Những ký ức về nơi “địa ngục trần gian” này sẽ đeo bám họ mãi về sau.

Trung tâm cai “nghiện Internet”

Bạn thức dậy sau một giấc mơ dài và phát hiện mình đang ở trong một ký túc xá xa lạ. Căn phòng thiếu ánh sáng, không có gì ngoài chiếc giường với bốn khung sắt kiên cố, một chiếc bàn và một vài chiếc ghế đẩu. Cửa sổ duy nhất bị bít kín.

Trên tường treo một tấm bảng ghi chi tiết lịch trình hàng ngày. Mọi người phải thức dậy lúc 5 giờ 30 phút và đi ngủ lúc 21 giờ 30 phút. Ngoài ăn uống và vệ sinh cá nhân, cả ngày họ chỉ dành thời gian cho ba hoạt động gồm phục hồi chức năng, huấn luyện quân sự và đánh giá tâm lý.

Sau đó, bạn phát hiện một cuốn nhật ký trên bàn, trong đó ghi chép rằng bạn được bố mẹ gửi đến đây từ ngày 30/8. Họ nói rằng bạn cần gặp bác sĩ tâm lý và hứa sẽ đón bạn về nhà sau khi kết thúc buổi tư vấn. Tuy nhiên, trên thực tế, bạn đã bị nhốt ở đây vô thời hạn. Chỉ bác sĩ tâm lý mới có thể quyết định bao giờ bạn được trả tự do.

Đây là những cảnh mở đầu của “Diagnosia”, bộ phim thực tế ảo đã đoạt giải thưởng của Zhang Mengtai và Lemon Guo, bóc trần thực tế bên trong một trung tâm cai nghiện Internet ở Trung Quốc.

Các nhà làm phim đã phơi bày những gì diễn ra trong các cơ sở cai nghiện, nơi hàng nghìn thanh niên Trung Quốc bị giam giữ và bị ép buộc phải uống thuốc, huấn luyện quân sự. Thậm chí, nhiều trường hợp phải can thiệp liệu pháp sốc điện để chữa bệnh “nghiện Internet”.

Quán nét thường thu hút đông đảo học sinh, sinh viên Trung Quốc.

Nhân vật chính trong bộ phim mô phỏng theo kỷ niệm của Zhang Mentai khi anh bị tống vào trại năm 17 tuổi. Bộ phim chủ yếu dựa trên trải nghiệm của anh. Dù chỉ ở đó một tháng, những ký ức đó đã đeo bám anh hơn một thập niên sau đó.

Zhang bày tỏ: “Bằng cách làm bộ phim này, tôi muốn hòa giải với những tổn thương trong quá khứ. Tôi muốn lên tiếng cho chính mình vì tôi đã không thể chống trả vào thời điểm đó. Và tôi muốn đặt câu hỏi tại sao chúng tôi lại phải trải qua điều này”.

Các cơ sở cai nghiện Internet lần đầu tiên xuất hiện tại Trung Quốc cách đây hai thập kỷ. Năm 2002, bốn đứa trẻ vị thành niên đã thiêu rụi một quán Internet ở Bắc Kinh sau khi quán không cho chúng vào chơi, khiến 25 người thiệt mạng.

Vụ việc gây chấn động toàn quốc, đồng thời dấy lên sự hoang mang về tính nguy hiểm của Internet. Những thanh thiếu niên dành hàng giờ để chơi trò chơi trực tuyến trước đây chỉ được coi là những kẻ lười biếng vô hại, sau sự việc đã trở thành những người có khả năng đe dọa xã hội.

Giữa làn sóng phản đối lúc bấy giờ, một chuyên gia tự xưng là Tao Hongkai đã thu hút sự chú ý khi tuyên bố đã phát triển một phương pháp điều trị chứng “nghiện Internet”. Ông đã mở trung tâm cai nghiện Internet đầu tiên tại Trung Quốc vào cuối năm đó, thu hút hàng nghìn người. Đến năm 2009, hơn 300 trung tâm tương tự hoạt động trên khắp Trung Quốc.

Tuy nhiên, các cơ sở này nhanh chóng trở nên tai tiếng bởi cách hành xử thô bạo với bệnh nhân trẻ tuổi. Năm 2009, đài truyền hình quốc gia Trung Quốc CCTV đã tiết lộ báo cáo chi tiết về việc một trung tâm sử dụng liệu pháp sốc điện để chữa bệnh. Bộ Y tế sau đó đã cấm hoạt động này.

