Chính trên vùng đất này, những kẻ chinh phục người Tây Ban Nha đã lật đổ nhà cai trị Inca, bắt giam ông ta trong một căn phòng tồi tàn. Để đổi lấy tự do, nhà vua đã hứa sẽ giao nộp vàng và bạc với số lượng lấp đầy căn phòng.
Đây là khoản tiền chuộc được xem là cao nhất trong lịch sử loài người. Căn phòng này được gọi là Phòng chuộc hoặc Phòng giải cứu hiện vẫn còn và du khách có thể tham quan khi đến Peru.
Nền văn minh sụp đổ
Vào đầu thế kỷ 16, Đế chế Inca là một trong những nền văn minh lớn nhất ở châu Mỹ, trải dài từ biên giới phía Bắc của Ecuador hiện đại đến sông Maule ở miền Trung Chile, bao gồm bờ biển Thái Bình Dương và vùng cao nguyên Andes.
Năm 1532, Atahualpa lên ngôi vua của vương quốc rộng lớn này, sau khi đánh bại người anh em cùng cha khác mẹ và là hoàng đế đương nhiệm, Huáscar, sau ba năm xung đột tàn khốc. Tuy nhiên, triều đại của Atahualpa lại ngắn ngủi.
Giữa cuộc xung đột nội bộ trong Đế chế Inca, một đoàn thám hiểm Tây Ban Nha do Francisco Pizarro chỉ huy đã bắt đầu cuộc hành trình chinh phục Nam Mỹ. Đổ bộ lên đảo Puna vào tháng 1/1531 với một lực lượng khiêm tốn gồm 168 binh lính và khoảng 20 con ngựa, họ tiến về phía Nam, hướng đến trung tâm của lãnh địa Inca.
Tọa lạc trên đỉnh cao của Cajamarca với một đội quân hùng mạnh gồm gần 80.000 quân thiện chiến, giành chiến thắng trong cuộc nội chiến gần đây chống lại Huáscar, người Inca nhận thấy không nhiều mối đe dọa từ đội quân ít ỏi của Pizarro, bất chấp vũ khí tiên tiến của họ.
Trong một cử chỉ có vẻ thân thiện, Atahualpa chào đón những nhà thám hiểm vào sâu trong đế chế miền núi của mình với ý định gài bẫy họ trong một cuộc phục kích. Thế nhưng Pizarro đã tổ chức một cuộc phản công với một lực lượng nhỏ nhưng mạnh hơn đáng kể, được trang bị vũ khí bằng thép và kiếm dài, vượt trội hơn nhiều so với vũ khí bằng gỗ, đá, đồng và đồng thau mà người Inca sử dụng. Trong một cuộc chạm trán ngắn ngủi và tàn khốc, lực lượng Inca đã bị tiêu diệt và Atahualpa bị bắt.
Dùng vàng đổi mạng
Atahualpa không mất nhiều thời gian để nhận ra ý định thực sự của những kẻ xâm lược Tây Ban Nha: Cướp vàng và bạc. Ông đã quan sát họ cướp bóc các trại lính và đền thờ của người Inca ở Cajamarca, chứng kiến cảnh cướp bóc những kho báu quý giá. Atahualpa nắm bắt được thực tế phũ phàng rằng, sự tự do của ông phụ thuộc vào khả năng trả tiền chuộc.
Vì vậy, ông đã đề xuất với Pizarro một thỏa thuận để giải thoát cho mình: Ông sẽ lấp đầy căn phòng chật hẹp của mình bằng một số lượng vàng và bạc gấp hai lần, kéo dài đến ngang tầm cánh tay dang ra của ông.
Căn phòng dài 6,7m và rộng 5m. Atahualpa là một người đàn ông cao lớn, có thể với tay tới hơn 2,5m. Trong hai tháng tiếp theo, những người khuân vác từ khắp mọi nơi trong đế chế đã tụ họp lại, mang theo khối tài sản khổng lồ để xoa dịu những kẻ xâm lược.
Trong số của cải đó không chỉ có tiền vàng mà còn có những tác phẩm nghệ thuật vô giá được chế tác từ vàng và bạc, cùng với hàng tấn kim loại quý dưới dạng đồ trang sức và đồ trang trí đền thờ. Kho báu tích lũy này sau đó được nấu chảy, tinh chế thành vàng 22 karat và được kiểm đếm tỉ mỉ.
Tiền chuộc của Atahualpa lên tới hơn 6.000 kg vàng và gấp đôi số đó bằng bạc. Hai mươi phần trăm chiến lợi phẩm được giao nộp cho vua Tây Ban Nha, phần còn lại được phân phối cho những người lính dựa trên cấp bậc của họ. Theo truyền thuyết, ngay cả những người khiêm tốn nhất trong số quân lính cũng nhận được một phần gồm 20 kg vàng và 40 kg bạc.
Trong khi đó, ba vị tướng hoàng gia của Atahualpa là Quisquis, Chalcuchima và Rumiñahui đã bắt đầu huy động một đội quân lớn nhằm đánh đuổi quân xâm lược. Sau nhiều tháng lo sợ về một cuộc tấn công sắp xảy ra, người Tây Ban Nha ít hơn về số lượng xem Atahualpa là một gánh nặng quá lớn và quyết định xử tử ông.
Pizarro đã dàn dựng một phiên tòa giả, buộc tội Atahualpa về các tội danh nổi loạn chống lại người Tây Ban Nha, thờ ngẫu tượng và giết anh em ruột đối với anh trai mình, Huáscar. Atahualpa bị kết án tử hình bằng cách thiêu sống.
Khi Atahualpa bày tỏ lo ngại rằng linh hồn của ông sẽ không thể sang thế giới bên kia nếu cơ thể bị thiêu rụi, Friar Vincente de Valverde đã đề nghị thi hành án tử hình bằng cách thắt cổ. Ông bị xử tử vào ngày 26 tháng 7 năm 1533.
“Phòng chuộc” hiện vẫn còn tại quảng trường lớn trong một sân nhỏ, nằm giữa các cơ sở thương mại trên phố. Được làm bằng đá núi lửa, tình trạng của nó hiện đã bị bong tróc trầm trọng do ô nhiễm và biến động thời tiết. Các nhà khảo cổ đã khai quật sàn nhà nhưng các bức tường của tòa nhà vẫn còn nguyên vẹn, kể cả đường màu đỏ đánh dấu độ cao mà Atahualpa đã hứa sẽ lấp đầy căn phòng bằng kho báu.
