Quan điểm đúng đắn
Chuyên gia cho rằng, nhìn từ góc độ của người lớn thì thấy rõ ràng, trẻ đổ lỗi là trốn tránh và đùn đẩy trách nhiệm cho người khác. Theo đó, trẻ có rất nhiều kiểu để đổ lỗi.
Đầu tiên là đổ lỗi để trốn tội. Nếu biết khi mắc lỗi sẽ bị bố mẹ mắng, con bắt đầu suy nghĩ để tìm ra lý do trốn tránh trách nhiệm và đổ lỗi cho người khác. Khi làm hỏng đồ chơi của người khác, bố mẹ hỏi con lý do vì sao? Trẻ thường trả lời: “Tại bạn ấy tự cho con mượn đồ chơi”.
Rõ ràng trẻ biết mỗi ngày chỉ được ăn một cái kẹo thế nên khi lỡ ăn thêm một cái kẹo của người khác cho sau đó bị bố mẹ phát hiện, trẻ sẽ nói: “Tại cô cứ đưa cho con ăn”…
Chuyên gia tâm lý cho rằng, nếu bố mẹ hy vọng mọi việc diễn ra một cách hoàn hảo nên luôn áp dụng những phương pháp giáo dục tương đối nghiêm khắc đối với trẻ sẽ tạo nên một tâm lý không thoải mái, thậm chí là chống đối. Con trẻ vì muốn làm hài lòng cha mẹ nhất định sẽ không bao giờ nhận lỗi về mình, mà đã quen với việc cứ hễ xảy ra chuyện để tránh việc bị khiển trách thì ngay lập tức phải tìm người để đổ tội.
Tiếp đến, trẻ có thể đổ lỗi vì không dám đối diện với lỗi lầm nên kiếm cớ để né tránh trách nhiệm. Khi hai đứa trẻ cùng chơi với nhau, chẳng may một bạn bị ngã, trẻ sẽ nói: “Tại bạn đuổi con nên con mới ngã”… Trẻ chỉ biết trách móc, đổ lỗi cho người khác, mà quên đi “trách nhiệm” của mình trong việc này.
Thay vì việc để con phải tự mình chịu trách nhiệm thì người lớn có thể cùng phân tích nên - không nên làm thế nào, khiến trẻ khi đối mặt với lỗi lầm có thể dũng cảm nhận. Đồng thời, chúng ta cũng tạo niềm tin và trao cơ hội cho trẻ, tin tưởng rằng nhất định con sẽ làm tốt trong những lần sau. Nếu những bậc làm cha, làm mẹ không có được những quan điểm giáo dục đúng đắn thì sau này khi lớn lên, thói quen chối bỏ trách nhiệm sẽ đi theo con suốt cuộc đời.
Trong những kiểu đổ lỗi, trẻ có thể sẽ không được như ý muốn nên trách móc người khác. Khi trẻ muốn mượn đồ chơi của người khác nhưng không được đồng ý, ngay lập tức trẻ sẽ nói bạn ki bo, ích kỉ khi không biết chia sẻ đồ chơi cùng mình.
Khi mẹ bắt trẻ phải ăn rau nhưng trẻ chỉ ăn một ít rồi thôi. Mẹ yêu cầu trẻ phải ăn hết. Khi không muốn ăn trẻ sẽ nói: “Tại mẹ làm nhiều quá con không thể ăn hết được”. Khi trẻ chơi cùng với một đám đông trẻ nhỏ, sau khi chơi xong không dọn dẹp đồ chơi, khi bị hỏi đến thì trẻ sẽ nói con chỉ chơi ít thôi nên con không dọn…
Hoặc khi trẻ đang chơi với người khác và muốn mượn đồ chơi nhưng không thành, có thể trẻ sẽ chạy đến mách với bố mẹ. Lúc này người lớn tuyệt đối không được thuận theo ý con bắt người khác phải nhường đồ chơi cho trẻ. Mục đích để con học được cách hợp tác với người khác chứ không phải cứ gặp khó khăn lại đi yêu cầu bố mẹ giúp mình giải quyết vấn đề theo ý mình.
