Tìm kiếm giải pháp tự nhiên
Nghiên cứu được nữ kỹ sư Trần Thị Vững thực hiện khi còn là sinh viên ngành Quản lý tài nguyên môi trường, Trường Đại học Công nghiệp TPHCM. Chị vừa tốt nghiệp đại học và đang tìm kiếm nguồn tài trợ để tiếp tục giai đoạn tiếp theo của dự án. Phạm vi nghiên cứu là sông Vàm Thuật, dài khoảng 12km, nhằm khảo sát và phân tích mẫu các loài thực vật ven sông.
Chị Vững chia sẻ, sông Vàm Thuật nằm ở vị trí trung tâm thành phố, gần nhiều khu dân cư, nên dễ bị ô nhiễm do hoạt động sinh hoạt và sản xuất. Để giảm ô nhiễm, TPHCM đã triển khai nhiều giải pháp như tuyên truyền nhắc nhở người dân không xả rác xuống sông, lắp camera xử phạt hành vi vứt rác, tổ chức thu gom và vớt rác tại kênh. Tuy nhiên, tình trạng xả rác, chất thải xuống sông vẫn tái diễn, khiến nước chuyển màu đen, gây ô nhiễm khu vực.
Từ thực tế này, nữ kỹ sư tiến hành thí nghiệm phân tích môi trường nước trên sông Vàm Thuật để đánh giá mức độ ô nhiễm. Kết quả phân tích đất, nước, trầm tích cho thấy tồn dư nhiều kim loại nặng như crom, đồng, sắt, mangan, vượt quy chuẩn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong đó sắt vượt 8 lần, mangan vượt 7 lần.
Tuy nhiên, khi khảo sát các loài thực vật ven sông, chị Vững phát hiện nhiều loài có mật độ và phân bố tốt trong môi trường ô nhiễm kim loại nặng. “Điều này chứng tỏ các thực vật này có khả năng thích nghi tốt với môi trường”, chị nói. Đây là cơ sở để chị tập trung nghiên cứu đặc tính và khả năng hấp thụ kim loại của thực vật.
Hành trình gian nan khi đi thực tế
Để đánh giá hệ sinh thái ven sông và khả năng hấp thụ kim loại của thực vật, chị Vững thực hiện 56 ô mẫu, mỗi ô rộng 1m2, thu mẫu đất, nước, thực vật tại 24 ô để phân tích. Hệ thực vật khảo sát gồm 96 loài, chủ yếu là cây bụi và thân thảo, trong đó 8 loài thích nghi tốt với môi trường ô nhiễm. Chị đưa các mẫu cây về phòng thí nghiệm, tạo môi trường kim loại nặng để đánh giá khả năng hấp thụ.
Kết quả cho thấy cây môn nước, rau trai và mồm mỡ có khả năng hấp thụ kim loại nặng tốt nhất. Cụ thể, môn nước hấp thụ được sắt, mangan, niken, chì; rau trai hấp thụ đồng, crom, kẽm, cadmium; mồm mỡ hấp thụ crom, đồng, niken. Bộ phận hấp thụ kim loại nằm ở rễ, thân và lá.
“Hiện, nghiên cứu chưa đánh giá được hiệu suất hấp thụ kim loại của các cây. Tuy nhiên, rau trai có khả năng hấp thụ tốt nhất trong ba loài”, nữ kỹ sư chia sẻ. Chị cho biết, sắp tới sẽ tiếp tục nghiên cứu đánh giá cụ thể khả năng hấp thụ của ba loại cây này, vì đây là hướng nghiên cứu tiềm năng, có thể cải tạo cảnh quan và chất lượng nước tại các khu vực sông hồ ô nhiễm một cách tự nhiên, ít tốn kém.
Từ nghiên cứu này, kỹ sư Vững đề xuất lựa chọn một số loài thực vật có khả năng xử lý nước và có hoa đẹp để quy hoạch hai bờ sông Vàm Thuật. Theo chị, việc này vừa tạo cảnh quan, vừa làm sạch môi trường. Các cây này phù hợp trồng trong các hồ sinh học tại các công trình xử lý nước thải, tạo cảnh quan cho các hồ. “TPHCM có thể thí điểm một số đoạn bờ sông bằng cách tạo bờ kè trồng cây có khả năng hấp thụ kim loại. Sau thời gian đánh giá, nếu hiệu quả, có thể nhân rộng ở các khu vực khác”, chị nói.
Trong quá trình nghiên cứu, việc thu thập mẫu cây và khoan lấy mẫu bùn tại các ô mẫu là công đoạn vất vả nhất. Ở những khu vực khó khăn, chị Vững phải thuê người chèo thuyền ra các ô mẫu. Trung bình một ngày, chị khảo sát được 3 - 5 ô trong tổng số 24 ô. Có những hôm trời mưa lớn, người chèo thuyền từ chối phục vụ, chị phải trú mưa tại các nhà chờ xe buýt, chờ trời tạnh để tiếp tục công việc. “Vất vả nhưng khi có kết quả, tôi cảm thấy rất vui”, chị nhớ lại.
Theo TS Lê Hồng Thía - Phó Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ và Quản lý môi trường, Trường Đại học Công nghiệp TPHCM, nghiên cứu về thực vật xử lý nước thải không mới, nhưng đây là một công trình bài bản của một sinh viên. Đề xuất cải tạo cảnh quan trên các kênh nước thải tự nhiên là hướng thiết thực, góp phần cải thiện đời sống người dân hai bên bờ.
Tuy nhiên, TS Thía lưu ý, do thực vật chứa kim loại nặng, cần khuyến cáo người dân không sử dụng làm thuốc hoặc thức ăn gia súc. Kim loại tồn dư trong thực vật cần được nghiên cứu cách thu hồi để tránh ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe con người, gia súc. “Có thể nghiên cứu ủ tạo phân hữu cơ, phân tích hàm lượng kim loại đạt mức cho phép để bón cho các khu vực rừng nghèo, cách xa khu dân cư và không phục vụ con người”, TS Thía gợi ý.
Đề tài “Đánh giá khả năng tích tụ kim loại nặng của thực vật ven sông Vàm Thuật và đề xuất ứng dụng xử lý kim loại nặng trong đất và nước” của Trần Thị Vững đã giành giải Khuyến khích lĩnh vực Tài nguyên - Môi trường tại Cuộc thi Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần thứ 24 do Thành đoàn TPHCM phối hợp với ĐH Quốc gia TPHCM tổ chức thường niên. Đây là cuộc thi nghiên cứu khoa học dành cho sinh viên quy mô toàn quốc, nhằm thúc đẩy hoạt động nghiên cứu và phát triển công nghệ trong cộng đồng sinh viên.
