Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong giáo dục: Từ quản lý đến đổi mới dạy học

Học sinh hứng thú, chủ động

Tại Trường Tiểu học Linh Đàm, Hà Nội, tiết Toán lớp 5 theo phương pháp giáo dục STEM của cô Lê Thị Kim Ngọc là ví dụ điển hình. Thay vì áp dụng lối giảng truyền thống, cô tổ chức chuỗi hoạt động tích hợp, kết nối kiến thức liên môn một cách tự nhiên.

Một trong những hoạt động được học sinh yêu thích là trò chơi trực tuyến “Ai nhanh hơn” trên nền tảng Quizizz, được sử dụng để ôn tập các nội dung khô khan như tỷ lệ bản đồ hay tỷ số phần trăm. Học sinh không chỉ trả lời câu hỏi trên iPad, mà còn phải vận dụng tư duy logic để giải quyết vấn đề. Sự cạnh tranh nhẹ nhàng nhưng hấp dẫn khiến các em tham gia nhiệt tình, đồng thời rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm và phản xạ nhanh nhạy.

Đặc biệt, phần mềm EdrawMax được sử dụng để thực hành vẽ mô hình sân khấu thư viện theo tỷ lệ chuẩn, với các yếu tố như bố trí không gian, cửa ra vào, kích thước chi tiết. Những bài tập tưởng như phức tạp trở nên trực quan và sinh động, giúp học sinh dễ hình dung, tự tin thao tác, đồng thời phát triển kỹ năng thực hành mà giấy bút truyền thống khó đáp ứng.

Hiệu trưởng Tạ Thị Thanh Tâm cho biết, nhà trường đã nhiều năm chú trọng ứng dụng CNTT và AI vào giảng dạy, từ thiết kế bài giảng bằng PowerPoint, Canva, Azota đến tổ chức giờ học trực tuyến qua Kahoot, Quizizz, ClassPoint. “Công nghệ không chỉ hỗ trợ giáo viên, mà còn tạo ra lớp học năng động - nơi học sinh có thể chủ động, sáng tạo và tự đánh giá tiến bộ bản thân”, bà nhấn mạnh.

Không chỉ ở Hà Nội, các trường ở Hà Tĩnh cũng đang nhanh chóng bắt nhịp xu hướng. Giáo viên chủ động thiết kế bài giảng trực tuyến, khai thác các công cụ số như ChatGPT, Canva, Quizizz, Padlet để nâng cao trải nghiệm học tập. Cô Nguyễn Thị Mai - giáo viên Trường THPT Nguyễn Đình Liễn, chia sẻ: “Với môn Địa lí, Google Earth Pro và các trò chơi học tập giúp lý thuyết trở nên trực quan hơn, học sinh dễ hình dung về địa hình, khí hậu, dân cư. CNTT ‘mềm hóa’ kiến thức và kích thích sự tò mò tự nhiên của các em”.

Dù ở vùng biển khó khăn, Trường THPT Nguyễn Đình Liễn vẫn triển khai linh hoạt các hệ thống như VnEdu, Smart, Google Meet và Zoom, vừa phục vụ dạy trực tuyến vừa quản lý hồ sơ, theo dõi tiến độ học tập. Những năm gần đây, nhiều giáo viên chủ động tiếp cận các ứng dụng AI để hỗ trợ soạn giáo án, xây dựng bài giảng tương tác và nâng cao hiệu quả học tập.

Đáng chú ý, nhiều giáo viên thế hệ 7X, 8X vẫn kiên trì làm quen với công nghệ. Cô Lê Thị Hà Giang - giáo viên Tiếng Anh Trường THPT Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh), gần 50 tuổi, chia sẻ: “Tôi phải học từng thao tác, từ tạo tài khoản trực tuyến, dựng video, thiết kế bài học tương tác đến khai thác AI. Quá trình này khó, nhưng quyết tâm và đam mê giúp tôi không bị tụt lại”. Cô Giang nhấn mạnh: “Không sử dụng CNTT là tụt lại, làm chậm kế hoạch dạy học và khó tạo hứng thú cho học sinh”.

Nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục

Chuyển đổi số không chỉ thay đổi lớp học, mà còn làm biến đổi toàn bộ phương thức quản lý giáo dục. Tại Hà Nội, ngành Giáo dục đi đầu trong Chương trình chuyển đổi số quốc gia, với hệ thống tuyển sinh trực tuyến giúp chấm dứt cảnh phụ huynh xếp hàng, tăng minh bạch và giảm tải cho các trường.

100% trường học được kết nối Internet, thiết bị hiện đại được bổ sung rộng rãi. Học bạ số được triển khai với tỷ lệ 97,64% học sinh lớp 1 - 4, vượt xa mức trung bình 41% cả nước. Giám đốc Sở GD&ĐT Trần Thế Cương nhấn mạnh, với quy mô trường lớp lớn nhất cả nước, ứng dụng CNTT là nhiệm vụ ưu tiên và là yêu cầu tất yếu để đổi mới dạy học.