Ứng phó
Theo cô Phạm Thị Hương - Chuyên gia tư vấn tâm lý (Trung tâm Rèn luyện kỹ năng sống IVB), dạy con rất cần sự kiên nhẫn của cha mẹ. Khi con mắc lỗi, hãy giúp con nhận ra lỗi sai ở đâu, để trẻ tự chịu trách nhiệm về những việc mình làm. Từ đó, cha mẹ dạy con cách sửa sai và tự giác không lặp lại ở những lần sau và không cần đổ lỗi cho ai khác.
Đồng thời, người lớn có thể để trẻ suy nghĩ về hậu quả để hiểu rằng con phải chịu trách nhiệm cho việc làm của mình. Nếu lúc này, trẻ không thể suy nghĩ sáng suốt, cha mẹ hãy giúp trẻ chỉ ra những hậu quả có thể xảy ra nếu con làm thế.
Cô Hương cho rằng, càng mắng, con càng bất trị. Vì vậy, hãy hỏi con thật nhiều để giúp bé nhận ra lỗi sai trước khi quyết định xử phạt. Nhiều trường hợp, cha mẹ không giữ được bình tĩnh mà vội quy chụp. Khi hai bé chơi với nhau và xảy ra xô xát, rất nhiều mẹ đã hét lên “sao con hư thế, mau xin lỗi bạn ngay”. Con lập tức xin lỗi và cả hai làm hòa.
Theo chuyên gia Phạm Thị Hương, trong mắt người lớn sự việc thế là giải quyết xong. Nhưng đối với trẻ, chưa chắc con đã thấy mình sai và việc nhận trách nhiệm rồi xin lỗi trở nên vô nghĩa.
Để tránh trường hợp cha mẹ quá vội vàng kết luận, đôi khi khiến trẻ cảm thấy mình bị oan, ức chế và không hiểu mình sai chỗ nào, cha mẹ hãy bình tĩnh để đặt nhiều câu hỏi.
Nhẹ nhàng hỏi “chuyện gì đã xảy ra?” chính là người lớn đang tạo cho trẻ cơ hội được nói. Câu hỏi phải thể hiện sự quan tâm thực sự và muốn lắng nghe chứ không phải là sự chất vấn.
“Hãy để đứa trẻ có cơ hội nói, ngay cả khi con thực sự sai, có như vậy con mới dễ dàng nhận ra lỗi sai để không đổ lỗi và cũng không ấm ức khi bị oan”, cô Hương chia sẻ.
Cũng theo chuyên gia Phạm Thị Hương, cha mẹ bình tĩnh hơn cũng có thể hỏi “con thấy thế nào”. Điều này giúp con bộc lộ cảm xúc của mình. Sau khi hiểu chuyện gì đã xảy ra, cha mẹ cũng khoan nói đến chuyện phạt, hãy nghe cảm nhận của con. Vì ngay lúc này cha mẹ có giảng giải đến đâu, con cũng sẽ không tiếp thu được. Trẻ đang trong cơn tức giận, bị kích thích nên mọi lời nói đều chỉ khiến chúng càng phản ứng mạnh hơn.
Vì vậy, nếu muốn con cái lắng nghe ý kiến của mình, cần phải đồng cảm với cảm xúc của con trước và giúp con bình tĩnh. Ngoài ra, phụ huynh cũng có thể đặt những câu hỏi như: Con muốn làm gì? Muốn như thế nào? Con nghĩ làm vậy sẽ có kết quả như thế nào?…
“Cha mẹ cần tôn trọng lời nói của con, thể hiện rằng mình đang lắng nghe và cùng tìm cách giải quyết. Cha mẹ nên hướng dẫn để con có được định hướng đúng cho hành động tiếp theo của mình”, chuyên gia Phạm Thị Hương nhấn mạnh.