Bác sĩ kiểm tra điện não đồ của một thanh niên nghiện Internet tại Bắc Kinh vào năm 2005.

Nghiên cứu khoa học không căn cứ

Nơi Zhang được gửi đến là Cơ sở Tăng trưởng Tâm lý Thanh niên, nằm ở ngoại ô Bắc Kinh, không sử dụng liệu pháp sốc điện. Nhưng Zhang và những bệnh nhân khác buộc phải dùng thuốc điều trị tâm thần 2 lần mỗi ngày. Thậm chí, các y tá sẽ chiếu đèn pin vào miệng bệnh nhân để kiểm tra xem họ có giấu viên thuốc dưới lưỡi hay không.

“Tôi không biết loại thuốc đó là gì nhưng mọi người đồn nó làm giảm chức năng tình dục. Tôi cảm thấy mình như bị cưỡng đoạt”, Zhang bày tỏ.

Trong quá trình huấn luyện quân sự, Zhang bị đánh bất cứ khi nào chống đối. Nhiều lần, anh bị nhốt trong phòng tối một mình, nhiều ngày. Trung tâm gọi đây là “liệu pháp Morita”, buộc bệnh nhân phải đối diện một mình với suy nghĩ của họ.

Nhưng Zhang cho biết, điều sáng sợ nhất trong trung tâm không phải bạo lực mà là sự thiếu kiểm soát. “Tôi không biết khi nào mình có thể thoát khỏi nơi đây, điều gì sẽ xảy ra trong tương lai hay tại sao lại có sự giam cầm bất hợp pháp này. Không một ai ngăn cản điều đó”, Zhang chia sẻ.

Zhang được trả tự do vào cuối năm 2007, sau khi Trung Quốc xuất hiện các ý kiến phản đối trung tâm cai nghiện Internet. Vào năm 2009, CCTV công bố phóng sự, sau đó vài tháng xảy ra vụ một cậu bé 16 tuổi bị một quản giáo đánh chết.

Zhang đã cố gắng tiếp tục sống, học tập và lấy bằng về Mỹ thuật và Nghệ thuật Âm nhạc tại Trường ĐH Goldsmiths, Anh và ĐH Columbia, Mỹ. Trong suốt 10 năm, anh hầu như không nghĩ về ký ức tồi tệ đó, cho đến một ngày, Zhang đọc được tin về việc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận “rối loạn chơi game” là một tình trạng bệnh lý.

Anh quyết định kiểm tra xem trung tâm cai nghiện nơi mình từng bị giam giữ còn đó hay không. Trước sự ngạc nhiên của Zhang, cơ sở này vẫn hoạt động nhưng dưới một cái tên và địa chỉ khác.

Trên thực tế, các cơ sở cai nghiện Internet tại Trung Quốc không bao giờ biến mất. Trên nền tảng thông tin kinh doanh Tianyancha, hơn 50 công ty được liệt kê là cung cấp dịch vụ điều trị chứng nghiện Internet.

Phân cảnh bệnh nhân cai nghiện Internet tham gia khoá huấn luyện quân sự trong phim “Diagnosia”.

Đáng lo ngại nhất, nghiên cứu thực hiện bên trong các cơ sở này được quốc tế công nhận. Giám đốc trại của Zhang, Tao Ran, đã xuất bản một bài báo dựa trên việc điều trị bệnh nhân ở trung tâm, trong đó ông đề xuất một bộ tiêu chuẩn chẩn đoán chứng rối loạn chơi game.

Theo Thư viện Y học Quốc gia Trung Quốc, bài báo của Tao được trích dẫn trong hơn 100 bài báo học thuật. Vào năm 2013, các tiêu chuẩn chẩn đoán mà Tao đề xuất được xem xét đưa vào ấn bản lần thứ 5 của Sổ tay Thống kê và Chẩn đoán rối loạn tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ.

Zhang nhận định: “Đối với phương Tây, nghiên cứu của Tao xuất phát từ một nền tảng vững chắc nhưng rõ ràng ông ấy không tiến hành nghiên cứu một cách khoa học”.

Anh phản đối vì ba điểm. Đầu tiên, nó phi đạo đức. Zhang cho biết họ không nói với các bệnh nhân rằng bệnh nhân được sử dụng trong mục đích thí nghiệm. Nhiều người trong cơ sở đã bị lừa đưa đến đó. Thậm chí bố mẹ của một số người đã chuốc thuốc ngủ để đưa họ vào đây.

