Từ yêu cầu này, thạc sĩ Lê Thị Ngọc Chi - Giảng viên Trường ĐHSP TP HCM đã chia sẻ những vấn đề cần lưu ý khi dạy học Làm văn theo định hướng phát triển năng lực.
Dạy thực hành Làm văn
Làm văn là quá trình mang tính tích hợp cao và thể hiện rõ sự sáng tạo của học sinh. Bởi lẽ bản thân việc vận dụng ngôn ngữ để nói, viết, trình bày tư tưởng của một cá nhân trong những hoàn cảnh giao tiếp cụ thể là hoạt động mang tính sáng tạo.
Bên cạnh đó, trong khi thực hành làm văn, học sinh sẽ phải vận dụng những kiến thức về tiếng Việt, văn học, kinh nghiệm sống và kĩ năng sử dụng ngôn ngữ để thể hiện suy nghĩ, quan điểm của bản thân trước một vấn đề.
Do vậy, không khó để nhận thấy tính tích hợp của nhiều kiến thức, kĩ năng và thái độ của người học trong quá trình làm văn. Việc dạy thực hành làm văn muốn đạt hiệu quả trước hết cần nắm được hai đặc trưng cơ bản này.
Từ việc tìm hiểu các phương pháp dạy học tích cực, thạc sĩ Lê Thị Ngọc Chi nhận thấy, hướng dẫn học sinh thực hành tạo lập văn bản qua các dự án là một hình thức phù hợp với những đặc trưng trên đồng thời cũng phù hợp với định hướng phát triển năng lực.
Thứ nhất, hình thức này khắc phục được tình trạng lặp lại đơn điệu của những dạng bài tập về làm văn.
Thứ hai, khi được thực hành bằng các dự án, học sinh sẽ ý thức rõ hơn tính chất liên kết giữa các đơn vị bài học về một dạng văn bản nào đó để có thể phối hợp các kĩ năng đã được học một cách hiệu quả.
Chẳng hạn, những kĩ năng mà học sinh được học trong từng bài: Tính chuẩn xác và hấp dẫn của văn bản thuyết minh, Phương pháp thuyết minh, Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh, Tóm tắt văn bản thuyết minh... sẽ cùng được thể hiện khi học sinh được phân công vào các vai với những công việc cụ thể để tiến hành thực hiện một dự án liên quan đến việc thuyết minh.
Thứ ba, hình thức thực hành này giúp học sinh rèn luyện kĩ năng làm việc hợp tác với các thành viên trong nhóm, phát huy được tính sáng tạo, tư duy phê phán trong khi thực hiện dự án.
Học sinh sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong cách tiến hành, cách sử dụng ngôn ngữ để thể hiện sản phẩm. tuỳ theo năng lực của mỗi cá nhân và sự thống nhất ý kiến trong nhóm.
Cuối cùng, hình thức này giúp cho việc dạy học Làm văn gắn liền với thực tế cuộc sống hơn. Bởi lẽ một trong những bản chất của các dự án trong dạy học là tính thực tiễn.
Như vậy, với các văn bản nhật dụng, văn bản thuyết minh, tự sự hay nghị luận về một vấn đề trong xã hội, có lẽ ý tưởng cho các dự án không ít; nhưng với văn bản nghị luận về một vấn đề trong văn học thì giáo viên cần lựa chọn các dự án thể hiện được tinh thần tích hợp giữa văn học, thực tiễn và làm văn.
Đánh giá bài văn của học sinh
Trong dạy học theo định hướng năng lực, đánh giá kết quả học tập của học sinh không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện thông tin đã biết làm trọng tâm mà chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống cụ thể.
Giảng viên Lê Thị Ngọc Chi cho rằng, việc đánh giá bài văn của học sinh cũng cần có những thay đổi cho phù hợp với định hướng chung này.
