Các bậc phụ huynh cần chuẩn bị những gì để trẻ có thể thích ứng tốt nhất khi bước vào giai đoạn mới?
Cẩn trọng với “tiền tiểu học”
Hiện nay, không ít cha mẹ vẫn cho con đi học “tiền tiểu học” vì tâm lý sợ con mình không theo kịp các bạn khi vào lớp 1. Tuy nhiên, với kinh nghiệm nhiều năm dạy lớp 1, cô Nguyễn Thị Bích Duyên - Trường Tiểu học Lê Văn Tám (Phú Thọ Hòa, TPHCM) cho rằng việc này không thực sự cần thiết.
Thực tế, trong hệ thống giáo dục quốc dân, không có cấp học nào có tên gọi “tiền tiểu học”, do đó không có chương trình, giáo trình bài bản nào cho giai đoạn này. Bên cạnh đó, chúng ta đã phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi, với chương trình được xây dựng để bảo đảm độ liên thông, tiếp nối khi trẻ vào tiểu học. Do đó, hoàn thành chương trình giáo dục mầm non 5 tuổi, các em đã đủ để có thể vào học lớp 1.
Bà Trần Thị Bích Hạnh - Hiệu trưởng Trường Tiểu học thị trấn Hạ Hòa (Hạ Hòa, Phú Thọ) cho biết, nhà trường, đặc biệt giáo viên lớp 1, quan sát thấy sự khác biệt rõ rệt giữa học sinh đã học tiền tiểu học và các em chưa học. Những khác biệt này có thể tích cực, hoặc tiêu cực, tùy vào cách tổ chức lớp học tiền tiểu học và từng học sinh.
Cụ thể, về ưu điểm, học tiền tiểu học giúp trẻ làm quen với môi trường mới, rèn luyện các kỹ năng xã hội cần thiết, từ đó nhanh chóng hòa nhập và không còn quá căng thẳng, sợ sệt khi lên lớp 1. Trong trường hợp số lượng học sinh trong lớp học quá đông, thời gian cô dạy ít, chương trình học lại quá nhanh, việc tham gia các khóa tiền tiểu học sẽ giúp trẻ có nền tảng để theo kịp các bạn.
Về nhược điểm: Học tiền tiểu học giúp trẻ có kiến thức cơ bản. Do đó, nếu trên lớp cô giảng lại những điều trẻ đã biết, lâu ngày, trẻ có xu hướng lơ là và không chú tâm vào bài học. Bước vào lớp 1, một số kiến thức sẽ được lặp lại giống như khi trẻ học tiền tiểu học. Việc học trước sẽ có thể hạn chế tư duy, khả năng sáng tạo của trẻ.
PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) cảnh báo, một trong những sai lầm phổ biến nhiều phụ huynh mắc phải là quá nôn nóng “chạy trước chương trình”, ép con học đọc, viết, làm toán trước khi bước vào lớp 1. Dù xuất phát từ mong muốn tốt con không tụt hậu, tự tin hơn khi đi học… nhưng thực tế lại có thể gây ra tác dụng ngược.
Giai đoạn 5 - 6 tuổi, sự phát triển cơ tay, khả năng kiểm soát cảm xúc, sự tự điều chỉnh của trẻ đang hình thành. Việc luyện viết nhiều giờ mỗi ngày, làm bài tập như học sinh tiểu học có thể gây áp lực tâm lý, khiến trẻ sợ học, mất động lực, hoặc trở nên bướng bỉnh, phản kháng. Ngoài ra, nếu phụ huynh dạy sai phương pháp, giáo viên phải “gỡ rối” lại từ đầu, gây khó khăn trong quá trình tiếp thu, khiến học sinh lẫn lộn và mất hứng thú với cái mới.
