Năng lực cốt lõi giúp người học không ngừng phát triển bản thân

Tiến sĩ Nguyễn Minh Giám - Khoa Sư phạm, Trường Đại học Thủ Dầu Một (TP.Hồ Chí Minh) cho rằng, tự học là một kỹ năng cốt lõi, giúp sinh viên làm chủ tri thức và phát triển toàn diện trong bối cảnh xã hội không ngừng thay đổi như hiện này.

Trong thời đại thông tin bùng nổ, tự học không chỉ là tiếp thu kiến thức, mà còn là quá trình rèn luyện tư duy phản biện, khả năng sáng tạo, kỹ năng tự quản lý thời gian hiệu quả.

Nhờ tự học, sinh viên có thể chủ động lựa chọn và sàng lọc thông tin một cách thông minh phù hợp với mục tiêu cá nhân, từ đó xây dựng nền tảng vững chắc trong học tập để thích nghi với môi trường làm việc chuyên nghiệp trong tương lai.

Hơn nữa, tự học nuôi dưỡng tư duy học tập suốt đời, giúp sinh viên không ngừng đổi mới, phát triển và đáp ứng những yêu cầu mới của xã hội hiện đại. Đây không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một tư duy sống, giúp sinh viên tự tin bước vào tương lai và hành trình đi đến thành công trong cuộc sống.

Chia sẻ về thực trạng năng lực tự học của sinh viên hiện nay, tiến sĩ Nguyễn Minh Giám cho rằng, về điểm mạnh, sinh viên nhạy bén với công nghệ, dễ dàng tiếp cận các nguồn tài nguyên học tập đa dạng như khóa học trực tuyến, tài liệu mở hay video hướng dẫn từ các nền tảng như YouTube, TikTok. Họ cũng thành thạo trong việc sử dụng các công cụ hỗ trợ học tập như ứng dụng ghi chú hoặc phần mềm quản lý thời gian, các App học tập.

Tuy nhiên, hạn chế lớn là nhiều sinh viên thiếu kỹ năng tổ chức và định hướng học tập, dẫn đến việc học không hiệu quả hoặc dễ bị phân tâm bởi mạng xã hội. Một số sinh viên vẫn phụ thuộc vào sự hướng dẫn chi tiết từ giảng viên, chưa thực sự chủ động trong việc xây dựng lộ trình học tập cá nhân hóa. Điều này đặt ra yêu cầu cần có sự hỗ trợ từ nhà trường để nâng cao năng lực tự học một cách hiệu quả.

Tại Trường THCS&THPT Sư phạm (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2), việc hình thành năng lực tự học cho học sinh được xem là định hướng trọng tâm trong quá trình dạy học.

Thông tin từ Phó Hiệu trưởng Phạm Văn Giềng, nhà trường tập trung giúp học sinh hình thành động cơ và thái độ học tập đúng đắn, khơi gợi niềm yêu thích khám phá tri thức và ý thức tự chịu trách nhiệm với quá trình học của bản thân.

Học sinh được hướng dẫn xây dựng kế hoạch tự học cá nhân dưới sự định hướng của giáo viên, qua đó biết cách đặt mục tiêu, lựa chọn phương pháp và tự đánh giá kết quả học tập.

Cùng với đó, nhà trường tạo điều kiện để học sinh được thể hiện năng lực, phát triển bản thân qua các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, học theo dự án và trải nghiệm thực tế, từ đó rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, tư duy độc lập và khả năng vận dụng kiến thức.

Giáo viên chủ động đa dạng hóa phương pháp giảng dạy, kết hợp học qua trải nghiệm, học theo vấn đề và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học nhằm giúp học sinh tiếp cận tri thức hiện đại, mở rộng không gian học tập.

Ngoài ra, kỹ năng tự học còn được tích hợp trong các hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp, giúp học sinh hiểu rõ vai trò, giá trị của việc học suốt đời trong bối cảnh mới.

Đổi mới tự học trong bối cảnh chuyển đổi số

Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), việc tự học và hướng dẫn sinh viên tự học cần được đổi mới để phù hợp hơn với thời đại giáo dục mới.

