Các hiệp ước về cắt giảm vũ khí tấn công (START) cũng có số phận khó khăn tương tự. Hiệp ước cuối cùng - hiệp ước thứ ba sẽ hết hạn trong vòng chưa đầy một năm nữa.
Tuy nhiên, vẫn còn cơ hội gia hạn. RIA Novosti đưa tin về một trong những thỏa thuận chính giữa Nga và Mỹ.
Không phải không có chiêu trò
Cuộc chạy đua vũ trang vẫn nằm trong chương trình nghị sự của các cường quốc thế giới. Vũ khí hạt nhân vừa là mối đe dọa hủy diệt lẫn nhau vừa là biện pháp răn đe cuối cùng đối với chiến tranh toàn cầu.
Cho đến gần đây, các hiệp ước START đã giúp kiểm soát quá trình hạt nhân hóa toàn cầu. Bản thứ ba được ký vào ngày 8 tháng 4 năm 2010 tại Prague bởi Tổng thống Nga khi đó là ông Dmitry Medvedev và Tổng thống Mỹ Barack Obama.
"Chúng tôi đã nhận được một văn bản duy trì đầy đủ sự cân bằng lợi ích của Nga và Mỹ. Điều quan trọng nhất là không có người thắng và kẻ thua ở đây", ông Medvedev nói vào thời điểm đó.
Các bên nhất trí cắt giảm kho vũ khí của mình xuống còn 700 tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM), tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm (SLBM) và máy bay ném bom hạng nặng. Cũng như 800 bệ phóng và 1.550 đầu đạn hạt nhân.
Vào thời điểm đó, Moscow kém hơn Washington về tên lửa và máy bay ném bom (521 so với 882). Điều tương tự cũng áp dụng cho mọi thứ khác.
Hiệp ước START mới có hiệu lực vào ngày 5 tháng 2 năm 2011. Trong đó tên lửa liên lục địa Topol của Nga và Minuteman của Mỹ, tên lửa đạn đạo liên lục địa Bulava và Trident II, cũng như máy bay ném bom Tu-95MS và B-52 đều bị cắt giảm theo quy định của hiệp ước.
Moscow đã hoàn thành nghĩa vụ của mình vào năm 2018. Các lực lượng đã trở nên cân bằng hơn. Đồng thời, vào năm 2022, người ta ghi nhận rằng Nga, mà không vi phạm thỏa thuận, đã vượt qua Mỹ về số lượng đầu đạn - 1.549 so với 1.420. Tuy nhiên, người Mỹ vẫn giữ được lợi thế về tên lửa, máy bay ném bom và bệ phóng.
Nhưng Washington có mánh khóe riêng. Năm mươi bệ phóng tên lửa Trident và 41 máy bay ném bom B-52H đã bị đơn phương loại khỏi danh sách cắt giảm, với lý do chúng đã "được chuyển đổi".
Mỹ cũng từ chối tháo dỡ bốn hầm chứa dành cho mục đích huấn luyện, đổi tên chúng thành "hầm chứa huấn luyện" không thuộc hiệp ước. Bộ Ngoại giao Nga báo cáo rằng phía Mỹ đã vượt quá số lượng vũ khí được phép là 101 đơn vị.
Cuộc trò chuyện khó khăn
Thỏa thuận thứ ba về vũ khí tấn công diễn ra sau sự thất bại của thỏa thuận thứ hai, được Tổng thống Boris Yeltsin và người đồng cấp Mỹ George Bush cha ký vào năm 1993. Sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp ước ABM vào tháng 6 năm 2002, Nga tuyên bố rằng họ sẽ không tuân thủ các nghĩa vụ của mình theo START II.
Thay vào đó, Tổng thống Vladimir Putin và Bush Jr. đã ký kết thêm một Hiệp ước cắt giảm vũ khí tấn công chiến lược (SORT), hạn chế số lượng đầu đạn hạt nhân được triển khai ở mỗi bên ở mức 1.700-2.200.
Thỏa thuận mới chỉ được thảo luận vào năm 2009, khi Hiệp ước START I sắp hết hạn. Các điều khoản này đã được thảo luận trong suốt một năm tại các cuộc họp bí mật ở Rome và Geneva.
Điều đáng chú ý là kế hoạch START III đã được ông Yeltsin và Clinton thảo luận vào năm 1997. Tuy nhiên, tình hình đã thay đổi rất nhiều kể từ đó.
Bất chấp sự phức tạp trong mối quan hệ với chính quyền Tổng thống Joe Biden, vào năm 2021, vẫn có thể nhất trí gia hạn Hiệp ước START thêm năm năm nữa, cho đến tháng 2 năm 2026.
