nhiều doanh nghiệp vẫn đứng ngoài cuộc, chưa thực sự xem hướng nghiệp và đào tạo nghề là phần việc của mình.
Theo Hiệu trưởng Trường THPT Mỹ Tho Hà Văn Hải, chúng ta cần có hành lang pháp lý rõ ràng và cơ chế phối hợp ba bên với trách nhiệm cụ thể. Các biên bản ghi nhớ thỏa thuận hợp tác cần được ký kết định kỳ để đảm bảo cam kết lâu dài và bền vững.
Tổ chức các buổi trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp, trường nghề, mời cựu học sinh thành đạt trong lĩnh vực nghề nghiệp về giao lưu, truyền cảm hứng sẽ hiệu quả hơn. Đưa các nội dung hướng nghiệp vào tiết học trải nghiệm, giáo dục địa phương, hoặc xây dựng chuyên đề riêng giúp học sinh hiểu mình, hiểu nghề và có định hướng rõ ràng ngay từ lớp 10.
Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Phạm Xuân Hiếu - Phó Trưởng phòng Kinh doanh, Công ty CP Telematic (Hà Nội) nhìn nhận, một trong những thách thức hiện nay là không ít học sinh, phụ huynh vẫn chạy theo “ngành hot” thay vì căn cứ nhu cầu thực tế của thị trường lao động, hoặc chưa đánh giá đúng khả năng của bản thân và đôi lúc còn thiếu tự tin.
Về mặt giải pháp, ông Hiếu cho rằng phải xây dựng cơ sở dữ liệu chung về nhu cầu lao động quốc gia, cập nhật theo quý. Nhà trường sử dụng dữ liệu này để điều chỉnh kế hoạch tuyển sinh và nội dung chương trình. Tạo kênh thông tin đa chiều giữa học sinh - phụ huynh và doanh nghiệp - nhà trường để minh bạch triển vọng về nghề nghiệp.
Doanh nghiệp có thể tham gia thiết kế giáo trình, cung cấp giải pháp thực tiễn đưa vào bài giảng. Tổ chức thực tập sớm (trước năm lớp 12 hoặc kỳ hè) để học sinh trải nghiệm nghề trước khi chọn ngành. Áp dụng mô hình đào tạo kép, song song học lý thuyết tại trường và thực hành tại doanh nghiệp. Doanh nghiệp cam kết ưu tiên tuyển dụng ứng viên đã qua chương trình phân luồng/hướng nghiệp.
“Nhà nước nên áp dụng ưu đãi thuế, hỗ trợ ngân sách, truyền thông và các ưu đãi khác giúp doanh nghiệp. Đào tạo đội ngũ giáo viên tư vấn hướng nghiệp chuyên sâu, cập nhật xu hướng lao động tới từng nhà trường. Xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá như tỷ lệ học sinh làm đúng ngành được định hướng sau tốt nghiệp; số em học tiếp cao đẳng/đại học đúng ngành đã chọn; mức độ hài lòng của doanh nghiệp với nhân sự từ chương trình”, ông Phạm Xuân Hiếu đề xuất.
