Tạp chí y học uy tín The Lancet cho biết, Ủy ban Lancet (The Lancet Commission) tổng kết về đại dịch Coronavirus của tạp chí đã đưa ra “phán quyết nghiêm khắc” về cách thế giới phản ứng với đại dịch và xem đây là “một thất bại lớn trên toàn cầu” (a massive global failure) cần nghiêm khắc rút kinh nghiệm.

Chủ quan trước đại dịch

Theo báo cáo vừa công bố của ủy ban, các chính phủ trên thế giới đã quá “chậm chạp và thận trọng, đối mặt với sự ngờ vực sâu sắc của công chúng, bị phá hoại bởi thông tin sai lệch và không giúp đỡ được những người dễ bị tổn thương nhất”.

Báo cáo nhấn mạnh: “Kết quả là hàng triệu cái chết có thể ngăn cản được đã xảy ra một cách oan uổng!”. Nghiên cứu mang tính “xin lỗi” này được thực hiện để cung cấp động lực giúp thế giới đáp ứng tốt hơn trong tương lai khi xuất hiện các đại dịch mới.

Để rút ra “Bài học kinh nghiệm sâu sắc” này, Lancet đã triệu tập 28 chuyên gia nổi tiếng do Jeffrey Sachs của Đại học Columbia cầm đầu để kiểm tra lại khả năng chuẩn bị, ứng phó và phục hồi đại dịch trong 2 năm đồng thời nghiên cứu sâu hơn về ảnh hưởng của đại dịch đến sức khỏe cộng đồng, virus học, chính sách xã hội, kinh tế, tài chính và địa chính trị.

Báo cáo được xem là “một trong những nỗ lực cần thiết để rút ra bài học từ thảm họa sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng nhất trong một thế kỷ qua”. Ủy ban Lancet lưu ý: “Những phát hiện mới của nhóm các chuyên viên có thẩm quyền rất đáng được quan tâm. Trước đó, chúng tôi mong muốn Quốc hội Mỹ và Nhà trắng sẽ thành lập một hội đồng quốc gia điều tra toàn diện về Covid-19, giống như Ủy ban 11/9, nhưng họ vẫn chưa làm”.

Ảnh minh họa/INT

Có lĩnh hội được từ thực tế?

Bài học lớn đầu tiên là khi một căn bệnh truyền nhiễm cao bùng phát ở một nhóm dân số dễ bị tổn thương, thì phản ứng nhanh là rất cần thiết, đặc biệt là khi thế giới ngày càng xuất hiện nhiều bệnh nhiễm trùng không có triệu chứng, như Covid-19.

Chỉ một trường hợp mới cũng tạo ra hàng ngàn ca nhiễm trong vòng một tháng và nhân rộng lên rất nhiều sau đó. Khả năng của hệ thống y tế công cộng trong việc xác định người bệnh, theo dõi tiếp xúc và cách ly các cá nhân bị nhiễm thường quá tải chỉ sau vài tuần xảy ra lây nhiễm không được kiểm soát trong cộng đồng”.

Báo cáo của Ủy ban Lancet nhấn mạnh: “Đó là những gì đã xảy ra, lặp đi lặp lại nhiều lần với Covid-19. Trong khi đó phản ứng của các quốc gia thường mang tính “ngẫu hứng”, đôi khi đi kèm các “giải pháp chống dịch phi lý”.

Một số lãnh đạo quốc gia còn đưa ra những tuyên bố vô trách nhiệm trong vài tháng đầu tiên của dịch bùng phát, cố tình bỏ qua các bằng chứng khoa học và “liều mạng một cách không cần thiết” nhằm giữ cho nền kinh tế mở cửa. Bằng cách này, chính phủ đã tự thể hiện mình là “không đáng tin cậy và kém hiệu quả”.

Bài học thứ hai rút ra từ Covid-19 là việc không nắm bắt chính xác được cách lây truyền của Coronavirus đã dẫn đến nhiều tính toán sai lầm và tốn kém vô ích.