Nhấn mạnh điều này, theo tiến sĩ Nguyễn Minh Giám, các công cụ AI như hệ thống gợi ý bài học, AI Chatbot hỗ trợ học tập hay phân tích dữ liệu cá nhân hóa có thể giúp sinh viên xây dựng lộ trình học tập phù hợp, nhận được phản hồi tức thời và tối ưu hóa hiệu quả học tập.

Tuy nhiên, để tận dụng công nghệ một cách hiệu quả, sinh viên cần được đào tạo cách sử dụng các công cụ này có ý thức và trách nhiệm, tránh lạm dụng dẫn đến thụ động trong quá trình học tập.

Về phía nhà trường, cần chuyển từ phương pháp giảng dạy truyền thống sang vai trò cố vấn, khuyến khích sinh viên tham gia các dự án thực tiễn hoặc áp dụng phương pháp học tập đảo ngược.

Đồng thời, việc tích hợp kỹ năng tự học vào chương trình đào tạo và xây dựng văn hóa học tập suốt đời sẽ giúp sinh viên chủ động khám phá, sáng tạo và phát triển trong môi trường số hóa.

“Tại Khoa Sư phạm, Trường Đại học Thủ Dầu Một (TP.Hồ Chí Minh), tôi đang nghiên cứu về mối liên hệ giữa tự học và công nghệ trí tuệ nhân tạo, với niềm tin rằng tự học là chìa khóa mở ra tri thức mới bền vững cho người học.

Tôi đã và đang triển khai quan điểm “Dạy học là dạy cách để tự học” trong các bài giảng của mình, khuyến khích sinh viên sư phạm sử dụng công nghệ AI để khám phá kiến thức, phát triển tư duy phản biện và sáng tạo.

Bằng cách hướng dẫn các em thiết kế các dự án học tập cá nhân hóa, tôi muốn truyền cảm hứng để sinh viên không chỉ tiếp thu mà còn chủ động kiến tạo tri thức, chuẩn bị cho hành trình trở thành những nhà giáo dục đổi mới, tâm huyết và vững vàng trên con đường giáo dục, dẫn dắt thế hệ trẻ tự tin bước đi trong kỷ nguyên số”, tiến sĩ Nguyễn Minh Giám chia sẻ.

Ông Phạm Văn Giềng thì lưu ý, bản chất của tự học là hoạt động mang tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học nhằm chiếm lĩnh tri thức. Khi công nghệ và AI phát triển mạnh mẽ, con người có xu hướng dựa vào các công cụ thông minh, dễ đánh mất khả năng tư duy độc lập.

Vì vậy, việc tự học trong bối cảnh mới cần hướng tới mục tiêu cao hơn: không chỉ để biết mà còn để hiểu, vận dụng và biến kiến thức thành năng lực bên trong của mỗi người.

Do đó, học sinh cần được hướng dẫn sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ, biết tra cứu, tóm tắt, gợi ý ý tưởng hoặc luyện tập kỹ năng ngoại ngữ, tư duy phản biện, nhưng vẫn giữ vai trò trung tâm là người chủ động tiếp nhận, xử lý và sáng tạo tri thức.

“Trường THCS&THPT Sư phạm đặc biệt coi trọng tính tự giác và kỹ năng tự học của học sinh. Giáo viên không chỉ giao nhiệm vụ mà còn hướng dẫn cách lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, tìm kiếm tài liệu, tự kiểm tra và đánh giá kết quả học tập. Trong quá trình hỗ trợ, giáo viên đóng vai trò là người truyền cảm hứng, giúp học sinh biết đặt câu hỏi, tìm lời giải, kiểm chứng kết quả và rút kinh nghiệm từ trải nghiệm học tập.

Song song với đó, nhà trường đang bồi dưỡng năng lực số cho đội ngũ giáo viên, xây dựng kho học liệu mở, hệ thống LMS và các công cụ quản lý học tập hiện đại, giúp việc hướng dẫn, theo dõi và đánh giá quá trình tự học của học sinh trở nên khoa học, linh hoạt và phù hợp với thời đại chuyển đổi số”, ông Phạm Văn Giềng chia sẻ.