Bên cạnh đó, khâu quan trọng nhất trong việc đánh giá chính là ra đề. Đối với phần Làm văn, đổi mới trong cách ra đề nghị luận văn học cần được quan tâm hơn hết để khắc phục tình trạng “lối mòn” trong đề văn.
Cụ thể, thay đổi cách hỏi, cách nêu vấn đề. Cùng một tác phẩm, cho dù là tác phẩm đã học, nhưng có nhiều cách hỏi, cách khai thác dưới nhiều góc độ và yêu cầu khác nhau khiến cho vấn đề nêu lên mới mẻ, buộc học sinh phải suy nghĩ, tìm tòi và sáng tạo.
Để học sinh không bất ngờ, lúng túng khi kiểm tra, những cách hỏi, cách đặt vấn đề mới cần được thực hiện thường xuyên trong quá trình dạy thực hành làm văn.
Vấn đề có thể nằm trong một văn bản cụ thể hay nhiều văn bản cùng đề tài, cùng giai đoạn sáng tác; có thể là một vấn đề văn học hoặc vấn đề xã hội được đặt ra trong văn bản.
Giảng viên Lê Thị Ngọc Chi lấy ví dụ đề làm văn về tác phẩm “Sóng” (Xuân Quỳnh):
- Những xúc cảm trong tình yêu thường mang tính phổ quát nhưng mỗi nhà thơ lại có cách nói riêng. Đâu là cách nói riêng của Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng?
Với đề Văn mang tính gợi mở như thế, theo giảng viên Lê Thị Ngọc Chi, học sinh sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc vận dụng kiến thức, kĩ năng, cách diễn đạt và quan trọng là được thể hiện suy nghĩ, cảm nhận của chính bản thân trước một vấn đề.
Cùng với việc đổi mới cách ra đề, đáp án cũng cần có nhiều gợi mở về nội dung, tôn trọng ý kiến và lí lẽ của người viết.
Các nội dung đánh giá cần được đưa ra với các tiêu chí cụ thể, chẳng hạn như:
Về nội dung bài viết: Xác định được luận đề trong đoạn mở đầu; tránh được việc nêu các thông tin không liên quan hay thông tin tóm tắt; đưa ra được những nhận định sâu sắc và những hiểu biết thấu đáo về văn bản;
Giải quyết được tất cả các khía cạnh của đề bài, xác định được trọng tâm; nêu được những dẫn chứng phù hợp, hỗ trợ hữu hiệu cho luận đề; giải thích, phân tích một cách thuyết phục và sâu sắc các dẫn chứng; việc lựa chọn các dẫn chứng cho thấy học sinh nắm toàn bộ văn bản thay vì chỉ một phần.
Về hình thức bài viết: Thể hiện rõ bố cục; trình bày các đoạn văn rõ ràng, dễ đọc; đáp ứng yêu cầu về độ dài.
Về diễn đạt: Các đoạn văn có câu chủ đề rõ ràng; chuyển ý giữa các đoạn văn một cách mạch lạc; hạn chế lỗi chính tả và lỗi ngữ pháp; hạn chế dùng các từ ngữ khó hiểu, hạn chế viết các câu, đoạn dài dòng.
Dựa trên những tiêu chí đó, giáo viên xây dựng thang điểm đánh giá cho từng nội dung với các mức độ tốt, trung bình, dưới trung bình (có thể sử dụng thang điểm 100 để thuận lợi cho việc xây dựng thang điểm cũng như chấm điểm, sau đó quy đổi kết quả về thang điểm 10).
Ngoài ra, dạy học Làm văn cần quan tâm đến việc đa dạng hoá hình thức đánh giá quá trình. Thay vì chỉ dựa trên các bài viết, giáo viên còn có thể đánh giá kĩ năng tạo lập văn bản của học sinh qua bài trình bày trước lớp, bài trình diễn sản phẩm của dự án.
Như vậy, việc đánh giá không chỉ chú trọng vào kĩ năng viết mà còn hướng đến cả kĩ năng nói và trình bày.