Báo cáo viết: “Ban đầu khi bùng phát dịch bệnh, các cơ quan y tế hầu như chỉ tập trung vào lây virus qua đường spray (phun ra) từ mũi miệng, với ý tưởng cho rằng virus chỉ phát tán khi mọi người phun (hắt) ra những giọt nhỏ trong khoảng cách một hoặc hai mét rồi người khác hít vào hay chạm vào và đưa tay lên mặt.

Nhận thức sai lầm này dẫn đến quy định về độ an toàn giả: Chỉ cần cách nhau sáu bước ngoài xã hội, sát trùng các bề mặt và rửa tay thường xuyên. Trên thực tế không hoàn toàn thế, Coronavirus lây lan qua cả các respiratory aerosol, những hạt cực nhỏ lơ lửng trong không khí, giống như khói thuốc lá”.

Báo cáo nhấn mạnh: “Việc không tập trung nhiều hơn vào giao thông hàng không ngay từ đầu đại dịch cũng gây ra hậu quả khó lường. Việc sử dụng khẩu trang, thông gió trong nhà và lọc không khí như biện pháp giảm thiểu rủi ro hiệu quả cũng không được khuyến khích thích đáng ngay từ đầu. Chính các giả định sai lầm đã cho phép virus lây lan hầu như không suy giảm suốt nhiều tháng”.

Bài học thứ ba, Covid-19 là một đại dịch đòi hỏi sự hợp tác cao cả trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, các cá nhân, chính phủ và tổ chức thường quá xem trọng lợi ích hạn hẹp mang tính cục bộ mà xem nhẹ sức khoẻ công chúng.

Các quốc gia giàu có, gồm cả Hoa Kỳ dễ dàng mua được hàng chục triệu liều vắc-xin cứu mạng trong khi các quốc gia quá nghèo chờ đợi tuyệt vọng ở cuối con đường. Thử so sánh, tính đến tháng 1, 2022 tỷ lệ dân số được tiêm chủng đầy đủ là 71% ở Liên minh châu Âu (EU), 63% ở Hoa Kỳ và 10% ở châu Phi.

Ủy ban lưu ý: Các nhà khoa học Trung Quốc đã giải mã được trình tự gene của Coronavirus từ rất sớm, và đến tháng 1/2020 họ biết rất rõ thành phố Vũ Hán đang bị đại dịch Coronavirus tấn công.

Nhưng thật kỳ lạ, trong ba tuần đầu tiên của tháng 1/2020, dường như có sự cố tình che giấu công chúng về khả năng lây truyền từ người sang người của Coronavirus, một sai lầm cực kỳ nghiêm trọng tạo điều kiện cho virus lây lan trên toàn thế giới.

Tuy nhiên, Ủy ban Lancet chỉ lướt qua vần đề này và không giải quyết màn tranh cãi vẫn còn nóng về nguồn gốc Coronavirus ở Trung Quốc, dù nó đến từ sự lây lan từ động vật sang người hay bị vô tình bị “xổng chuồng” trong phòng thí nghiệm.

Ủy ban kết luận: “Cả hai giả thuyết trên đều hợp lý” cùng lời kêu gọi “không thiên vị, độc lập, minh bạch và nghiêm túc” điều tra nguồn gốc đại dịch, gồm cả tại các phòng thí nghiệm virus ở Vũ Hán, nơi từng có một nghiên cứu rủi ro được gọi là “gain of function”, trong đó các virus tương tự với chủng gây ra đại dịch được thao tác di truyền.

Trong khi Sachs kiến nghị Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (U.S. National Institutes of Health) hãy công khai hơn về vai trò của mình trong việc tài trợ nghiên cứu “gain of function” ở Trung Quốc, ông và nhóm nghiên cứu của ông cũng nên kiên quyết đòi Trung Quốc hãy mở cửa thay vì đóng cửa cho các cuộc điều tra thêm về nguồn gốc Coronavirus.

Hai năm rưỡi sau khi khởi phát, đại dịch đã lấy đi mạng sống 6,9 triệu người theo báo cáo chính thức. Con số thực tế có thể cao gấp ba lần. Việc áp dụng những kiến thức và bài học kinh nghiệm Ủy ban Lancet đúc kết được là hoàn toàn cần thiết để ngăn chặn những sai lầm lập lại khi thế giới phải đối phó với đại dịch mới.