Ba dự án luật gồm: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục 2019; Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi); Luật Giáo dục đại học (sửa đổi).
Bộ trưởng nhấn mạnh, ba dự án luật có mối quan hệ chặt chẽ, được xây dựng đồng bộ nhằm thể chế hóa kịp thời các chủ trương, định hướng lớn của Đảng.
Về một số nội dung cơ bản của dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, dự thảo Luật tập trung vào 4 nhóm:
Thứ nhất, thể chế hóa một số nội dung quan trọng của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 71-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (Nghị quyết 71) như: quy định giáo dục trung học cơ sở là giáo dục bắt buộc, phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em từ 3 tuổi đến 5 tuổi; bổ sung quy định có tính nguyên tắc về chính sách của Nhà nước trong khoa học công nghệ và chuyển đổi số, đặc biệt là ứng dụng trí tuệ nhân tạo có kiểm soát, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giáo dục và đào tạo; quy định một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc;
Không tổ chức hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập; hoàn thiện các quy định về học bổng cho người học, bổ sung quỹ học bổng quốc gia; đổi mới mô hình trường năng khiếu, bổ sung loại hình trường phổ thông nội trú; nhà giáo đồng cơ hữu giữa tổ chức khoa học và công nghệ với cơ sở giáo dục đại học; quy định cụ thể cơ cấu chi ngân sách cho đầu tư và giáo dục đại học; quy định mang tính nguyên tắc về chính sách ưu đãi về thuế, đất đai cho cơ sở giáo dục...
Thứ hai, tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn, bảo đảm quản lý nhà nước và sự thống nhất của hệ thống pháp luật: bổ sung cấp trung học nghề cùng bậc học với THPT vào hệ thống giáo dục quốc dân; làm rõ hướng phân luồng sau THCS phù hợp với năng lực, sở trường và năng khiếu của người học.
Đồng thời tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn trong thực tiễn đào tạo các ngành, nghề đặc thù thuộc lĩnh vực nghệ thuật; quy định văn bằng, chứng chỉ có thể được cấp dưới dạng giấy, điện tử hoặc số; tách tài liệu giáo dục địa phương khỏi sách giáo khoa và giao thẩm quyền biên soạn, thẩm định, phê duyệt cho địa phương;
Bổ sung dịch vụ hỗ trợ giáo dục dịch vụ không trùng với các hoạt động được ngân sách nhà nước hoặc nguồn thu học phí đảm bảo; định danh nhân sự hỗ trợ giáo dục; không quy định bắt buộc kiểm định chất lượng đối với GDMN, GDPT, GDTX; hoàn thiện quy định về nhà đầu tư để bảo đảm tính ổn định cho người học và hoạt động của cơ sở GD, đồng thời thống nhất với quy định của Luật đầu tư….
Thứ ba, thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân cấp trong quản lý giáo dục, tăng quyền chủ động và tự chủ cho Bộ GD&ĐT, chính quyền địa phương và cơ sở giáo dục, vừa đáp ứng yêu cầu phát triển hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, vừa phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh phân quyền, phân cấp.
Thứ tư, Điều chỉnh 69 trên tổng số 126 thủ tục hành chính TTHC hiện hành (chiếm 54,76%), theo hướng không quy định trực tiếp thủ tục hành chính tại Luật mà chuyển xuống quy định tại Nghị định của Chính phủ, đồng thời cắt giảm, số hóa và phân cấp mạnh cho địa phương cũng như cơ sở giáo dục, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và tạo thuận lợi cho người học, nhà trường.
Về các nội dung cơ bản của dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi). Dự thảo Luật gồm 9 chương, 42 điều, giảm 37 điều so với Luật hiện hành. Những nét chính bao gồm:
Thứ nhất, Dự thảo bảo đảm quyền tự chủ toàn diện cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp (GDNN), không phụ thuộc vào mức độ tài chính, đồng thời xác định GDNN là then chốt trong phát triển lực lượng lao động kỹ năng cao, được ưu tiên trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và trong phân bổ ngân sách nhà nước.
Về hệ thống, Luật bổ sung loại hình trung học nghề cùng bậc học với THPT để thúc đẩy hiệu quả phân luồng, hướng nghiệp, vừa góp phần phổ cập giáo dục THPT, vừa cung ứng nguồn nhân lực trẻ có kỹ năng nghề cho phát triển KH-XH đất nước; đồng thời không quy định hội đồng trường trong cơ sở GDNN công lập.
