Tôn trọng sự phản hồi đa dạng
Nhiệm vụ của giáo viên không phải là diễn giảng cái hay, cái đẹp của văn bản mà tổ chức các hoạt động và hỗ trợ để học sinh tự phát hiện ra cái hay, cái đẹp đó.
Học sinh chủ yếu đọc tác phẩm trước ở nhà hay ở thư viện và giáo viên có nhiều cách để kiểm tra học sinh có đọc tác phẩm trước hay không.
Ví dụ nêu một số câu hỏi về tác phẩm mà các em phải đọc. Ở lớp chỉ đọc to văn bản ngắn hay từng đoạn văn (đối với những tác phẩm dài thì chỉ chọn đọc to những đoạn đặc sắc) để phân tích và thảo luận, chia sẻ các cảm xúc và ý tưởng nảy sinh từ việc đọc dưới hình thức nói và viết (có thể dưới các hình thức khác như vẽ tranh, đóng kịch, làm phim, sáng tác nhạc... tùy theo năng khiếu, sở thích và hứng thú của học sinh).
Giáo viên phải tạo được môi trường để học sinh được tự tin và tự do trình bày quan điểm, suy nghĩ, tình cảm, cảm xúc. Tôn trọng tính cách và cá tính sáng tạo của mỗi học sinh khi viết và nói.
Khích lệ những suy nghĩ độc đáo, mới lạ và tích cực. Khích lệ những ý kiến tranh luận, phản biện có cơ sở lí lẽ. Tôn trọng và tiếp nhận tích cực các phản ứng đa dạng từ phía người học.
Mặt khác, cần giáo dục học sinh tinh thần cộng đồng, ý thức trách nhiệm đối với xã hội và môi trường tự nhiên. Giáo dục học sinh ý thức trân trọng di sản ngôn ngữ, văn học và văn hóa dân tộc, đồng thời có những hiểu biết phổ thông về văn học nước ngoài để có khả năng thấu hiểu, đồng cảm với các dân tộc khác.
Giáo viên cũng cần tập học sinh làm việc theo từng cặp hay theo nhóm để các em không chỉ phát biểu với thầy cô mà còn trao đổi, tranh luận với nhau.
Trong khi học sinh thảo luận theo nhóm, giáo viên cần đi đến các nhóm để quan sát và hỗ trợ từng nhóm một, giúp các em biết cách đặt câu hỏi, biết cách nêu vấn đề và thảo luận.
Diễn biến của mỗi giờ dạy không được định trước mà căn cứ vào nhu cầu và mối quan tâm của học sinh. Nói cách khác, giáo viên phải điều chỉnh các hoạt động dạy học trong từng giờ học sao cho phù hợp với phản hồi của học sinh đối với văn bản.
Giáo viên cần tôn trọng những đánh giá, phản hồi đa dạng của học sinh, và cần tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp với sự đa dạng đó.
Học sinh cũng phải tự ghi chép theo cách của mình, chứ không chép nguyên nội dung mà giáo viên viết trên bảng như nhiều giờ học Ngữ văn hiện nay.
Giáo viên tuyệt đối không được đọc, viết trên bảng hay trình chiếu trên màn hình chi tiết các nội dung của bài học để học sinh viết lại như viết chính tả.
Tác dụng kỳ diệu từ nghệ thuật đọc
Theo PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, ở các lớp tiểu học, nhất là lớp 1, 2, 3, giáo viên phải thường xuyên đọc diễn cảm các tác phẩm văn học cho học sinh nghe. Đối với các lớp ở trung học cơ sở và trung học phổ thông, việc đọc to và diễn cảm các tác phẩm văn học cũng hết sức cần thiết.
Sau khi đọc xong, giáo viên cho học sinh nêu nhận xét, phát biểu cảm tưởng và nói về ý nghĩa của tác phẩm đối với các em. Chú ý khơi gợi để học sinh thể hiện thái độ hay nói về những lựa chọn hành xử có thể có khi đặt mình vào hoàn cảnh của nhân vật, liên hệ bối cảnh của tác phẩm với những trải nghiệm của các em. Làm như vậy sẽ giúp khuyến khích các em có những phát biểu đa dạng.
Nhờ những nhận xét và phát biểu đó, giáo viên có thể biết được cảm xúc, tình cảm, suy nghĩ, nhu cầu và sự phát triển nhân cách của từng học sinh.
Cũng bằng cách đó, bài học giúp các em trưởng thành trong tình cảm và nhận thức, có bản lĩnh, nghị lực và khả năng đối mặt với những tình huống phức tạp, éo le, khó khăn, những thách thức không lường trước được trong cuộc sống.
Ở bậc tiểu học, đọc to tác phẩm văn học chủ yếu là công việc của giáo viên, nhưng học sinh cũng cần có cơ hội làm việc này. Giáo viên nên có sự chuẩn bị trước để đọc cho diễn cảm, tạo được hứng thú, đồng cảm ở học sinh.
Việc đọc to tác phẩm giúp học sinh nắm được tốt hơn cốt truyện, sự phát triển tính cách nhân vật; cảm nhận được sâu sắc hơn hình tượng nghệ thuật của tác phẩm và những câu văn trau chuốt trong tác phẩm, có lợi cho việc phát triển năng lực thẩm mĩ và năng lực ngôn ngữ.
Đối với học sinh các lớp đầu cấp tiểu học, sau khi đọc xong một câu chuyện, giáo viên có thể dành thời gian cho các em thực hiện những hoạt động mà các em lựa chọn: viết về câu chuyện này, đọc lại cho bạn mình nghe hay tự đọc một mình, vẽ một nhân vật trong truyện, đóng kịch,...
Sau đó chia sẻ kết quả của mình với các bạn khác. Theo cách này, học sinh được tự khám phá, thử nghiệm và phát triển năng lực nhận thức. Giáo viên chỉ là người tổ chức các hoạt động, hỗ trợ và chia sẻ thêm các trải nghiệm của mình khi cần thiết.
Các hình thức kể chuyện, đóng vai, đọc thơ, ngâm thơ và các trò chơi ở trong lớp là những hình thức thích hợp giúp học sinh tiểu học cảm nhận sâu sắc hơn tác phẩm văn học, giúp các em có thêm nhiều trải nghiệm về cuộc sống.
Qua hình thức đóng kịch, học sinh chuyển thể tác phẩm văn học từ thể loại này sang thể loại khác, các em hiểu sâu hơn cốt truyện, nhân vật, xung đột, ngôn ngữ đối thoại của tác phẩm.
PGS.TS Bùi Mạnh Hùng cũng chú ý sử dụng các trò chơi ngôn ngữ đối với những học sinh tiểu học. Các trò chơi này sẽ giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp và tinh tế của ngôn ngữ, phát triển vốn từ, khả năng suy luận, khả năng tương tác và làm việc theo nhóm, tinh thần cạnh tranh lành mạnh. Các trò chơi ngôn ngữ cũng giúp học sinh thư giãn và có hứng thú đối với việc học…
