Tăng quyền tự chủ, siết kỷ cương quản lý
Ngày 20/11, tại Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, các đại biểu Quốc hội thảo luận về Dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Các ý kiến tập trung vào ba nhóm vấn đề lớn: hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước; tăng vai trò doanh nghiệp và nâng cao chất lượng đào tạo; cải cách chính sách hỗ trợ người học nghề theo hướng thực chất, hiệu quả.
Đại biểu Tô Ái Vang (Cần Thơ) chỉ rõ bất cập lớn trong cơ chế quản lý hiện nay là: dự luật quy định nhiều cơ quan cùng tham gia quản lý (Chính phủ, Bộ GD&ĐT, các bộ, ngành và địa phương), dễ dẫn đến “chồng chéo”, trùng lặp hoặc bỏ trống trách nhiệm khi xử lý vướng mắc.
Bà cảnh báo tình trạng nhiều cơ quan ban hành văn bản hướng dẫn không thống nhất, hoặc cùng thanh tra một nội dung, gây phiền hà cho cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Để khắc phục, đại biểu kiến nghị xây dựng Quy chế phối hợp liên ngành rõ ràng, quy định cụ thể thẩm quyền, trách nhiệm từng bên; đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu chung và cơ chế chia sẻ thông tin liên thông từ trung ương đến địa phương.
Bên cạnh quản lý, đại biểu đề nghị rà soát tình trạng cơ sở vật chất xuống cấp, thiết bị dạy học lạc hậu và thiếu hụt giáo viên cả về số lượng lẫn chất lượng (chuyên môn, kỹ năng nghề, ngoại ngữ, tin học). Đây được xem là “nút thắt” trực tiếp ảnh hưởng chất lượng đào tạo và khả năng mở rộng quy mô ngành nghề.
Nâng ưu đãi thực chất
Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh (Lào Cai) nhấn mạnh sự chênh lệch đào tạo giữa vùng dân tộc thiểu số và vùng thuận lợi. Tỷ lệ lao động qua đào tạo ở nhiều địa phương miền núi chỉ đạt 12–15%; nhiều người bỏ học vì không đủ kinh phí ăn ở, di chuyển và thực tập.
Từ thực tiễn này, bà đề xuất các nhóm chính sách mạnh hơn. Cụ thể, về miễn học phí, Đại biểu Nguyễn Thị Lan Anh đề xuất:
Thứ nhất, cần mở rộng đối tượng miễn học phí sang cả người Kinh sống tại khu vực đặc biệt khó khăn, biên giới, hải đảo hoặc hộ mới thoát nghèo trong 3 năm.
Thứ hai, ưu tiên ngành nghề trọng điểm: vi mạch, bán dẫn, sinh học, chế tạo, vật liệu mới.
Về chế độ lương khi thực tập. Đại biểu đoàn Lào Cai đề xuất: Thứ nhất, doanh nghiệp phải trả tối thiểu 50–70% mức lương tối thiểu vùng cho học viên thực tập.
Thứ hai, Nhà nước hỗ trợ một phần tiền lương trong năm đầu hợp tác doanh nghiệp – cơ sở đào tạo.
Về nội trú và trợ cấp: Cần tăng mức trợ cấp xã hội (hiện chỉ 100.000–140.000 đồng/tháng); Ưu tiên vốn đầu tư xây dựng ký túc xá tại trường nghề vùng dân tộc thiểu số, miền núi giai đoạn 2026–2030; Bổ sung học bổng từ nguồn xã hội hóa cho học sinh đạt giải tay nghề quốc gia trở lên.
Các đề xuất này được đánh giá là bước chuyển quan trọng từ “khuyến khích chung” sang “ưu đãi thực chất”, kích hoạt động lực người học.
Doanh nghiệp phải là hạt nhân gắn kết đào tạo – thị trường lao động
Các đại biểu đồng thuận rằng để nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, doanh nghiệp phải tham gia sâu vào quá trình đào tạo. Đại biểu Lê Thị Song An (Tây Ninh) dẫn chứng: hiện chỉ 21% trường cao đẳng và chưa tới 1,5% trường trung cấp đạt kiểm định chất lượng – mức rất thấp so với yêu cầu hội nhập.
Bà đề nghị xây dựng cơ chế kiểm định độc lập, minh bạch, có chế tài rõ ràng. Với cơ sở không đạt chuẩn, cần sắp xếp hoặc tinh gọn để tránh dàn trải, kém hiệu quả.
Về đội ngũ nhà giáo, nhiều đại biểu nêu bất cập: chuyên gia doanh nghiệp dù giàu kinh nghiệm thực tiễn lại khó tham gia đào tạo vì vướng quy định bằng cấp, chứng chỉ sư phạm. Do đó, cần xây dựng bộ tiêu chuẩn riêng, đơn giản hóa yêu cầu và chỉ tập trung vào năng lực nghề, kinh nghiệm thực hành.
Đại biểu Lê Thị Song An nêu vấn đề tồn tại nhiều năm: người tốt nghiệp trung học nghề bị từ chối khi xin việc vì bằng ghi trình độ văn hóa khác biệt so với THPT, buộc phải ghi 9/12. Bà đề nghị dự thảo luật phải làm rõ giá trị pháp lý của bằng trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân để đảm bảo quyền lợi người học, tránh phân biệt khi tuyển dụng hoặc học lên trình độ cao hơn.
Cùng quan điểm, đại biểu Vương Quốc Thắng (Đà Nẵng) đề nghị quy định cụ thể điều kiện vào đại học đối với người học trung học nghề, đồng thời làm rõ phần kiến thức THPT được tích hợp trong chương trình.
Ông cũng cảnh báo sự thiếu thống nhất giữa các điều khoản, đặc biệt ở chương trình đào tạo ngắn hạn không cấp văn bằng. Nếu không điều chỉnh, người lao động sẽ thiếu căn cứ để chuyển đổi kết quả học tập – điều quan trọng trong chính sách học tập suốt đời.
Tại phiên thảo luận, các đại biểu Quốc hội đều thống nhất sự cần thiết phải sửa đổi Luật Giáo dục nghề nghiệp. Tuy nhiên, để dự thảo thực sự trở thành công cụ pháp lý hiệu quả, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý minh bạch, chính sách ưu đãi người học mạnh mẽ hơn, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp tham gia sâu vào quá trình đào tạo.
Một hệ thống giáo dục nghề nghiệp hiện đại – nơi người học được hỗ trợ thực chất, doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm và cơ quan quản lý vận hành thống nhất – sẽ là chìa khóa để Việt Nam hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn mới.