Thứ hai, bệnh nhân trong cơ sở cai nghiện này thường không phù hợp với tiêu chuẩn chẩn đoán mà Tao đề xuất sau này. Theo báo cáo của Tao, một thiếu niên có thể được chẩn đoán mắc chứng rối loạn chơi game nếu họ chơi hơn 6 giờ mỗi ngày trong hơn ba tháng. Cá nhân Zhang không phù hợp với tiêu chuẩn này nhưng trung tâm vẫn coi anh là bệnh nhân và bắt điều trị cho đến khi được “chữa khỏi”.

Zhang tin rằng sự tự do của anh đã bị tước đoạt đơn giản vì nó nằm trong lợi ích của cả trung tâm và cha mẹ anh. Các trung tâm kinh doanh vì lợi nhuận. Trung tâm của Tao thu phí bệnh nhân hơn 10 nghìn nhân dân tệ mỗi tháng vào năm 2007 (khoảng 34 triệu đồng).

Cuối cùng, trung tâm dường như cũng không biết liệu pháp điều trị của họ có hiệu quả hay không. Zhang tiết lộ nhiều người bị đưa vào đây không phải vì họ gặp vấn đề về chơi game. Họ đã thoát ra cũng không phải vì được “chữa khỏi” mà họ chỉ đang biểu diễn.

“Cái gọi là thí nghiệm khoa học của Tao giống như một cuộc nghiên cứu được thực hiện bởi một nhóm diễn viên”, Zhang nhận xét.

Bệnh nhân là diễn viên

Khi ở trong trung tâm, Zhang nhận ra rằng cơ hội tốt nhất để lấy lại tự do là giả vờ hợp tác với bác sĩ tâm thần. Phần lớn tình tiết của bộ phim dựa trên các chiến thuật mà Zhang sử dụng để lừa gạt nhân viên trong trại, thậm chí là liên kết bí mật với các bệnh nhân khác.

Sau khi tình cờ nói chuyện với một sinh viên đại học bị đưa vào đây sau mình, Zhang phát hiện các bác sĩ yêu cầu người này theo dõi các hành vi thường nhật của anh và báo cáo lại cho nhân viên. Từ đó, cặp đôi giao ước sẽ che chở cho nhau.

Thanh thiếu niên cai nghiện Internet bằng liệu pháp âm nhạc tại một trung tâm ở tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc.

Nhiều cảnh khác khắc họa các khoá huấn luyện quân sự. Nhân viên trung tâm tin rằng cơ thể và tâm trí của những người trẻ tuổi là không ổn định. Do đó, các khóa huấn luyện giúp họ trở nên kỷ luật, minh mẫn và nghe lời hơn.

“Diagnosia” đã và đang tạo nên làn sóng mạnh mẽ. Bộ phim đã nhận được đề cử cho các giải thưởng tại một số liên hoan quốc tế, bao gồm Liên hoan Phim Tài liệu Quốc tế Amsterdam (IDFA) và Liên hoan Phim Sundance, Mỹ. Bộ phim cũng đoạt giải Tác phẩm Trung Quốc xuất sắc nhất tại Liên hoan Sandbox Immersive, Trung Quốc.

Thông qua bộ phim trên, Zhang hy vọng có thể giúp chống lại lầm tưởng rằng các trung tâm cai nghiện Internet là cần thiết để chống lại tai họa của chứng rối loạn chơi game. Theo Zhang, các nhà chức trách Trung Quốc nên dành ít thời gian hơn để lo lắng về “thuốc phiện tinh thần” và tập trung tìm hiểu nguyên nhân tại sao trò chơi điện tử lại phổ biến như vậy.

Zhang cho biết: “Chơi game trực tuyến là cách duy nhất để những người trẻ tuổi giao lưu với xã hội. Ở quê tôi, giới trẻ không có không gian công cộng nào để vui chơi. Các bạn cùng lớp tôi sống ở các khu vực khác nhau của thành phố và tất cả chúng tôi đều có nhiều lớp học thêm. Các trò chơi lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn của chúng tôi”.

Hiện nay, Tao Ran vẫn chưa trả lời phỏng vấn của các phương tiện truyền thông Trung Quốc trước câu chuyện trên.