Thiếu máu gồm nhiều loại

Bác sĩ Tạ Hồng Nhung, Bệnh viện Việt Đức (Hà Nội) cho biết, sắt đóng một vai trò quan trọng đối với cơ bắp, giúp tạo ra năng lượng, và phát triển trí não. Vì vậy, một đứa trẻ bị thiếu máu do thiếu sắt sẽ học hành sa sút và dễ có vấn đề về hành vi.

Tình trạng thiếu sắt, thiếu máu là một trong những sự thiếu hụt dinh dưỡng phổ biến nhất. Nó là kết quả khi cơ thể không nhận được đủ chất sắt trong chế độ ăn uống hàng ngày. Khi bị thiếu máu, lượng oxy đến được các tế bào và các mô rất ít, từ đó ảnh hưởng đến cơ chế hoạt động của cả cơ thể.

Có nhiều dạng thiếu máu, mỗi dạng thiếu máu có nguyên nhân riêng. Tình trạng thiếu máu có thể tạm thời hoặc lâu dài, từ nhẹ đến nặng. Thực tế thiếu máu gồm nhiều loại và nguyên nhân cũng vô cùng đa dạng, song được chia thành 3 nhóm nguyên nhân chính.

Đó là thiếu máu do mất máu, do sự phá hủy của tế bào hồng cầu, do giảm sản xuất hồng cầu hoặc tế bào hồng cầu lỗi. Các loại thiếu máu khác nhau đều có nguyên nhân khác nhau.

Bác sĩ Nhung nhấn mạnh, những dạng như thiếu máu viêm thường xảy ra ở một số bệnh như ung thư, HIV/AIDS, viêm khớp dạng thấp, bệnh thận, bệnh Crohn và các bệnh viêm cấp tính hoặc mãn tính khác. Nó có thể cản trở việc sản xuất các tế bào hồng cầu.

Thiếu máu không tái tạo là tình trạng thiếu máu hiếm gặp, đe dọa đến tính mạng khi cơ thể không sản xuất đủ hồng cầu. Nguyên nhân gây thiếu máu không tái tạo bao gồm nhiễm trùng, sử dụng một số loại thuốc, bệnh tự miễn và tiếp xúc với hóa chất độc hại.

Bên cạnh đó, dạng thiếu máu bất sản là do một loạt các bệnh như bệnh bạch cầu và bệnh tủy có thể gây thiếu máu khi ảnh hưởng đến việc sản xuất máu trong tủy xương.

Còn thiếu máu do thiếu sắt là loại thiếu máu phổ biến nhất do thiếu chất sắt trong cơ thể. Tủy xương cần sắt để tạo ra huyết sắc tố. Điều này đồng nghĩa với việc nếu không có đủ chất sắt, cơ thể sẽ không thể sản xuất đủ lượng huyết sắc tố cho các tế bào hồng cầu.

Loại thiếu máu này xảy ra ở phụ nữ mang thai hoặc thường xuyên bị mất máu. Chẳng hạn như chu kỳ kinh nguyệt kéo dài, lở loét, ung thư và sử dụng thường xuyên một số loại thuốc giảm đau không kê đơn. Đặc biệt là aspirin, có thể gây viêm niêm mạc dạ dày dẫn đến mất máu.

Bên cạnh sắt, cơ thể cần folate và vitamin B12 để tạo ra đủ các tế bào hồng cầu khỏe mạnh. Một chế độ ăn thiếu chất này và các chất dinh dưỡng quan trọng khác có thể làm giảm sản xuất hồng cầu. Điều này có thể dẫn đến thiếu máu do thiếu vitamin, còn được gọi là thiếu máu ác tính.

Tan máu bẩm sinh cũng là một bệnh lý huyết học mang tính di truyền liên quan đến sự bất thường của hemoglobin, một loại cấu trúc protein trong hồng cầu có chức năng vận chuyển oxy. Ở người bị tan máu bẩm sinh, các hồng cầu bị phá hủy quá mức dẫn đến tình trạng thiếu máu.

Ngoài ra còn có thiếu máu hồng cầu hình liềm. Đây là bệnh di truyền và đôi khi nghiêm trọng hơn là thiếu máu tán huyết. Nguyên nhân gây bệnh bởi một dạng hemoglobin khiếm khuyết khiến các tế bào hồng cầu có hình dạng lưỡi liềm bất thường. Những tế bào máu bất thường này chết sớm, dẫn đến tình trạng thiếu hồng cầu mãn tính.

Bên cạnh đó còn có những yếu tố khiến cơ thể có nguy cơ bị thiếu máu. Chẳng hạn như một chế độ ăn uống thiếu một số vitamin và khoáng chất. Đó là một chế độ ăn uống ít chất sắt, vitamin B12 và folate làm tăng nguy cơ thiếu máu.

“Bị rối loạn đường ruột cũng ảnh hưởng đến việc hấp thụ các chất dinh dưỡng trong ruột non. Chẳng hạn như bệnh Crohn và bệnh celiac – khiến cơ thể có nguy cơ bị thiếu máu. Đồng thời, nghiện rượu, tiếp xúc với hóa chất độc hại và sử dụng một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất hồng cầu và dẫn đến thiếu máu”, bác sĩ Nhung cho hay.

Triệu chứng của thiếu máu

Thiếu máu thường dẫn đến những dấu hiệu như cơ thể yếu đi và thiếu năng lượng, các triệu chứng của thiếu sắt làm cho thiếu máu bao gồm nhịp tim nhanh và mạnh. Cùng với đó là huyết áp thấp, đau bụng kinh dữ dội, chảy máu nhiều và đau chủ yếu ở phía trán.

Một số người bị thiếu máu cũng có thể bị giảm sự thèm ăn và xáo trộn giấc ngủ, gây ra khó thở khi tham gia bất kỳ hoạt động thể chất nào. Về lâu dài có thể đưa đến đau bụng và giảm chức năng của hệ thống miễn dịch.

Đối với học sinh, thiếu máu thường biểu hiện là làn da xanh xao, lòng bàn tay và bàn chân không được hồng hào, niêm mạc mắt nhợt nhạt. Độ tập trung của trẻ kém trong hoạt động thường ngày, thường gặp tình trạng buồn ngủ. Cùng với đó, trẻ có đề kháng yếu, thường gặp các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu hóa, bé biếng ăn, sụt cân…

Với trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ hơn thì phát triển kém về hoạt động như tập bò, tập ngồi, tập đi... không được nhanh nhạy về trí óc, dẫn tới tình trạng ù lì ở trẻ. Thiếu máu do bệnh xuất huyết dạ dày sẽ biểu hiện đi ngoài phân đen kéo dài, ợ hơi, ợ chua... Về trẻ có bệnh lý về máu sẽ gặp các tình trạng máu khó đông, khó thở, tim đập nhanh, ngất xỉu khi học tập, vui chơi quá sức...

“Tuy nhiên, cũng có nhiều người có những dấu hiệu này nhưng lại không phải do thiếu máu mà do các bệnh tật khác. Do đó, đừng vội thấy những dấu hiệu này mà đã vội quy kết một người bị thiếu máu”, bác sĩ Nhung cho hay. Cách duy nhất để biết chắc chắn có thiếu máu hay không là làm một loạt các xét nghiệm máu để xác định mức độ chính xác của sắt và các chất khác trong máu.