Khẳng định yêu cầu tất yếu của học tập suốt đời, các nhà giáo, chuyên gia chia sẻ góc nhìn, giải pháp giúp học tập suốt đời thực sự trở thành chìa khóa cho sự phát triển cá nhân và tiến bộ xã hội trong bối cảnh thế giới thay đổi liên tục.
Yêu cầu tất yếu
Theo chuyên gia giáo dục Tống Liên Anh - thành viên Mạng lưới chuyên gia, nhà hoạt động xã hội, học giả về giáo dục người lớn và học tập suốt đời quốc tế (PIMA), học tập suốt đời không chỉ giúp mỗi người hoàn thiện bản thân, mà còn là nền tảng để xây dựng một xã hội nhân văn và phát triển bền vững.
Bà Tống Liên Anh cho rằng, bốn trụ cột học tập mà UNESCO đưa ra phản ánh trọn vẹn ý nghĩa, mục đích cũng như cách thức để mỗi người thực học, học tập suốt đời. Khi học để biết (learning to know), chúng ta mở rộng tư duy, tiếp cận tri thức mới. Khi học để làm (learning to do), kiến thức được chuyển hóa thành hành động thiết thực. Khi học để chung sống (learning to live together), ta nuôi dưỡng khả năng thấu hiểu và hợp tác, xây dựng một xã hội hòa hợp. Khi học để làm người (learning to be), ta hoàn thiện bản thân, sống một cuộc đời ý nghĩa và có trách nhiệm.
Trước hết, học để biết giúp mỗi người xây dựng nền tảng tri thức vững chắc, không chỉ qua trường lớp mà còn từ thực tế cuộc sống, con người và những sự kiện xung quanh. Trong thời đại thông tin bùng nổ, việc học không chỉ dừng lại ở tiếp thu, mà còn cần khả năng tư duy phản biện, biết chọn lọc và ứng dụng thông tin hiệu quả. Một người luôn không ngừng học hỏi sẽ có khả năng thích ứng với những thay đổi, phát triển tư duy linh hoạt và đưa ra quyết định đúng đắn trong cuộc sống.
Tuy nhiên, học không chỉ dừng lại ở việc tiếp thu kiến thức mà quan trọng hơn để làm - tức biến tri thức thành hành động có ích. Dù ở bất kỳ lĩnh vực nào, việc vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng sẽ giúp tăng hiệu quả công việc, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đóng góp vào sự phát triển chung. Không chỉ giới hạn ở kỹ năng chuyên môn, học để làm còn bao gồm khả năng làm việc nhóm, giao tiếp hiệu quả, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. Một người biết học để làm không chỉ nâng cao giá trị bản thân, mà còn tạo ra những tác động tích cực cho cộng đồng.
Bên cạnh đó, con người không thể tồn tại độc lập mà luôn là một phần của xã hội. Vì vậy, học để chung sống là yếu tố quan trọng để xây dựng một cộng đồng đoàn kết, nhân văn. Khi học cách lắng nghe, tôn trọng sự khác biệt và hợp tác với người khác, chúng ta không chỉ góp phần xây dựng một xã hội hòa bình, mà còn tạo ra môi trường sống hài hòa, bền vững. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, sự thấu hiểu và đồng cảm giữa cá nhân, dân tộc ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Cuối cùng, ý nghĩa sâu xa nhất của học tập, theo bà Tống Liên Anh, học để làm người - để mỗi cá nhân sống có trách nhiệm, có đạo đức và biết cống hiến cho xã hội. Học không chỉ để thành công cho riêng mình, mà còn trở thành người có ích, biết sẻ chia và góp phần vào sự phát triển chung. Một xã hội chỉ thực sự tiến bộ khi mỗi công dân có ý thức tự học, không ngừng hoàn thiện bản thân và lan tỏa những giá trị tích cực đến những người xung quanh.
Trở thành động cơ tự thân
PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội) khẳng định học tập suốt đời là chìa khóa cho sự phát triển cá nhân và tiến bộ xã hội trong bối cảnh một thế giới thay đổi liên tục. Phương pháp hiệu quả hôm nay không đảm bảo còn hiệu quả trong ngày mai, thành công của ngày hôm nay không đảm bảo cho thành công của ngày mai. Ngày nay, học tập suốt đời có thể được xem như “kỹ năng sinh tồn”. Nhưng để học tập suốt đời cần có các điều kiện chuẩn bị.
Ví dụ như “tính tò mò” là trái tim, động cơ thúc đẩy tinh thần tự học phải được gieo mầm trong mỗi đứa trẻ. Không làm hộ mà chỉ tổ chức và hướng dẫn cho trẻ lựa chọn khi tham gia các hoạt động học tập, được phép đặt mục tiêu riêng và đưa ra quyết định về việc học tập của mình. Người học phải được nuôi dưỡng tư duy phát triển. Xem việc học tập như quá trình phát triển và trưởng thành. Sai lầm và thất bại là cơ hội để học tập thay vì trở thành chỉ số đánh giá năng lực bản thân.
PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng, những người trẻ cần được người lớn nhận ra và khuyến khích điểm mạnh để cảm thấy mình có năng lực học tập. Khi một cá nhân cảm thấy mình có năng lực, họ sẽ nỗ lực học tập hơn nữa. Trẻ cũng chỉ hào hứng khám phá trong môi trường an toàn, gắn kết và có cảm giác thuộc về. Vì vậy, gia đình, nhà trường phải tạo ra không gian học tập mở, nơi mọi ý tưởng được đón nhận và tôn trọng, nơi có các mối quan hệ thân tình, sự tôn trọng tích cực và nhiều hợp tác.
