Mở 'cánh cửa' để đại học tham gia giáo dục nghề nghiệp

Một trong những điểm nhấn quan trọng của Luật là cho phép các cơ sở giáo dục đại học tham gia giáo dục nghề nghiệp ở một số ngành, lĩnh vực phù hợp với định hướng phát triển các lĩnh vực ưu tiên của đất nước.

Áp dụng với một số ngành đặc thù, ưu tiên

Theo quy định của Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2025, các cơ sở tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp khi đủ điều kiện sẽ được triển khai một số chương trình đào tạo. Cụ thể, cơ sở giáo dục đại học đang đào tạo ngành hoặc nhóm ngành đặc thù trong lĩnh vực nghệ thuật, thể thao ở trình độ đại học được phép tổ chức đào tạo trình độ cao đẳng, trung cấp và chương trình giáo dục trung học nghề cùng ngành hoặc nhóm ngành.

Đối với nhóm ngành đào tạo giáo viên, các cơ sở giáo dục đại học đang đào tạo ở trình độ đại học được thực hiện chương trình đào tạo trình độ cao đẳng cùng nhóm ngành. Các cơ sở giáo dục đại học thuộc lực lượng vũ trang nhân dân được tổ chức đào tạo trình độ cao đẳng, trung cấp đối với các nhóm ngành, nghề thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh.

Ngoài ra, các cơ sở giáo dục đại học đang đào tạo nhóm ngành thuộc Danh mục công nghệ chiến lược theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ ở trình độ đại học được phép triển khai chương trình đào tạo trình độ cao đẳng cùng nhóm ngành, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong các lĩnh vực ưu tiên.

Ghi nhận bước tiến mới trong các quy định về việc cho phép cơ sở giáo dục đại học tham gia đào tạo trình độ cao đẳng, TS Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Chuyên nghiệp (Bộ GD&ĐT) - cho rằng, đây là chủ trương cần thiết, phù hợp với yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh mới.

Tuy nhiên, việc triển khai cần được kiểm soát chặt chẽ, tránh nguy cơ một số trường đại học lợi dụng đào tạo cao đẳng để gia tăng nguồn thu, sao nhãng sứ mệnh cốt lõi là đào tạo đại học và phát triển nghiên cứu khoa học, dẫn tới phân tán nguồn lực và suy giảm chất lượng đào tạo.

Theo TS Hoàng Ngọc Vinh, chủ trương cho phép đại học đủ điều kiện đào tạo cao đẳng xuất phát từ nhu cầu rất thực tế của thị trường lao động hiện nay. Nhiều doanh nghiệp đang thiếu đội ngũ kỹ thuật viên bậc cao, có kỹ năng nghề vững vàng, có thể “làm được việc ngay” sau khi ra trường.

Trong khi đó, mạng lưới các cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở không ít địa phương còn manh mún, trùng lặp ngành nghề, thậm chí có nơi chưa đủ năng lực đào tạo các ngành mới, ngành công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế và ứng dụng khoa học - công nghệ.

Bên cạnh đó, thực tế thời gian qua đã có một số địa phương thực hiện sáp nhập trường cao đẳng vào trường đại học. Trong bối cảnh đó, nếu các trường đại học không được phép tổ chức đào tạo trình độ cao đẳng thì sẽ dẫn tới nguy cơ lãng phí cơ sở vật chất, trang thiết bị, đội ngũ giảng viên đã được đầu tư, đồng thời làm đứt gãy “mạch cung” nhân lực kỹ thuật cho thị trường lao động địa phương và khu vực.

Cần “hàng rào kỹ thuật”

Tuy vậy, TS Hoàng Ngọc Vinh nhấn mạnh, việc mở rộng quyền tham gia giáo dục nghề nghiệp đối với các cơ sở giáo dục đại học phải đi kèm với những điều kiện, tiêu chí rõ ràng và cơ chế giám sát hiệu quả. Bộ GD&ĐT cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, quy định cụ thể về điều kiện cần và đủ đối với những trường đại học được phép đào tạo cao đẳng, từ chương trình, đội ngũ, cơ sở vật chất, đến quy mô tuyển sinh và bảo đảm chất lượng đầu ra.

Theo ông, nếu thiếu các “hàng rào kỹ thuật” cần thiết, nguy cơ lạm dụng chính sách để chiêu sinh tràn lan, chạy theo số lượng, coi đào tạo cao đẳng như một kênh tăng thu là có thể xảy ra. Khi đó, không chỉ chất lượng đào tạo nghề bị ảnh hưởng, mà bản thân hệ thống giáo dục đại học cũng đứng trước nguy cơ bị “lệch chuẩn”, làm mờ ranh giới giữa các bậc đào tạo. Vì vậy, triển khai chủ trương này cần sự thận trọng, nhất quán và đặt lợi ích lâu dài của hệ thống giáo dục và thị trường lao động lên hàng đầu.

Đồng quan điểm, TS Hoàng Xuân Hiệp - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghiệp và Thương mại Hà Nội - cho rằng, để các quy định mới về việc cho phép cơ sở giáo dục đại học tham gia giáo dục nghề nghiệp đi vào thực tiễn một cách hiệu quả, cần sớm ban hành các văn bản hướng dẫn dưới luật nhằm cụ thể hóa phạm vi, điều kiện và lộ trình triển khai.