Về liên kết, dự thảo hoàn thiện cơ chế hợp tác giữa nhà trường – doanh nghiệp thông qua việc hình thành mạng lưới đa dạng các cơ sở tham gia GDNN, khuyến khích doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào xây dựng chương trình, giảng dạy, thực tập và đánh giá, cùng với quy định về cơ chế thành lập quỹ đào tạo nhân lực doanh nghiệp.
Ngoài ra, Luật cũng nhấn mạnh đổi mới chương trình đào tạo, tuyển sinh, công nhận kết quả học tập, mở rộng chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng ưu đãi cho người học như Nghị quyết đã chỉ ra.
Thứ hai, để tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn, dự thảo Luật đã sửa đổi và hoàn thiện 30/42 điều (chiếm khoảng 71,5%); tinh giản và loại bỏ nhiều quy định vốn đã được điều chỉnh trong các văn bản pháp luật khác, nhằm tránh chồng chéo và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.
Thứ ba, nhằm nâng cao chất lượng GDNN, dự thảo Luật đã bổ sung nhiều nội dung quan trọng (6 nội dung mới so với Luật 2014 (quy định tại 12/42 điều, chiếm khoảng 28,5%): Trước hết, bổ sung mô hình trung học nghề - một cấp học mới tương đương THPT, nhằm đa dạng hóa lựa chọn cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Cùng với đó, Luật mở rộng loại hình cơ sở tham gia GDNN, cho phép trường học, trung tâm, doanh nghiệp, hợp tác xã và các tổ chức khác cùng tham gia đào tạo, tạo mạng lưới GDNN rộng và linh hoạt hơn, đặc biệt trao quyền tự chủ cho các cơ sở.
Dự thảo quy định về công nhận kết quả học tập, năng lực nghề nghiệp tích lũy, tạo cơ hội cho người học linh hoạt, thuận lợi khi chuyển đổi hoặc liên thông. Đồng thời, xác lập rõ vai trò của doanh nghiệp như một chủ thể quan trọng: tham gia xây dựng chương trình, giảng dạy, tổ chức thực tập, đánh giá kết quả; kèm theo cơ chế thành lập quỹ đào tạo nhân lực doanh nghiệp để chủ động chia sẻ trách nhiệm đào tạo nguồn nhân lực kỹ năng cao.
Ngoài ra, Luật còn quy định chuẩn cơ sở GDNN, chuẩn chương trình đào tạo; bổ sung thiết chế giảng viên và giáo viên đồng cơ hữu, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo. Về hội nhập, dự thảo mở rộng hợp tác đầu tư nước ngoài, cho phép các cơ sở GDNN Việt Nam triển khai hoạt động và hợp tác quốc tế, qua đó tăng tính cạnh tranh và khả năng hội nhập của hệ thống GDNN.
Thứ tư, Dự án Luật GDNN đã thể hiện rõ tinh thần phân quyền, phân cấp trong quản lý nhà nước về GDNN nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển hiện đại, hiệu lực, hiệu quả, đồng thời phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về đẩy mạnh phân quyền, phân cấp.
Thứ năm, Dự thảo Luật lược bỏ so với Luật GDNN 2014 ở 37/79 điều, chiếm 46,8%. Dự thảo Luật GDNN không quy định các điều kiện đầu tư mà thực hiện dẫn chiếu theo quy định của Luật Giáo dục điều kiện về thành lập, chia, tách, sáp nhập, giải thể cơ sở, cho phép hoạt động, thành lập tổ chức kiểm định.
Quy định trên đã tác động tới 100% các điều kiện đầu tư so với Luật GDNN năm 2014 theo hướng cắt, giảm, đơn giản hóa, trong đó: Dự kiến bãi bỏ 39/74 TTHC.
Về các nội dung cơ bản của dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi). Dự thảo Luật được xây dựng theo hướng luật khung, bảo đảm tính đồng bộ, dự thảo gồm 9 chương, 46 điều, giảm 27 điều so với Luật Giáo dục đại học hiện hành. Những nét chính bao gồm:
Thứ nhất, dự thảo Luật được xây dựng trên cơ sở tổng kết toàn diện việc thi hành Luật Giáo dục đại học năm 2012 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2018; bám sát tinh thần Nghị quyết 71, cùng với các nghị quyết có liên quan của Trung ương; trong đó Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, bảo đảm nguồn lực và công bằng trong giáo dục đại học, đồng thời xác nhận quyền tự chủ của cơ sở đào tạo không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, gắn tự chủ với cơ chế tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình.