Trẻ, cha mẹ, nhà trường phải sẵn sàng
Dù khẳng định không cần thiết học “tiền tiểu học”, tuy nhiên, chuyển từ mầm non lên tiểu học với những khác biệt về môi trường giáo dục, theo cô Nguyễn Thị Bích Duyên, trẻ cần được rèn một số kỹ năng để sẵn sàng tâm lý khi bước sang một giai đoạn mới. Quan trọng nhất trẻ phải học cách tự lập (đi vệ sinh, ăn, mặc quần áo, mang giày dép, xếp sách vở và đồ dùng học tập vào cặp…); một số kỹ năng sống, giao tiếp, cách xử lý tình huống… Còn việc học chữ, học toán trước sẽ khiến giáo viên gặp khó khăn trong quá trình giảng dạy, học sinh cũng giảm hứng thú với bài học vì không còn mới mẻ.
Để chuẩn bị sẵn sàng vào lớp 1, bà Trần Thị Bích Hạnh cho rằng, cha mẹ nên tập trung rèn luyện cho con những kỹ năng mềm cần thiết và quan trọng. Điều đó không những giúp trẻ độc lập hơn, mà còn phòng tránh được vấn đề về sức khỏe liên quan đến răng miệng, viêm da…
Ngoài ra, kỹ năng giao tiếp là yếu tố quan trọng để trẻ dễ dàng hòa nhập và xây dựng mối quan hệ tốt đẹp trong môi trường mới. Cha mẹ có thể tự dạy trẻ chào hỏi lễ phép, giao tiếp thân thiện và biểu đạt ý kiến một cách tự tin. Nhờ đó, trẻ cảm thấy thoải mái bước vào giai đoạn mới, hứng thú với học tập hơn.
Trước khi bước vào lớp 1, trẻ cũng cần phải có vốn từ ngữ đủ để diễn đạt và hiểu những gì người khác nói về các chủ đề xung quanh trong cuộc sống hàng ngày. Cha mẹ có thể giúp con mở rộng vốn từ vựng bằng cách cùng bé đọc các cuốn truyện tranh. PGS.TS Trần Thành Nam nhấn mạnh đến 3 “sẵn sàng”: Trẻ sẵn sàng, cha mẹ sẵn sàng và nhà trường sẵn sàng.
Trẻ sẵn sàng về thể chất (nghe, nhìn, sức khỏe tốt; nói mạch lạc; tự lập; hợp tác); trí tuệ (các kỹ năng nhận thức để đáp ứng các đòi hỏi học đường; khả năng tập trung; tính tò mò và tâm thế đi học); xã hội (có khả năng liên kết với người lớn; liên kết với các bạn) và tình cảm (tự kiểm soát thể hiện cảm xúc; tự tin; trách nhiệm; độc lập; kiên định...).
Với cha mẹ, cần tâm niệm và chia sẻ với con 3 bình thường sau: Khác biệt là bình thường, con cần được tôn trọng sự khác biệt; lỗi lầm là bình thường; có cảm xúc tiêu cực là bình thường.
Cha mẹ nên ứng xử khéo léo với trẻ những quy định, quy tắc mà học sinh phải thực hiện, sự khác biệt của trường tiểu học và trường mẫu giáo, niềm vui khi được đến trường. Đồng thời, đồng hành, giúp con trưởng thành hơn về cảm xúc, sự phát triển nhận thức và ngôn ngữ, sức khỏe thể chất và tinh thần, năng lực xã hội…
Nhà trường sẵn sàng môi trường học tập thân thiện, quan tâm hoạt động hỗ trợ trẻ chuyển tiếp. Giáo viên gần gũi, thân thiện với trẻ, điều chỉnh nhịp độ dạy học phù hợp với trẻ lớp 1, cá nhân hóa việc học; tăng cường phối hợp chặt chẽ với phụ huynh.
Điều trẻ thực sự cần để vào lớp 1 là tâm thế tích cực, sự tò mò, thói quen tự lập, khả năng giao tiếp và kiểm soát cảm xúc. Những kỹ năng này không đến từ học chữ sớm, mà từ quá trình chơi - khám phá - tương tác an toàn với môi trường xung quanh.
Do đó, thay vì lo ‘con biết đọc chưa’, hãy giúp con biết lắng nghe, xếp hàng, cất sách, giơ tay xin phép, và cảm thấy đi học là hành trình thú vị. Đó mới là hành trang để trẻ bước vào lớp 1 với niềm vui, không phải nỗi sợ. PGS.TS TRẦN THÀNH NAM Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội)
