Di sản lịch sử
Sự kiện nhà đấu giá Millon (Pháp) đăng tải thông tin đấu giá hai cổ vật triều nhà Nguyễn, gồm 1 ấn vàng đúc năm 1823 triều Minh Mạng (1820-1841) và 1 bát vàng triều Khải Định (1917-1925) đã và đang gây nhiều bất ngờ đối với giới sưu tập cổ vật và công chúng Việt Nam.
Ấn vàng ‘Hoàng đế chi bảo’ được xác định là di sản lịch sử - văn hóa của Việt Nam, là một minh chứng biểu trưng cho quyền lực chính trị trong một giai đoạn lịch sử nhất định trong tiến trình lịch sử Việt Nam.
Theo sách ‘Đại Nam thực lục’ của Quốc Sử quán triều Nguyễn, ấn vàng ‘Hoàng đế chi bảo’ được đúc vào ngày Giáp Thìn, mùng 4 tháng Hai năm Minh Mạng thứ 4 (tức ngày 15/3/1823). Ấn có nuốm (quai) làm rồng cuốn hai tầng, vuông 3 tấc 2 phân, dày 5 phân, bằng vàng mười tuổi, nặng 180 lạng (chính xác là 280 lạng) 9 đồng 2 phân. Phàm chiếu như sắc dụ đều đóng ấn ấy.
Còn sách ‘Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ’, vào năm Minh Mệnh thứ 9 (1828), dụ rằng: Ấn báu của nhà nước là để làm việc tuyên bổ mệnh lệnh, chỉ bảo rõ ràng những việc phải làm, về khí cụ thì cực kỳ quan trọng, về điển lệ thì cực kỳ to lớn... Gặp có khánh tiết ban ơn, đại xá thiên hạ, cùng là các cáo dụ các thân huân (người thân và người có công), đi tuần thú để xem xét các địa phương, mọi điển lệ long trọng ấy, và ban sắc, thư cho ngoại quốc, thì dùng ấn ‘Hoàng đế chỉ bảo’.
Như vậy, rõ ràng, ấn ‘Hoàng đế chi bảo’ là ấn vàng lớn nhất, đẹp nhất, quý nhất và quan trọng nhất của vương triều Nguyễn.
 |
Năm 1952, Pháp trao trả ấn kiếm cho cựu hoàng Bảo Đại. |
Ấn được dùng cho các hoạt động công quyền, chính sự của triều Nguyễn (vào dịp lễ khánh tiết, ban ân, xá tội, đi tuần thú các địa phương, cùng với sắc thư ban cho nước ngoài...), phản ánh một giai đoạn trong tiến trình lịch sử của quốc gia - dân tộc Việt Nam, là di sản văn hóa quý báu của Nhà nước Việt Nam.
Ngày 30/8/1945, khi tuyên bố thoái vị, vua Bảo Đại đã chọn chiếc ấn đẹp nhất, quý nhất, biểu trưng của chế độ quân chủ thời Nguyễn là ấn vàng ‘Hoàng đế chi bảo’ cùng thanh bảo kiếm mà phụ vương của ông là vua Khải Định trao lại cho ông, để bàn giao cho chính quyền cách mạng.
Ông Trần Huy Liệu, đại diện cho chính quyền cách mạng, đã tiếp nhận bộ ấn kiếm mang tính biểu tượng này, rồi cho chuyển về Hà Nội ngay trước khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đọc Tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình vào ngày 2/9/1945.
Sau ngày Toàn quốc kháng chiến (tháng 12/1946), không rõ thông tin về nơi lưu giữ ấn và kiếm. Năm 1952, hai cổ vật này đã rơi vào tay người Pháp và đến ngày 08/3/1952, người Pháp tổ chức lễ trao lại ấn kiếm cho vua Bảo Đại với vai trò là Quốc trưởng (sau đó được đưa sang Pháp vào năm 1953).
Thông qua các minh chứng thu thập được, xác minh bằng phương pháp Chuyên gia dựa trên thông tin, hình ảnh hiện vật đấu giá do Hãng đấu giá Millon công khai trên website của hãng, đối sánh với các cổ vật là ấn vàng triều Nguyễn đang được lưu giữ và phát huy giá trị tại một số bảo tàng, di tích trên cả nước, có thế khẳng định ấn vàng chính là chiếc ấn ‘Hoàng đế chi bảo’ được đúc năm 1823 thời vua Minh Mạng (1820-1841).
 |
Mặt sau của ấn 'Hoàng đế chi bảo'. |
Huy động nguồn lực
Việc hồi hương ấn quý về Việt Nam được các nhà nghiên cứu cho rằng hết sức ý nghĩa và cấp thiết. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và Bộ Ngoại giao cùng các cơ quan, tổ chức liên quan đã và đang chủ động tìm kiếm phương án hồi hương cổ vật thông qua biện pháp ngoại giao văn hóa.
Theo Cục Di sản văn hóa, Việt Nam có kinh nghiệm thực tiễn về việc hồi hương cổ vật được đấu giá cơ bản dựa trên sự bảo đảm, uy tín của các hãng đấu giá. Trên thực tế, Việt Nam đã nhận một số cổ vật có nguồn gốc Việt Nam hồi hương theo 3 hình thức.
Thứ nhất là cá nhân, tổ chức vận động quyên góp, mua cổ vật và hiến tặng Nhà nước - trường hợp chuông chùa Ngũ Hộ được đưa từ Tokyo, Nhật Bản về Bắc Ninh năm 1978.
Thứ hai là cá nhân, tổ chức vận động quyên góp, mua cổ vật và hiến tặng về nước như trường hợp xe kéo của Hoàng Thái hậu Từ Minh được đưa về Huế năm 2015, cổ vật mũ quan đại thần và áo Nhật Bình triều Nguyễn cho Huế năm 2022.
Thứ ba là Chính phủ các nước tự nguyện trả cổ vật của Việt Nam thu được từ các cuộc điều tra buôn bán trái phép cổ vật (18 cổ vật nhận từ Đức năm 2018, một số cổ vật Đông Sơn nhận từ Hoa Kỳ năm 2022).
 |
Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch cùng Bộ Ngoại giao đã đàm phán thành công trong việc dừng đấu giá ấn 'Hoàng đế chi bảo'. |
Cục Di sản văn hóa cho rằng, đối với ấn ‘Hoàng đế chi bảo’ kết quả bước đầu sau tất cả những nỗ lực đàm phán với hãng Millon - đại diện phía Việt Nam và hãng Millon đã thống nhất được thỏa thuận tạm hoãn đấu giá ấn vàng ‘Hoàng đế chi bảo’. Tiếp đó, đến 10 giờ 10 phút ngày 31/10/2022, Hãng Millon đã có thông cáo chính thức việc đưa ấn vàng ‘Hoàng đế chi bảo’ ra khỏi danh mục cổ vật đấu giá.
Trong thời gian tới, Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch sẽ nỗ lực phối hợp với Bộ Ngoại giao cùng một số tổ chức, cá nhân huy động mọi nguồn lực nhằm hồi hương ấn vàng.
