Nội dung này được đưa ra trong báo cáo đề dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hội Khuyến học Việt Nam để gửi tới Thủ tướng Chính phủ do Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Ngô Thị Minh trình bày tại Lễ phát động Phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 - 2030”. Buổi lễ phát động diễn ra đúng dịp kỷ niệm 75 năm ngày Bác Hồ đã viết "Lời kêu gọi thi đua ái quốc".

Hướng đi tất yếu của mọi quốc gia

Theo báo cáo đề dẫn, ý tưởng về xã hội học tập bắt đầu được UNESCO thảo luận vào cuối những năm 60 của thế kỷ XX, đã nhấn mạnh giáo dục cần phải có phạm vi bao phủ tới toàn bộ cộng đồng và diễn ra trong suốt cuộc đời mỗi cá nhân. Học tập suốt đời chính là chìa khóa của thế kỷ XXI, vượt xa hơn sự phân chia truyền thống giữa giáo dục ban đầu và giáo dục thường xuyên.

Sự cần thiết phải nhìn nhận lại xu hướng giáo dục toàn cầu, trong đó có yêu cầu các nền giáo dục buộc phải chuyển dịch theo hướng mở và học tập suốt đời, các xã hội cần thiết phải phát triển theo hướng trở thành xã hội học tập.

Nhiệm vụ thúc đẩy học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập đã trở thành một hướng đi tất yếu của mọi quốc gia để bảo đảm sự phát triển thịnh vượng, nhân văn, bền vững trong bối cảnh hiện nay.

Tại Việt Nam, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập luôn là chủ trương được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Điều này được thể hiện xuyên suốt chiều dài lịch sử, từ trăn trở “ai cũng được học hành” của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ khi nước ta giành độc lập cho tới những chủ trương, đường lối, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta trong những năm qua.

Dự lễ phát động có Thủ tướng Phạm Minh Chính; Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân; Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam Nguyễn Thị Doan; Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn; Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh; Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Huỳnh Thành Đạt; Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh; Bí thư thứ nhất BCH Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Bùi Quang Huy…

Trực tiếp nhất, ngày 18/5/2005, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2005 - 2010” với tiêu chí tổng quát là tạo cơ hội và điều kiện thuận lợi để mọi người dân, ở mọi lứa tuổi, mọi trình độ được học tập thường xuyên, liên tục, học suốt đời, học ở mọi lúc, mọi nơi, mọi trình độ; huy động sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội tham gia xây dựng, phát triển giáo dục; mọi người, mọi tổ chức đều có trách nhiệm, nghĩa vụ trong học tập và tích cực tham gia xây dựng xã hội học tập.

Đến nay, Thủ tướng Chính phủ đã tiếp tục phê duyệt Đề án giai đoạn 2012 - 2020 và giai đoạn 2021 - 2030.

Đề án “Xây dựng xã hội học tập” đạt được nhiều thành tựu đáng kể

Trải qua các giai đoạn triển khai Đề án “Xây dựng xã hội học tập”, đến nay giáo dục nước ta đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể như: hình thành hệ thống giáo dục quốc dân thống nhất từ giáo dục mầm non đến đào tạo sau đại học; việc mở rộng mạng lưới, quy mô giáo dục khắp các vùng, miền của đất nước; sự đa dạng hóa các loại hình trường, lớp và phương thức cung ứng, kết nối giữa các trình độ đào tạo được cải thiện; công bằng xã hội trong giáo dục có nhiều tiến bộ, các phong trào thi đua, khuyến học, khuyến tài đã từng bước đi vào chiều sâu và thực chất hơn.

Phong trào khuyến học, khuyến tài đang diễn ra ở hầu khắp các địa phương; môi trường giáo dục lành mạnh, học đi đôi với hành, gắn với cuộc vận động xóa đói, giảm nghèo, xây dựng đời sống văn hóa, gia đình văn hóa, gia đình học tập, dòng họ học tập, đơn vị học tập đang được nhiều địa phương quan tâm, chỉ đạo.

Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Ngô Thị Minh báo cáo đề dẫn tại Lễ phát động Phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 - 2030”.