Kỹ năng tự đánh giá, theo PGS.TS Trần Thành Nam, cũng quan trọng để giúp cho đứa trẻ định hướng cho việc tự học. Tự đánh giá khi sẵn sàng khiến người học tự tin và không có cảm giác thua kém như bị người khác đánh giá. Khuyến khích tự đánh giá và phản ánh về việc học tập của mình giúp trẻ so sánh với mục tiêu đã đặt ra, cảm thấy mình là người sở hữu, điều chỉnh và đầu tư vào việc học tập của mình nên tự học sẽ có trách nhiệm hơn. Cha mẹ cần giúp các em phát triển kỹ năng tự điều chỉnh; chẳng hạn như đặt mục tiêu, lập kế hoạch và tự theo dõi, giúp chúng trở thành những người học tập hiệu quả hơn và tăng cường động lực, tình yêu học tập.
“Cuối cùng, để tự học suốt đời trở thành động cơ tự thân, chúng ta cần làm cho việc học tập hằng ngày trở nên ý nghĩa. Theo đó, kết nối việc học tập với sở thích, kinh nghiệm và mục tiêu của trẻ; giúp các em thấy được sự liên quan và tầm quan trọng của những gì mình đang học và cách nó có thể áp dụng vào cuộc sống để tăng cường động lực, sự tham gia và tình yêu học tập”, PGS.TS Trần Thành Nam chia sẻ.
Phát huy hiệu quả trung tâm GDTX - GDNN
Nói đến điều kiện “cần” cho học tập suốt đời, ông Lê Văn Hòa - Giám đốc Trung tâm GDTX - Tin học, Ngoại ngữ tỉnh Quảng Trị nhắc đến các yếu tố mà xã hội tạo ra để hướng đến đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời của mọi người. Có thể kể đến là hệ thống giáo dục mở, đa dạng, linh hoạt, liên thông, hiện đại với nhiều mô hình, phương thức và trình độ đào tạo; khung pháp lý như Luật Học tập suốt đời, các thông tư hướng dẫn tổ chức học tập suốt đời; khung kiến thức và năng lực…; yếu tố nguồn lực con người và tài chính phục vụ cho tổ chức hoạt động học tập suốt đời. Điều kiện “đủ” của học tập suốt đời là nhận thức của người dân, toàn xã hội về việc này…
Ông Lê Văn Hòa nhận định, những năm qua, các điều kiện “cần” của học tập suốt đời đã được Đảng, Nhà nước quan tâm, chăm lo, đạt nhiều kết quả to lớn. Chúng ta có một hệ thống mạng lưới các trung tâm GDTX - GDNN, trung tâm học tập cộng đồng từ tỉnh đến xã; một hệ thống giáo dục mở đa dạng, linh hoạt, liên thông, hiện đại với nhiều mô hình, phương thức, trình độ đào tạo bao phủ trên cả nước. Người học cần học loại văn bằng, chứng chỉ nào cũng có thể dễ dàng tiếp cận, học trực tuyến, trực tiếp đều được đáp ứng.
Tuy nhiên, còn thực trạng điều kiện “cần” và “đủ” chưa tương thích, nên hiệu quả đạt được thấp. Cụ thể, nhiều người học tham gia vào hệ thống giáo dục mở chỉ vì mục tiêu trang bị bằng cấp, chứng chỉ, chưa vì nâng cao trình độ, cập nhật tri thức, rèn luyện kỹ năng lao động cần thiết cho công việc. Hệ thống trung tâm GDTX - GDNN, trung tâm học tập cộng đồng chưa thực sự phát huy hết hiệu quả…
Giải pháp khắc phục các hạn chế, ông Lê Văn Hòa nhắc đến đầu tiên là xây dựng và ban hành Luật Học tập suốt đời, làm cơ sở pháp lý cho việc triển khai các hoạt động giáo dục thường xuyên, học tập suốt đời. Phải ban hành khung chương trình học tập suốt đời với độ mở, linh hoạt để phù hợp với nhu cầu học tập của từng địa phương. Có cơ chế đánh giá khách quan, phù hợp với vị trí việc làm gắn với năng lực cán bộ, viên chức, người lao động sau mỗi chu kỳ công việc, để thúc đẩy ý thức tự học.
Ông Lê Văn Hòa cũng nhấn mạnh việc rà soát, đánh giá đúng thực chất, sắp xếp, củng cố, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên của hệ thống trung tâm GDTX - GDNN theo hướng giảm mạnh về số lượng, đi đôi với tăng cường chất lượng và chế độ đãi ngộ. Giáo viên làm công tác xây dựng xã hội học tập phải vừa có kiến thức, kỹ năng, vừa tiêu biểu về học tập suốt đời.
Đồng thời, đưa tiêu chí kết quả học tập ở các trung tâm GDTX - GDNN, trung tâm học tập cộng đồng vào tiêu chí đánh giá nông thôn mới để khuyến khích tinh thần tự học của người dân; huy động vai trò doanh nghiệp sử dụng lao động tham gia vào quá trình xây dựng xã hội học tập.
Học tập suốt đời không chỉ là lựa chọn mà như một yêu cầu tất yếu. Khi mỗi cá nhân nhận thức được ý nghĩa của việc học và biết cách học hiệu quả, chúng ta không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống, mà còn góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, phát triển bền vững. - Bà Tống Liên Anh
