Khi học nghề từng bị coi là “đường vòng”
Ở nhiều địa bàn vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số của tỉnh Điện Biên, đã có một thời gian không ngắn học nghề chưa được xem là lựa chọn ưu tiên. Trong suy nghĩ của không ít phụ huynh và thanh niên, con đường “đúng hướng” vẫn là học văn hóa, còn học nghề chỉ được nhắc đến như phương án thay thế. Thanh niên sau khi rời ghế nhà trường thường quay về làm nương rẫy hoặc đi lao động phổ thông, công việc nặng nhọc, thu nhập bấp bênh và thiếu tính ổn định.
Rào cản lớn nhất khi ấy không chỉ nằm ở điều kiện kinh tế hay khoảng cách địa lý, mà còn ở tâm lý ngại thay đổi. Khi học nghề bị gắn với suy nghĩ “không học tiếp được mới đi học nghề”, giáo dục nghề nghiệp khó đi vào chiều sâu. Việc thiếu kỹ năng khiến nhiều lao động chỉ quanh quẩn với những công việc giản đơn, khó nâng cao năng suất và thu nhập, vòng xoáy sinh kế vì thế chậm được cải thiện.
Những con số cho thấy sự dịch chuyển trong nhận thức
Sự thay đổi trong cách nhìn về học nghề bắt đầu rõ nét hơn khi giáo dục nghề nghiệp được tổ chức theo hướng sát với nhu cầu thực tiễn của người dân. Giai đoạn 2020–2024, toàn tỉnh đã tuyển sinh và đào tạo nghề cho 45.103 người, trong đó phần lớn là các khóa đào tạo sơ cấp và đào tạo ngắn hạn dưới ba tháng. Riêng lao động nông thôn tham gia học nghề ngắn hạn lên tới 27.626 người, cho thấy xu hướng người dân ưu tiên những khóa học thiết thực, có thể áp dụng ngay vào công việc và sản xuất.
Cơ cấu đào tạo cũng phản ánh rõ sự chuyển dịch trong nhận thức. Thay vì chỉ tập trung vào các chương trình dài hạn, nhiều người dân vùng khó lựa chọn học nghề ngắn ngày để cải thiện sinh kế trước mắt. Khi học nghề không còn là câu chuyện “đi học cho có”, mà trở thành “học để làm được việc”, tâm lý e dè dần được tháo gỡ.
Hiệu quả sau đào tạo là yếu tố quan trọng nhất tạo niềm tin. Trong giai đoạn này, tỷ lệ người hoàn thành khóa học đạt trên 95%, trong khi hơn 75% người học nghề có việc làm hoặc tiếp tục phát huy nghề đã học sau đào tạo. Những con số này cho thấy học nghề không chỉ mang tính hình thức, mà đã mang lại giá trị thực tế, đủ sức thuyết phục người dân thay đổi cách nhìn.
Từ “bất đắc dĩ” đến lựa chọn chủ động
Một yếu tố then chốt thúc đẩy sự chuyển biến nhận thức là việc đào tạo nghề ngày càng gắn với sinh kế của người dân. Các chương trình học nghề tập trung vào những kỹ năng gần với đời sống và điều kiện sản xuất tại địa phương, giúp người học có thể áp dụng ngay sau khi kết thúc khóa học. Khi thấy rõ hiệu quả trong công việc và thu nhập, người dân không còn coi học nghề là rủi ro, mà là cơ hội.
Cùng với đó, tỷ lệ lao động qua đào tạo của tỉnh đã tăng từ 57,05% năm 2020 lên 63,65% vào năm 2024. Sự gia tăng này không chỉ phản ánh nỗ lực của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, mà còn cho thấy học nghề đang dần trở thành lựa chọn phổ biến hơn trong cộng đồng, nhất là ở khu vực nông thôn và vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Ở vùng khó, thay đổi nhận thức là quá trình chậm và cần sự bền bỉ. Nhưng khi số lượng người tham gia học nghề tăng lên, khi hiệu quả sau đào tạo được chứng minh bằng việc làm và khả năng áp dụng kỹ thuật vào sản xuất, cách nhìn cũ sẽ dần nhạt đi. Học nghề không còn bị coi là “đường vòng”, mà trở thành một con đường song hành cùng giáo dục văn hóa, mở thêm lựa chọn phù hợp với năng lực và hoàn cảnh của mỗi người.
Những chuyển biến trong nhận thức về học nghề đã tạo nền tảng quan trọng để giáo dục nghề nghiệp tiếp tục phát huy vai trò trong phát triển nguồn nhân lực, ổn định sinh kế và giảm nghèo bền vững. Đây cũng là tiền đề để các chính sách đào tạo nghề giai đoạn tiếp theo đi vào chiều sâu, gắn chặt hơn với thực tiễn và nhu cầu của người dân vùng khó Điện Biên.