Xây dựng xã hội học tập là một quá trình lâu dài, phức tạp, đòi hỏi những cách tiếp cận tích hợp và hệ thống. Đây cũng là con đường khó khăn, nhưng tất yếu phải đi để một nền giáo dục không bị bỏ lại phía sau so với các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới và một quốc gia không biệt lập khỏi dòng chảy mạnh mẽ của toàn cầu.

Những kết quả bước đầu đó đang ngày càng đóng góp tích cực cho sự phát triển toàn diện của đất nước. Đặc biệt, Luật Giáo dục 2019 ra đời đã thể chế hoá các quan điểm chỉ đạo của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo; cụ thể hoá các quy định mới của Hiến pháp năm 2013, tạo hành lang pháp lý để phát triển giáo dục Việt Nam theo hướng mở, liên thông, tạo cơ hội học tập bình đẳng và suốt đời cho mọi người dân.

Cần tiếp tục nâng cao nhận thức về học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy còn một số hạn chế, bất cập, rào cản trên con đường xây dựng xã hội học tập ở Việt Nam như:

Nhận thức về công tác khuyến học, khuyến tài và xây dựng xã hội học tập ở một số địa phương, cơ quan, doanh nghiệp, trường học, đơn vị lực lượng vũ trang chưa đúng mức. Tầm quan trọng và lợi ích của tự học, học thường xuyên, học tập suốt đời nhằm phát triển kỹ năng, nâng cao năng lực nghề nghiệp, tự tạo việc làm, hoàn thiện cá nhân, nâng cao năng lực cạnh tranh cho tổ chức, doanh nghiệp, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, phát triển đất nước bền vững chưa được nhiều cơ quan, doanh nghiệp, cộng đồng, cá nhân hiểu rõ và nhận thức đầy đủ.

Vấn đề đặt ra là cần tiếp tục nâng cao nhận thức của toàn xã hội, từ các cơ quan nhà nước, đoàn thể, tổ chức xã hội, đến các doanh nghiệp, người dân về sự cần thiết, tác động, lợi ích của học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập.

Sự tác động và phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã làm thay đổi toàn diện nền kinh tế - xã hội của các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Nếu không có tri thức, và tri thức không được bồi đắp thường xuyên thì không thể tồn tại, phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh hiện nay. Vì vậy, tất yếu phải xây dựng xã hội học tập, thúc đẩy học tập suốt đời với các tiêu chí cụ thể, phù hợp, đáp ứng sự phát triển bền vững của đất nước, của mỗi cá nhân, mỗi gia đình và toàn xã hội.

Từ Chỉ thị số 11-CT/TW ngày 13/4/2007 của Bộ Chính trị khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập đến Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo và quan điểm của Đảng ta tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII đã chỉ rõ về phát triển giáo dục:

“Tạo đột phá trong đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thu hút, trọng dụng nhân tài; tiếp tục đổi mới đồng bộ mục tiêu, nội dung, chương trình, phương thức, phương pháp giáo dục và đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, phát triển con người toàn diện, đáp ứng những yêu cầu mới để phát triển kinh tế - xã hội, khoa học và công nghệ, thích ứng với cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư; thúc đẩy xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời”.

Kết luận số 49-KL/TW ngày 10/5/2019 của Ban Bí thư khóa XII yêu cầu: Mỗi tổ chức cần có biện pháp phù hợp thúc đẩy việc học tập suốt đời của các thành viên, hội viên trong tổ chức để góp phần cùng với gia đình, dòng họ, thôn bản, tổ dân phố, các cơ quan, doanh nghiệp, trường học, viện nghiên cứu, bệnh viện, đơn vị lực lượng vũ trang... không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động khuyến học, khuyến tài, học tập suốt đời và xây dựng xã hội học tập, coi đó là nội dung quan trọng trong cuộc vận động xây dựng nông thôn mới và đô thị văn minh”.

Chỉ thị số 14/CT-TTg ngày 25/5/2021 của Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu tất cả các cấp, các ngành: Đẩy mạnh công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2021 - 2030 gắn với các cuộc vận động, các phong trào thi đua khác…Đưa học tập suốt đời từ chủ trương thành hiện thực, nét văn hoá của quốc gia

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: "Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua, những người thi đua là những yêu nước nhất". Thi đua yêu nước là sức mạnh tổng hợp, sức mạnh của đại đoàn kết.