Những điểm đột phá của dự thảo Luật tập trung vào việc kiện toàn hệ thống, nâng cao năng lực quản trị, tăng tính chỉ huy đồng bộ, thống nhất trong hệ thống; đầu tư có trọng tâm - trọng điểm, phát triển hệ thống liên thông hiện đại, thu hút đội ngũ nhà khoa học xuất sắc; tăng cường chính sách hỗ trợ trực tiếp người học; loại bỏ kiểm định hình thức.
Trên cơ sở tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội chuyên trách, bản cập nhật mới nhất của dự thảo Luật tập trung tháo gỡ các bất cập tồn tại về liên thông giữa các trình độ; đào tạo chuyên sâu đặc thù; điều chỉnh cơ cấu tổ chức phù hợp với yêu cầu mới về hội đồng trường, phân hiệu và địa điểm đào tạo phù hợp với chính quyền 2 cấp.
Thứ hai, dự thảo Luật kế thừa và giữ ổn định hiện hành; khắc phục những bất cập hiện hành. Mở rộng phạm vi và đối tượng quản lý; chỉnh sửa các bất cập của các quy định về tự chủ đại học, tài chính, tài sản, văn bằng, hình thức và phương thức đào tạo.
Nội dung sửa đổi, bổ sung gồm 22/46 điều (chiếm khoảng 48%), trong đó tập trung hoàn thiện cơ chế tự chủ đại học gắn với tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình, củng cố mô hình tổ chức và quản trị nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, đặc biệt áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến chương trình, tuyển sinh, kiểm định, tài chính, đội ngũ giảng viên; quản lý theo chuẩn và chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm.
Bãi bỏ hội đồng trường ở cơ sở công lập (ngoại trừ các trường đại học công lập thành lập theo thỏa thuận giữa các Chính phủ), phân định Ban Giám hiệu, Hội đồng trường, Nhà đầu tư trong cơ sở giáo dục tư thục; bổ sung cơ chế dừng tuyển sinh, cấp phép và rút phép phép hoạt động đối với ngành đào tạo yếu kém, không đảm bảo chất lượng; đồng thời thiết lập hệ thống chuẩn chương trình, chuẩn cơ sở giáo dục đại học và cơ chế bảo đảm văn hóa chất lượng bên trong và kiểm định thực chất, hướng tới nâng cao chất lượng, minh bạch và uy tín của hệ thống.
Thứ ba, hiện đại hóa và chuẩn hóa giáo dục đại học trong dự thảo Luật được thể hiện qua 9 điều mới (chiếm khoảng 20%) đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục đại học trong giai đoạn mới.
Các nội dung mới tập trung đề cao tự do học thuật và liêm chính học thuật, tích hợp và liên thông giữa các trình độ đào tạo; phát triển mô hình giáo dục đại học số, khơi thông nguồn lực xã hội hóa trong giáo dục đại học, đảm bảo nguồn chi ngân sách (3%) cho giáo dục đại học; thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, cơ chế chính sách đầu tư và tổ chức đào tạo tinh hoa, đào tạo chất lượng cao, đào tạo đại trà – nâng cao dân trí; liên thông đào tạo và thúc đẩy học tập suốt đời; phát triển mô hình giáo dục đại học số; gắn đào tạo sau đại học với khoa học công nghệ; các chính sách thu hút, trọng dụng nhân tài trong và ngoài nước, đồng thời hoàn thiện cơ chế học phí, học bổng và hỗ trợ trực tiếp người học, bảo đảm công bằng, hiệu quả và hội nhập quốc tế trong tiếp cận giáo dục đại học.
Thứ tư, dự thảo Luật tiếp tục hoàn thiện cơ chế phân quyền, phân cấp và cải cách hành chính trong quản lý nhà nước về giáo dục đại học, dự thảo Luật tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính và đổi mới phương thức quản lý nhà nước trong giáo dục đại học theo hướng chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đơn giản hóa quy trình, giảm can thiệp hành chính, đồng thời nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm và hiệu quả quản trị. So với Luật hiện hành, số thủ tục hành chính giảm từ 9 xuống còn 4 (tương ứng 55%), thông qua hợp nhất, tinh giản và chuẩn hóa các quy định liên quan đến đăng ký hoạt động của trường và phân hiệu, cơ sở có vốn đầu tư nước ngoài, chương trình liên kết đào tạo.
