Thời gian qua xuất hiện ý kiến cho rằng, quy định toàn dân sử dụng muối i-ốt tại Việt Nam có thể dẫn tới nguy cơ cường giáp hoặc bệnh lý khác cho người thừa i-ốt. Bộ Y tế đã đưa ra quan điểm phản bác lại những ý kiến này.
Tỷ lệ bao phủ muối i-ốt còn thấp
Năm 1994, Việt Nam điều tra dịch tễ học tình trạng thiếu i-ốt trên quy mô toàn quốc. Kết quả cho thấy, 94% dân số nằm trong vùng thiếu iốt. Đặc biệt, tình trạng thiếu i-ốt ở Việt Nam mang tính toàn quốc, không kể miền núi, thành thị hay vùng đồng bằng, ven biển. Tỷ lệ bướu cổ ở trẻ em 8 - 12 tuổi là 22,4%.
Trong khi đó, khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) là dưới 5%. Trước tình hình này, ngày 8/9/1994, Thủ tướng đã ký ban hành Quyết định số 481/TTg về việc tổ chức và vận động toàn dân ăn muối i-ốt.
Sau 5 năm, ngày 10/4/1999, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 19/1999/NĐ-CP về việc sản xuất và cung ứng muối i-ốt cho người ăn thay thế Quyết định số 481/TTg. Nghị định này quy định bắt buộc muối dùng cho người ăn, bao gồm cả muối thực phẩm phải là muối i-ốt.
Năm 2005, Chính phủ tiếp tục ban hành Nghị định số 163/2005/NĐ-CP thay thế Nghị định số 19/1999/NĐ-CP để chuyển sang cơ chế quản lý mới, Chương trình mục tiêu quốc gia phòng chống các rối loạn thiếu i-ốt trở thành hoạt động thường quy của Bộ Y tế và các bộ, ngành có liên quan. Việc sử dụng muối i-ốt trong chế biến thực phẩm không còn là bắt buộc nữa.
Tuy nhiên, theo kết quả đánh giá sau 9 năm thi hành nghị định nói trên, cả nước có chưa đến 50% tỉnh, thành phố đạt tỷ lệ bao phủ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh. Trong khi đó, mức khuyến cáo của WHO là tỷ lệ bao phủ muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh phải đạt trên 90%. Năm 2014 - 2015, một kết quả điều tra trên quy mô toàn quốc cho thấy, tỷ lệ bướu cổ trẻ em 8 - 10 tuổi đã tăng lên 8,3%.
Trước tình trạng thiếu hụt i-ốt gia tăng trong cộng đồng, ngày 28/1/2016, Chính phủ đã ký ban hành Nghị định số 09/2016/NĐ-CP về tăng cường Vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm. Nghị định này quy định, muối dùng để ăn trực tiếp, dùng trong chế biến thực phẩm phải được tăng cường i-ốt.
“Nạn đói tiềm ẩn”
Đầu năm nay, Chính phủ chỉ đạo Bộ Y tế khẩn trương hoàn thành việc sửa đổi Nghị định 09 về tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm để trình Chính phủ. Tại dự thảo sửa đổi bổ sung này, Bộ Y tế vẫn giữ nguyên phương án quy định muối dùng để ăn trực tiếp, dùng trong chế biến thực phẩm phải được tăng cường i-ốt; bột mì dùng trong chế biến thực phẩm phải được tăng cường sắt và kẽm.
Góp ý về dự thảo, nhiều hiệp hội, ngành hàng thực phẩm cho rằng, quy định nói trên gây tốn kém, khó khăn cho sản xuất, kinh doanh thực phẩm mà hiệu quả cho sức khỏe cộng đồng lại rất thấp.
Một số ý kiến cho rằng, quy định bắt buộc bổ sung i-ốt vào thực phẩm chế biến sẽ dẫn đến ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe, tốn chi phí khi phải tạo ra hàm lượng i-ốt cao trong thành phẩm. Điều đó thậm chí có khả năng dẫn đến nguy cơ gây bệnh cường giáp hoặc những bệnh lý khác cho người thừa i-ốt.