Tại Hà Tĩnh, 100% trường tiểu học và nhiều trường THCS, THPT đã thí điểm học bạ số. Trường Tiểu học Nam Hà ghi nhận việc nhập điểm bằng học bạ giấy trước đây mất nhiều thời gian và khó sửa sai, trong khi hệ thống học bạ số cho phép tổng hợp tự động, giáo viên ký số, hiệu trưởng phê duyệt nhanh chóng, chính xác. Trường Tiểu học Phúc Lộc trước đây phải xử lý 800 học bạ giấy mỗi năm, nay chỉ mất khoảng 5 phút để hoàn thiện hồ sơ một lớp, riêng hiệu trưởng ký số cho 24 lớp chỉ mất 15 - 20 phút.

Ở bậc cao đẳng, Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp triển khai chiến lược đào tạo tích hợp kỹ năng số vào mọi ngành nghề. Thay vì coi kỹ năng số là môn học độc lập, trường xây dựng khung năng lực số chung cho sinh viên, từ khoa học xã hội đến kỹ thuật. Sinh viên được thực hành xử lý dữ liệu, sử dụng phần mềm, quản lý trực tuyến và khai thác công nghệ giải quyết vấn đề thực tiễn.

Nhà trường còn mở rộng đào tạo trực tuyến, tích hợp AI vào giảng dạy, đồng thời kết nối với doanh nghiệp để sinh viên tham gia dự án thực tế trong môi trường số.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi cũng đặt ra thách thức. Năng lực số của giảng viên chưa đồng đều, chương trình học và học liệu cần cập nhật liên tục, hạ tầng công nghệ như phòng lab và hệ thống LMS cần đầu tư thêm.

Để giải quyết, trường tổ chức tập huấn kỹ năng số, bồi dưỡng ứng dụng AI, hoàn thiện thư viện số và thành lập Nhóm hỗ trợ AI (AI4U) để đồng hành cùng giảng viên và sinh viên. Hiệu trưởng Phạm Quang Huy nhấn mạnh: “Mục tiêu không chỉ là kỹ năng sử dụng công nghệ, mà còn phát triển tư duy số, khả năng sáng tạo và hợp tác với AI - những yếu tố then chốt quyết định lợi thế cạnh tranh của sinh viên”.

Xây dựng môi trường giáo dục số, nhân văn

Trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh, nhiều thầy cô luôn nhấn mạnh yếu tố “nhân văn” trong sử dụng công nghệ. Ở Trường THPT Minh Khai (Hà Tĩnh), cô Nguyễn Thị Hồng Cẩm - giáo viên Ngữ văn, đã sử dụng Quizizz để tăng tương tác, giúp học sinh chủ động và giáo viên dễ theo dõi mức độ hiểu bài. Tuy nhiên, cô cảnh báo việc lạm dụng AI khiến học sinh mất khả năng cảm thụ, giảm chiều sâu tư duy. Khi chấm bài, cô đối chiếu phong cách từng em để nhận ra bài nào là sản phẩm hiểu biết thật và bài nào phụ thuộc công cụ.

Nhà trường cũng có quy định không sử dụng điện thoại trong giờ học, nhưng khi bài giảng cần tương tác trực tuyến, giáo viên có thể đăng ký để học sinh được sử dụng thiết bị một cách có kiểm soát, bảo đảm phục vụ mục tiêu học tập.

Ở Trường Cao đẳng Cộng đồng Đồng Tháp, việc xây dựng môi trường giáo dục số đi cùng những thách thức nội tại. Học liệu chưa cập nhật kịp thời so với tốc độ phát triển công nghệ; hạ tầng CNTT cần đầu tư thêm. Để đáp ứng yêu cầu mới, trường tăng cường hợp tác doanh nghiệp, đưa sinh viên vào dự án số và thực tập trong môi trường số thực tế.

Bộ GD&ĐT đang triển khai chiến lược ứng dụng AI trong giáo dục với bốn nhóm nhiệm vụ: Hoàn thiện chính sách, tích hợp AI vào chương trình giáo dục các cấp, cập nhật đào tạo giáo viên và phát triển hệ sinh thái AI. Bộ cũng xây dựng nền tảng dữ liệu mở, công cụ trợ giảng AI, hệ thống chấm điểm tự động và nâng cấp hạ tầng CNTT.

Theo Phó Cục trưởng Cục CNTT (Bộ GD&ĐT) Nguyễn Sơn Hải, khó khăn lớn nhất hiện nay là năng lực công nghệ của giáo viên chưa đồng đều, thiếu hướng dẫn cụ thể và chênh lệch thiết bị giữa các vùng. Do đó, nâng cao năng lực số cho đội ngũ là nhiệm vụ then chốt.

Bộ GD&ĐT và Đại học RMIT Việt Nam đã phát động “Diễn đàn đổi mới sáng tạo giáo dục Việt Nam với trí tuệ nhân tạo 2025”, nhằm bồi dưỡng kỹ năng AI cho giáo viên, cán bộ quản lý, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong bối cảnh giáo dục bước vào thời kỳ AI.

Trong giáo dục đại học, học trực tuyến tích hợp AI đang là xu hướng tất yếu, giúp cá nhân hóa quá trình học tập, hỗ trợ giảng viên quản lý lớp học và đánh giá chính xác hơn.