Ngày 11/6/1948, Bác đã phát động phong trào “Diệt giặc đói, diệt giặc dốt, diệt giặc ngoại xâm”, nhờ vậy mà nạn xóa mù chữ đã đạt được nhiều kết quả vượt bậc, đã khơi dậy được tinh thần học tập mạnh mẽ trong toàn dân, góp phần to lớn vào chiến thắng vang dội trên khắp các lĩnh vực.

Tiết mục văn nghệ chào mừng Lễ phát động.

Lời kêu gọi thi đua ái quốc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trở thành nền tảng, động lực để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ra sức thi đua đóng góp sức người, sức của vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc, làm nên những thắng lợi vĩ đại trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc cũng như xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Phong trào thi đua ái quốc đã đóng góp một phần không nhỏ vào thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

Trong suốt chiều dài lịch sử của đất nước, các phong trào thi đua luôn có vai trò rất quan trọng. Sau năm 1954, các phong trào thi đua đã hướng vào thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược: đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước; xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa chống chiến tranh phá hoại nhiều mặt của đế quốc Mỹ, vừa xây dựng và tạo cơ sở vật chất chi viện sức người, sức của cho miền Nam.

Sau năm 1975, đất nước được hòa bình, độc lập, thống nhất, cả nước đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, các phong trào thi đua cũng không ngừng được phát động. Tuy nhiên, chúng ta chưa có phong trào thi đua nào mang tầm quốc gia được phát động về lĩnh vực xây dựng xã hội học tập và đẩy mạnh học tập suốt đời, nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi khoa học kỹ thuật đã phát triển, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và vấn đề chuyển đổi số đang tác động mạnh mẽ đến từng người, từng gia đình và toàn xã hội.

Tiết mục văn nghệ chào mừng Lễ phát động.

Trước những yêu cầu cấp bách và quan trọng của việc xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời, trong thời gian qua, Bộ GD&ĐT đã phối hợp chặt chẽ với Hội Khuyến học Việt Nam tham mưu với Chính phủ, tổ chức một số cuộc họp và lấy ý kiến rộng rãi các bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương để bước đầu hoàn tất hồ sơ dự thảo Chương trình triển khai Phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 - 2030” theo quy định.

Nhiệm vụ đặt ra là cần gắn kết chặt chẽ Phong trào “Cả nước thi đua xây dựng xã hội học tập, đẩy mạnh học tập suốt đời giai đoạn 2023 - 2030” với các phong trào thi đua yêu nước giai đoạn 2021 - 2030. Đồng thời bám sát xu thế phát triển xã hội học tập của thế giới hiện đại, đặc biệt là các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp quốc về xây dựng nền giáo dục có chất lượng và bốn trụ cột của UNESCO “học để chung sống, học để biết, học để làm và học để tồn tại”.

Là một bộ phận không thể tách rời của giáo dục khu vực và thế giới, hệ thống giáo dục Việt Nam tuy đã chuyển mình tích cực theo hướng mở và học tập suốt đời trong những năm qua, nhưng vẫn còn rất cần một công cụ điều hành, quản lý mạnh mẽ như Luật Học tập suốt đời để đưa học tập suốt đời từ một chủ trương lớn trở thành hiện thực, một nét văn hoá của quốc gia.

Chính vì vậy, sau lễ phát động, Bộ GD&ĐT mong muốn Phong trào thi đua này sẽ là một trong những phong trào trọng tâm trong các phong trào thi đua của các bộ, ban, ngành, các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội nghề nghiệp và tổ chức xã hội, các địa phương, các hoạt động cụm, khối thi đua. Phát huy được sáng kiến, sáng tạo của các cấp, các ngành, các tầng lớp nhân dân và huy động, tập trung được nguồn lực của nhà nước, địa phương cũng như toàn xã hội tham gia hưởng ứng Phong trào thi đua quan trọng này. Kịp thời phát hiện, công nhận, biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc, tạo động lực thúc đẩy Phong trào thi đua phát triển.