Theo ông, điểm mấu chốt của quy định này nằm ở hai yếu tố “một số ngành” và “phù hợp”, chứ không phải mở rộng một cách đại trà, để trường đại học nào cũng được phép tham gia đào tạo nghề.

TS Hoàng Xuân Hiệp nhấn mạnh, việc cho phép các trường đại học đào tạo trình độ cao đẳng ở những ngành đặc thù như Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2025 đã quy định là cần thiết và hợp lý. Trong đó, lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật là một ví dụ điển hình.

Đây là lĩnh vực có tính đặc thù rất cao, đòi hỏi phương thức đào tạo mang tính truyền nghề, huấn luyện cá nhân hóa, gắn chặt giữa lý thuyết và thực hành, với thời gian đào tạo kéo dài và yêu cầu cao về đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất chuyên biệt. Trên thực tế, nhiều trường đại học có bề dày truyền thống và năng lực đào tạo trong lĩnh vực này hoàn toàn có thể đảm đương tốt nhiệm vụ đào tạo trình độ cao đẳng, đáp ứng nhu cầu của xã hội và thị trường lao động.

Theo ông, việc bổ sung quy định cho phép các trường đại học đủ điều kiện tham gia đào tạo trình độ cao đẳng ở các ngành đặc thù văn hóa – nghệ thuật không chỉ giải quyết bài toán nhân lực trước mắt, mà còn mang ý nghĩa chiến lược lâu dài trong việc bảo tồn, phát triển các giá trị văn hóa, nghệ thuật của đất nước.

Tránh chồng chéo

TS Lê Viết Khuyến - Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam - cho rằng, việc cho phép cơ sở giáo dục đại học đào tạo trình độ cao đẳng cần được giới hạn chặt chẽ, chỉ áp dụng đối với một số trường đại học địa phương, các ngành đặc thù như: văn hóa - nghệ thuật, quốc phòng, an ninh, không nên mở rộng sang các lĩnh vực khác. Cách tiếp cận này nhằm tránh chồng chéo giữa hệ thống giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp, đồng thời hạn chế tác động tiêu cực tới các trường cao đẳng hiện nay.

Theo ông, giáo dục nghề nghiệp tập trung vào kỹ năng thực hành, trong khi giáo dục đại học hướng tới nghiên cứu, ứng dụng và phát triển tri thức. Nếu không có cơ chế kiểm định riêng biệt, các trường đại học khó có thể cùng lúc theo đuổi cả mục tiêu hàn lâm và đào tạo nghề mà vẫn bảo đảm chuẩn đầu ra.

Đại diện Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên (Bộ GD&ĐT) – cho biết, việc mở rộng đối tượng được tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp là giải pháp quan trọng nhằm bảo đảm hệ thống giáo dục quốc dân được thiết kế theo hướng mở, linh hoạt, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong bối cảnh mới.

Quy định này không chỉ tạo điều kiện đa dạng hóa con đường học tập của người học, mà còn góp phần tăng cường tính liên thông giữa các trình độ đào tạo, phù hợp với xu thế quốc tế.

Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2025 đã bổ sung quy định cho phép các cơ sở giáo dục đại học được tham gia hoạt động giáo dục nghề nghiệp trong một số ngành, lĩnh vực phù hợp với định hướng phát triển các lĩnh vực ưu tiên của đất nước như: nghệ thuật, thể thao, đào tạo giáo viên, quốc phòng - an ninh.

Đây đều là những lĩnh vực có tính đặc thù cao, đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo hàn lâm và kỹ năng nghề nghiệp, do đó việc cho phép triển khai đào tạo ở nhiều trình độ trong cùng một cơ sở là cần thiết. Cách tiếp cận này được thiết kế nhằm bảo đảm tính đặc thù và liên thông giữa các trình độ đào tạo, đồng thời không làm ảnh hưởng đến mục tiêu, sứ mạng riêng của giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học.

Bên cạnh đó, để bảo đảm sự ổn định của hệ thống giáo dục trong quá trình thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị về sắp xếp, thu gọn đầu mối các đơn vị sự nghiệp công lập, Chính phủ đã rà soát, bổ sung quy định chuyển tiếp.

Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học được nâng cấp từ trường cao đẳng, cũng như các cơ sở giáo dục đại học có trường cao đẳng sáp nhập vào trước thời điểm Luật có hiệu lực thi hành, được tiếp tục tuyển sinh trình độ cao đẳng trong thời gian nhất định. Việc đào tạo đối với nhóm đối tượng này dự kiến sẽ kết thúc sau 5 năm, nhằm bảo đảm quyền lợi của người học và tránh xáo trộn trong quá trình tổ chức đào tạo.

Ngoài ra, thể chế hóa Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị “Về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” và tiếp thu ý kiến của một số đại biểu Quốc hội, Chính phủ cũng đã bổ sung quy định cho phép các cơ sở giáo dục đại học đang đào tạo nhóm ngành thuộc Danh mục công nghệ chiến lược theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ được thực hiện chương trình đào tạo trình độ cao đẳng cùng nhóm ngành.

Quy định này được kỳ vọng sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu cấp bách về nhân lực kỹ thuật trình độ cao trong các lĩnh vực công nghệ mũi nhọn, phục vụ mục tiêu phát triển nhanh và bền vững của đất nước.