"Chúng tôi đã nhất trí rằng chúng ta có thể cùng nhau giải quyết những thách thức toàn cầu quan trọng đòi hỏi Mỹ và Nga phải hợp tác", ông Biden phát biểu vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, Mỹ một lần nữa lại đặt số phận của thỏa thuận vào thế nguy hiểm.
Kho vũ khí của Anh, Pháp
Do lệnh trừng phạt của Mỹ và chính sách không thân thiện của Washington, Nga đã loại bỏ các cơ sở của mình khỏi danh sách thanh tra kể từ tháng 8 năm 2022.
Đồng thời, các chuyên gia Nga không còn có thể làm việc tại Mỹ do những hạn chế về lệnh trừng phạt. Sáu tháng sau, Moscow đã đình chỉ việc tham gia thỏa thuận.
"Tôi nhắc lại: không phải là rút khỏi hiệp ước, mà là đình chỉ việc tham gia. Nhưng trước khi quay lại thảo luận, chúng ta phải tự mình hiểu những quốc gia như Pháp và Anh đang đòi hỏi điều gì, và chúng ta sẽ tính đến kho vũ khí chiến lược của họ như thế nào, tức là tiềm năng tấn công kết hợp của liên minh", Tổng thống Putin nói.
Vào tháng 12 năm 2024, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov lưu ý rằng Moscow, mặc dù đã đình chỉ thỏa thuận, vẫn tuân thủ các hạn chế về số lượng của START. Bộ trưởng nhấn mạnh rằng sẽ không có cuộc đàm phán nào cho đến khi người Mỹ từ bỏ chính sách chống Nga.
Mỹ, trong khi vẫn nỗ lực "đánh bại Nga về mặt chiến lược", đã yêu cầu được tiếp cận các cơ sở hạt nhân của Nga trong khuôn khổ START. Đối với phía Nga, điều này là không thể chấp nhận được, nhưng Washington vẫn ngoan cố từ chối lắng nghe các lập luận.
Sẽ cần nhiều năm
Điện Kremlin không từ chối tiếp tục đối thoại về ổn định chiến lược. Hiện nay, nhóm của ông Donald Trump đang bày tỏ sự quan tâm đến các cuộc đàm phán như vậy, không giống như chính quyền trước. Có thể tiếp tục START một lần nữa.
Nhà lãnh đạo Mỹ không chỉ ủng hộ việc cắt giảm vũ khí mà còn ủng hộ việc xóa bỏ hoàn toàn vũ khí hạt nhân trên thế giới.
"Tôi rất muốn bắt đầu các cuộc đàm phán đó. Phi hạt nhân hóa sẽ là một thành tựu đáng kinh ngạc", Tổng thống Trump nói, nhấn mạnh "sức mạnh điên rồ" của vũ khí hạt nhân.
Tại Mỹ, cả hai đảng đều nêu ra vấn đề về nhu cầu thực hiện START. Vào tháng 2, hàng chục nhà lập pháp đảng Dân chủ đã kêu gọi Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio giải quyết vấn đề này, đồng thời nhấn mạnh cơ hội lịch sử cho "Tổng thống Cộng hòa" Trump đàm phán với Nga để tuân thủ các hạn chế.
Tuy nhiên, Mỹ nghi ngờ khả năng có thể ký kết một thỏa thuận mới trước khi thỏa thuận hiện tại hết hạn. Ngay cả khi có sự quan tâm mạnh mẽ từ cả hai bên, việc này vẫn mất rất nhiều thời gian và công sức.
Darrell Kimball, giám đốc điều hành của Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí Mỹ, nói với RIA Novosti rằng: "Có thể cần những cuộc đàm phán kéo dài trong nhiều tháng, thậm chí nhiều năm".
Tuy nhiên, ông không loại trừ khả năng các nhà lãnh đạo Nga và Mỹ sẽ đồng ý tuân thủ các hạn chế hiện có, cũng như nối lại trao đổi dữ liệu và thanh tra.
Nếu không, số phận tương lai của START sẽ gắn liền với sự phát triển của cuộc đối thoại Nga-Mỹ, vốn chỉ mới bắt đầu phục hồi.
Năm 2021, Nga đề xuất đưa toàn bộ "năm nước hạt nhân", bao gồm cả Trung Quốc, Anh và Pháp, vào thảo luận về thỏa thuận mới.
Với kế hoạch triển khai vũ khí hạt nhân tại Đức vào năm 2035 của Paris, phương Tây khó có thể sẵn sàng cho những cuộc thảo luận như vậy vào thời điểm hiện tại.
