Thế kỷ XIX, nhờ công nghiệp, nhựa thông biến thành nhựa dẻo, vecni, keo dán, lốp xe… Ước tính, đến năm 2050, Trái đất cạn kiệt nguồn dầu mỏ.

Tại các vùng Castilla y León, Arranz và Rodríguez ở Tây Ban Nha, người dân tin tưởng nhựa thông sẽ là giải pháp sinh học thay thế tuyệt vời.

Duy trì và khôi phục

Từ Thủ đô Madrid của Tây Ban Nha hướng về phía Bắc, bạn bắt gặp Castilla y León với các thị trấn cổ xưa, dãy núi hùng vĩ và cao nguyên mênh mông. Chí ít, vùng này cũng có 3 tỉnh miền núi: Segovia, Ávila và Valladolid. Chúng sở hữu dãy Tierra de Pinares và Sierra de Gredos, với 400 nghìn ha rừng thông trải dài.

Tây Ban Nha là vùng đất nóng nực, nhưng các cánh rừng thông thì mát rượi và thơm nức. Từ lâu, Castilla y León đã là điểm đến yêu thích của những du khách ưa du lịch thiên nhiên. Các cánh rừng ở đây đều có đường mòn đi bộ. Nếu dừng chân và lắng tai, bạn có thể nghe thấy tiếng rơi tí tách của “vàng lỏng” Tây Ban Nha.

Từ tháng 3 - 11 hàng năm, người dân Castilla y León cẩn thận rạch một số đường trên thân cây thông, để nhựa chảy ra. Bên dưới vết rạch, họ đóng bát hứng nhựa chuyên dụng. Khi bát đầy nhựa, người ta nhấc ra, đổ vào thùng 200kg, đưa đến xưởng chưng cất.

Tại xưởng, nhựa thông được gạn lọc và chiết xuất, dần chuyển từ dạng nhựa lỏng màu trắng sang màu vàng. Khi nguội đi, nó biến thành những phiến đặc và cứng, màu vàng cam óng ả như đá hổ phách.

Từ hàng nghìn năm trước, ở Tây Ban Nha cũng như thế giới, nhựa thông đã là vật liệu tự nhiên quý giá. Nó được dùng để làm keo chống thấm trát lòng thuyền, đuốc và nhiều thứ khác.

Thế kỷ XIX, nhờ sự phát triển của ngành công nghiệp, nhựa thông được tận dụng chế tạo nhựa, vecni, cao su, keo dán… Thế kỷ XX, Tây Ban Nha từng bùng nổ khai thác nhựa thông. Thập niên 1960, họ đạt sản lượng khoảng 55 nghìn tấn/năm.

“Cha tôi là thợ lấy nhựa thông và tôi học hỏi, nối nghiệp ông. Ban đầu, tôi dùng rìu đi rừng của ông ấy, nhưng công cụ này khiến người dùng bị đau tay. Tôi phải đổi sang bộ dụng cụ chuyên dụng mới, được thiết kế riêng và phù hợp với từng giai đoạn công việc”, Mariano Gómez, cư dân tỉnh Ávila với 32 năm thâm niên khai thác nhựa thông chia sẻ.

Bát hứng nhựa thông chuyên dụng, được gắn trên thân cây.

Mặc dù không còn dùng rìu, Gómez và các thợ khai thác nhựa thông khác trong vùng vẫn giữ lại công cụ thời cha ông. So với thế kỷ XX khai thác tràn lan, bất chấp hậu quả làm chết cây, họ đề cao thu hoạch an toàn sinh thái. Các vết rạch trên thân cây thông được hạn chế tối đa, đảm bảo không ảnh hưởng đến sự sinh trưởng.

Sau thập niên 1960, khai thác nhựa thông ở Tây Ban Nha bước vào thời kỳ suy thoái. Những năm 1990, nó gần như biến mất. Tuy nhiên, nhiều làng vùng cao ở Castilla y León vẫn nỗ lực duy trì. Họ xem khai thác nhựa thông như một phần văn hóa độc đáo, cố gắng giữ lại cho mai sau.

“Ngày nay, hầu hết các sản phẩm nhựa đều được chế tạo từ dầu mỏ”, Blanca Rodríguez-Chaves, Đại học Tự trị Madrid lên tiếng. “Chúng không thể hoặc quá khó tự phân hủy, gây tác động tiêu cực nặng nề lên sức khỏe hành tinh. Nhựa thông thì ngược lại. Chúng có đủ tính chất và tiềm năng thay thế dầu mỏ, trong khi dễ dàng phân hủy sinh học”.

Công việc yêu thích

Theo báo cáo từ Ngân hàng Tây Ban Nha (Bank of Spain), 42% các thị trấn nông thôn trên cả nước bị suy giảm dân số. Tại Castilla y León, con số này còn lên đến 80%, dẫn đến nguy cơ làng mạc bị bỏ hoang.

Những năm gần đây, các ngôi làng miền cao Castilla y León hạnh phúc đón giới trẻ rời quê trở về. “Bây giờ, rừng thông chính là văn phòng làm việc của tôi”, Guillermo Arranz, con trai của 1 gia đình 4 đời làm thợ khai thác nhựa thông, chia sẻ.

“Tôi từng phải đến Thành phố Cuéllar kiếm ăn, vì ở quê chẳng có việc gì để làm và thông cho tôi cơ hội quay trở lại. Tôi yêu công việc tự do tự tại này. Với nó, tôi vừa không phải nhìn mặt đoán ý sếp, vừa được tiếp xúc trực tiếp với tự nhiên”.

“Tôi cũng trở về đây đơn giản vì quá yêu núi”, Vicente Rodríguez đồng cảm với Arranz. “Mọi người ngạc nhiên khi thấy tôi bỏ phố về rừng, trồng thông. Họ nghĩ tôi chỉ hứng thú nhất thời, nhưng tôi đã vui vẻ mà trụ được ngoài 3 năm rồi.

Tuy là phụ nữ, tôi khỏe mạnh về thể chất không thua nam giới đâu. Khai thác nhựa thông có vất vả, nhưng quê hương là vương quốc của tôi. Ở đây, tôi có công việc, niềm đam mê và tình yêu bất tận với mảnh đất chôn rau cắt rốn”.

Nhựa thông có tiềm năng thay thế dầu mỏ, chế tạo các sản phẩm nhựa sinh học dễ phân hủy.

Khoảng 95% hoạt động khai thác nhựa thông ở Tây Ban Nha đang tập trung tại 3 vùng, Castilla y León, Arranz và Rodríguez. Các nhà sinh thái tin rằng, đây là phương pháp tốt nhất bảo tồn các khu rừng, bảo vệ sinh kế miền cao. Họ hy vọng chính phủ sẽ trao quyền quản lý, kiểm soát rừng cho người khai thác nhựa thông.

“Nếu nhà nước chịu quy hoạch và đầu tư, người dân sẽ sẵn lòng giám sát, bảo vệ, khai thác rừng thông an toàn sinh thái”, Vicente tuyên bố. “Khi lấy nhựa cây thành nghề nghiệp ổn định, các thanh niên nông thôn cũng không phải bỏ quê. Chưa hết, nó còn có khả năng lôi kéo người từ nơi khác đến định cư, bù khuyết cho mất mát dân số”.

Đặc biệt, “vàng lỏng” Tây Ban Nha góp phần thu hút du lịch sinh thái. Một số làng miền cao đã tận dụng cơ hội, mở các tour du lịch, hội thảo và lễ hội nhựa thông.