Trước những ý kiến trên, Bộ Y tế đã đưa ra quan điểm phản bác và cho biết, đây là những lập luận thiếu cơ sở khoa học, gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng không tốt đến các nỗ lực của ngành y tế trong phòng, chống các rối loạn thiếu i-ốt.
Cơ quan này cho biết, hiện nay, theo báo cáo 2021 của Mạng lưới toàn cầu về phòng chống các rối loạn do thiếu i-ốt, Việt Nam vẫn đang nằm trong nhóm 26 nước còn lại trên thế giới bị thiếu i-ốt.
Theo kết quả tổng điều tra dinh dưỡng năm 2019 - 2020 tại Việt Nam, hộ gia đình sử dụng muối i-ốt đủ tiêu chuẩn chỉ chiếm 27%, trong khi khuyến cáo của WHO là phải trên 90%. Như vậy, chỉ số hộ gia đình sử dụng muối i-ốt đủ tiêu chuẩn phòng bệnh đều đạt ở mức nguy cơ cận dưới và không đạt so với khuyến cáo của WHO.
Bộ Y tế khẳng định, thiếu vi chất dinh dưỡng là “nạn đói tiềm ẩn” do khẩu phần của người dân Việt Nam hiện nay không đáp ứng đủ nhu cầu các vi chất dinh dưỡng thiết yếu. Tình trạng thiếu hụt i-ốt tại Việt Nam nghiêm trọng tới mức có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng.
Đối với ý kiến cho rằng, quy định muối dùng để ăn trực tiếp, dùng trong chế biến thực phẩm phải được tăng cường i-ốt có thể dẫn tới nguy cơ cường giáp và những bệnh lý khác do thừa i-ốt, Bộ Y tế khẳng định, không có bất kỳ lo ngại nào liên quan đến việc toàn dân sử dụng muối i-ốt, bao gồm muối i-ốt dùng trong hộ gia đình và trong chế biến thực phẩm. Tại Việt Nam, chưa bao giờ có trường hợp người dân thừa i-ốt.
Phân tích về vấn đề này, PGS.TS Trương Tuyết Mai, Phó Giám đốc Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, kết quả tổng điều tra dinh dưỡng năm 2019 - 2020 cho thấy, ở tất cả các nhóm, tỷ lệ người có nồng độ i-ốt niệu vượt quá ngưỡng 300 ppm là 0% (ngưỡng > 300ppm là ngưỡng có i-ốt niệu cao).
Với kết quả này, khẳng định quần thể người dân Việt Nam vẫn còn chưa đạt đủ lượng i-ốt tiêu thụ hằng ngày so với khuyến nghị. Đến nay, chưa có một y văn nào đề cập đến chương trình sử dụng muối i-ốt toàn dân (từ năm 1994 đến nay) dẫn đến hệ quả về bệnh lý tuyến giáp.
PGS.TS.BS Phan Hướng Dương, Phó Giám đốc Bệnh viện Nội tiết Trung ương thông tin: “Bản thân thiếu i-ốt hoặc i-ốt cao gây ra các bệnh về tuyến giáp cũng được xếp vào hậu quả của thiếu i-ốt, đây là đánh giá xếp loại của WHO.
Theo WHO, sau 5 - 10 năm bổ sung i-ốt thường xuyên, thì tỷ lệ mắc cường giáp sẽ suy giảm, tương ứng với những vùng không bị thiếu i-ốt”. Theo chuyên gia này, chưa có tài liệu khoa học nào khẳng định thừa i-ốt gây ra ung thư tuyến giáp.
Bộ Y tế cho biết, chưa nhận được bất kỳ bằng chứng khoa học nào của doanh nghiệp liên quan đến việc sử dụng muối tăng cường i-ốt bị biến đổi về màu sắc, mùi vị hoặc ảnh hưởng không tốt đến sức khoẻ người tiêu dùng.
