Thiết kế môi trường học tập số và phát triển năng lực số
Bà Lê Thị Hương Mai - Phó Hiệu trưởng Trường THCS Đống Đa (Kim Liên, Hà Nội) cho rằng, sự phát triển nhanh của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) mở ra những cơ hội mới cho giáo dục; đồng thời đặt ra yêu cầu phải đổi mới cách dạy - cách học, đặc biệt là năng lực tự học của học sinh. Các giải pháp đã và đang được thực hiện trong nhà trường cần được điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh mới.
Theo đó, trước hết cần thiết kế môi trường học tập số. Nếu trước đây giáo viên tổ chức hoạt động học trực tiếp, giao nhiệm vụ trên lớp, thì nay đã có khả năng mở rộng không gian học tập qua các nền tảng số, lớp học ảo, học liệu điện tử, hệ thống LMS.
Học sinh có thể tự tìm tài liệu, làm bài, nhận phản hồi từ công cụ AI hoặc từ giáo viên thông qua dữ liệu học tập. Như vậy, “tự học” trở thành quá trình liên tục, diễn ra cả trong và ngoài lớp học.
Thứ hai, cùng với kỹ năng lập kế hoạch và tổng hợp kiến thức, học sinh cần được hình thành năng lực số theo Thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT về Khung năng lực số cho người học. Các em biết tìm kiếm, đánh giá thông tin số hiệu quả, sử dụng công cụ và AI hỗ trợ học tập an toàn, đồng thời tạo lập, chia sẻ sản phầm học tập số để tăng khả năng hợp tác và sáng tạo. Giáo viên hướng dẫn học sinh học bằng công nghệ, qua đó phát triển song song năng lực tự học và năng lực số - những phẩm chất cốt lõi trong thời đại chuyển đổi số.
Thứ ba, trong môi trường thông tin mở, học sinh cần biết chọn lọc và phản biện thông tin thay vì chỉ tiếp nhận thụ động. Giáo viên khuyến khích học sinh nêu câu hỏi, thảo luận, phản biện lẫn nhau, kiểm chứng kết quả bằng công cụ AI hoặc dữ liệu số, từ đó rèn tư duy phân tích, phản biện và năng lực tự điều chỉnh quá trình học.
Thứ tư, công nghệ giúp đánh giá năng lực tự học khách quan, liên tục hơn. Giáo viên có thể sử dụng phân tích dữ liệu học tập để theo dõi tiến độ, tần suất tự học và mức độ hoàn thành nhiệm vụ. AI hỗ trợ gợi ý nội dung ôn tập, bài luyện phù hợp năng lực từng học sinh, giúp việc hướng dẫn tự học trở nên cá nhân hóa và hiệu quả hơn.
Thứ năm, giáo viên cần được phát triển năng lực số theo Thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT về Khung năng lực số cho người học, không chỉ dừng ở việc sử dụng thiết bị hay phần mềm mà còn vận dụng công nghệ và trí tuệ nhân tạo trong dạy học một cách hiệu quả, an toàn, có đạo đức.
Giáo viên cần phải biết thiết kế hoạt động học gắn công cụ số, hướng dẫn học sinh khai thác, đánh giá thông tin và sử dụng AI có trách nhiệm, đồng thời phân tích dữ liệu học tập để hỗ trợ cá nhân hóa việc học. Giáo viên trở thành “người huấn luyện năng lực học tập và năng lực số”, giúp học sinh học chủ động, thông minh và thích ứng với môi trường giáo dục số.
Giải pháp phát triển bền vững năng lực tự học
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 xác định “năng lực tự chủ và tự học” là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành ở học sinh.
Bà Lê Thị Hương Mai cho biết, Trường THCS Đống Đa đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm giúp học sinh chủ động hơn trong quá trình học tập và phát triển bền vững năng lực tự học.
Nhà trường coi đổi mới phương pháp dạy học là trọng tâm. Giáo viên là người “hướng dẫn, tổ chức”, tạo môi trường học tích cực, khuyến khích học sinh tham gia thảo luận, giải quyết vấn đề, học qua trải nghiệm và dự án. Các hoạt động học được thiết kế linh hoạt, phù hợp từng năng lực, giúp học sinh tự đặt mục tiêu, tự đánh giá sự tiến bộ của bản thân và rèn tính tự chủ trong học tập.
Công tác đánh giá được điều chỉnh theo hướng kết hợp giữa đánh giá quá trình và đánh giá định kỳ, coi trọng phản hồi để học sinh kịp thời điều chỉnh phương pháp học. Giáo viên hướng dẫn học sinh tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng theo tiêu chí rõ ràng, qua đó rèn tư duy phản biện, tinh thần tự chủ và trách nhiệm trong học tập.
Nhà trường đồng thời chú trọng rèn cho học sinh kỹ năng lập kế hoạch, quản lý thời gian, ghi chép, tóm tắt và tìm kiếm, chọn lọc thông tin, tài liệu học tập. Các môn học đều lồng ghép hoạt động rèn luyện tư duy phản biện, đặt câu hỏi và giải quyết vấn đề, giúp học sinh hình thành thói quen tự học, tự nghiên cứu.
Học sinh được hướng dẫn khai thác hiệu quả các nền tảng học trực tuyến như https://study.hanoi.edu.vn, https://olm.vn… để tự học, tự luyện mọi lúc, mọi nơi. Nhà trường xây dựng kho học liệu điện tử, ngân hàng câu hỏi, thư viện số và tích hợp học liệu từ Kho học liệu số giáo dục quốc gia (https://igiaoduc.vn). Giáo viên giới thiệu, hướng dẫn học sinh sử dụng một số công cụ hỗ trợ tự học như ClassPoint, Quizizz, Google Classroom… bảo đảm nguyên tắc sử dụng an toàn, có trách nhiệm.
Nhà trường thường xuyên bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực, dạy học dự án, lớp học đảo ngược… và kỹ năng ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Kết quả đánh giá học sinh được phân tích định kỳ để điều chỉnh kế hoạch giảng dạy, hỗ trợ hoạt động tự học. Nội dung tự học cũng được lồng ghép trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, giúp học sinh phát huy năng lực tự chủ trong thực tiễn.
Nâng cao năng lực tự học cho học sinh và đổi mới cách hướng dẫn tự học trong bối cảnh công nghệ, trí tuệ nhân tạo phát triển không chỉ là yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, mà còn là bước cụ thể hóa Khung năng lực số theo Thông tư số 02/2025/TT-BGDĐT. Khi học sinh, giáo viên cùng làm chủ công nghệ, sử dụng AI một cách thông minh, an toàn, có trách nhiệm, nhà trường sẽ hình thành được môi trường học tập số chủ động, sáng tạo, góp phần xây dựng người học có năng lực tự chủ, tự học suốt đời, đáp ứng yêu cầu của thời đại chuyển đổi số giáo dục.
