Cô Hoàng Thị Thu Hà - Giáo viên Trường THPT Đào Duy Từ chia sẻ kinh nghiệm giúp học sinh sử dụng Atlát một cách có hiệu quả.
Nắm vững hệ thống ký hiệu trên bản đồ, biểu đồ
Một cách khái quát, bố cục của Atlat Địa lí Việt Nam gồm: Trang đầu giới thiệu các ký hiệu chung trong từng bản đồ trong Atlát Địa lý Việt Nam.
Các bản đồ chung bao gồm các bản đồ: Hành chính, hình thể, địa chất khoáng sản, khí hậu, các hệ thống sông, các nhóm và loại đất chính, thực vật và động vật, các miền tự nhiên, dân số, dân tộc, kinh tế chung.
Các bản đồ các ngành kinh tế gồm: Nông nghiệp chung, nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản, công nghiệp chung, các ngành công nghiệp trọng điểm, giao thông, thương mại, du lịch.
Các bản đồ các vùng kinh tế gồm: Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ; vùng Đồng bằng sông Hồng; vùng Bắc Trung Bộ; vùng Duyên hải Nam Trung Bộ; vùng Tây Nguyên; vùng Đông Nam Bộ; vùng Đồng bằng sông Cửu Long; các vùng kinh tế trọng điểm.
Trong một trang bản đồ của Atlat thể hiện nhiều yếu tố:
Yếu tố tự nhiên : Vị trí, địa hình, đất đai, khoáng sản, sông ngòi, khí hậu, sinh vật…
Yếu tố kinh tế, xã hội: Dân cư, mật độ dân số, hành chính, các ngành kinh tế, các vùng kinh tế.
Giới hạn một vùng lãnh thổ hay các vùng liền kề nhau.
Trong bản đồ mỗi vùng đều có bản đồ tự nhiên, bản đồ kinh tế và các biểu đồ , số liệu thống kê.
Trong một trang bản đồ của Atlat còn thể hiện: Một số bảng số liệu, biểu đồ dân số qua các năm, cơ cấu, hay biểu đồ biểu hiện giá trị sản xuất các ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản, công nghiệp…
Một số hình ảnh về hoạt động sản xuất kinh tế, hoạt động văn hoá… của các địa phương.
Cô Hoàng Thị Thu Hà cho rằng, việc đầu tiên là phải rèn luyện cho học sinh kỹ năng tìm hiểu các nội dung trong bản đồ, biểu đồ của Atlat để rút ra các nhận xét cần thiết.
Để tìm hiểu được nội dung của mỗi bản đồ, biểu đồ cần phải hiểu được hệ thống ký hiệu trên bản đồ, biểu đồ.
Trong Atlat hệ thống ký hiệu được dùng là những quy định về cách biểu hiện bằng màu sắc, các phương pháp ký hiệu, tỷ lệ của bản đồ...
Giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh tìm hiểu và nắm vững các quy ước ở mục Ký hiệu chung ngay từ trang đầu tiên của Atlat, và các bảng chú giải trong từng trang Atlát để có thể đọc nhanh, đúng bản đồ, biểu đồ và từ đó phân tích chính xác hơn.
Giáo viên hướng dẫn cho học sinh khi đọc bất cứ một bản đồ nào cũng cần phải: Đọc tên từng bản đồ để hiểu từng nội dung bản đồ thể hiện.
Đọc phần chú giải để hiểu rõ các kí hiệu được dùng cho bản đồ đó. Mỗi nội dung bản đồ khác nhau cách dùng màu sắc để thể hiện cũng khác nhau.
Trong bản đồ Hình thể và Các miền địa lý tự nhiên; màu sắc để thể hiện độ cao, thấp, nông, sâu của địa hình.
Trong bản đồ Địa chất khoáng sản màu sắc lại thể hiện tuổi của các loại đá; trong bản đồ Các nhóm đất, bản đồ động - thực vật màu sắc thể hiện các nhóm đât, hoặc các thảm thực vật khác nhau.
Trong bản đồ khí hậu màu sắc lại thể hiện sự thay đổi nhiệt độ, lượng mưa... và các ký hiệu hình học thể hiện các loại khoáng sản; ký hiệu tượng hình thể hiện các loài động - thực vật; ký hiệu đường chuyển động thể hiện hướng gió, tính chất gió, đường đi của các cơn bão...
Giáo viên tìm hiểu các kiến thức liên quan đến bài học được thể hiện trên bản đồ, biểu đồ, tranh ảnh trong Atlat. Từ đó rút ra những nhận xét về các yếu tố của tự nhiên và kinh tế - xã hội theo từng nội dung của bài học.
Trình tự khai thác bản đồ trong Atlát
Theo cô Hoàng Thị Thu Hà, khai thác các bản đồ trong Atlat phải tuân theo trình tự sau:
Với mỗi nội dung bài học, yêu cầu của từng bài học, cần phải chọn bản đồ nào, ở trang nào của Atlat.
Đọc bảng chú thích để nhận biết và đọc được các ký hiệu, ước hiệu, tỷ lệ... trên mỗi bản đồ.
Phân tích các ký hiệu, ước hiệu trên bản đồ để rút ra các nhận xét cần thiết.
Thông qua việc phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố tự nhiên , kinh tế - xã hội để từ đó rút ra các kết luận…
Khi sử dụng Atlat phải biết khai thác kiến thức nào trước, kiến thức nào sau.
Cô Hà cũng lưu ý, kỹ năng sử dụng Atlat để học môn Địa lí khá phức tạp, cần phải rèn luyện thường xuyên cho học sinh qua từng giờ học.
Trong từng bài cụ thể mức độ khai thác, sử dụng Atlat không giống nhau, có những bài học việc sử dụng Atlát chỉ được ứng dụng vào một số phần, có những bài có thể khai thác Atlát để dạy và học cả bài.
Khi khai thác Atlát, không bỏ qua một chi tiết nào được thể hiện trên mỗi bản đồ, biểu đồ của mỗi trang Atlát.
Giáo viên phải đưa ra hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh phân tích, giải thích, các câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu.
Trong một giờ học phải kết hợp việc khai thác Atlát với việc sử dụng các phương tiện dạy học khác để tránh gây tâm lý nhàm chán cho học sinh.
Tùy từng nội dung bài học, chọn kênh hình phù hợp để khai thác, trong mỗi bài học cũng cần phải chọn kênh hình phù hợp với từng nội dung.
Cuối cùng, trong một giờ học ,việc sử dụng Atlát Địa lý cần phải được kết hợp với việc sử dụng các dạy học khác có như vậy mỗi một giờ học mới thực sự có hiệu quả.
