Nhưng ở thời đại công nghệ số, cứ tưởng thú chơi ấy khuất chìm giữa những cuộc chơi xe hơi, chơi đồng hồ sành điệu, chơi cây cảnh đắt đỏ… Hóa ra không phải vậy…

Nối lại một thú chơi tao nhã

Vài năm gần đây, thị trường xuất bản mới xôn xao về những cuốn sách bản đặc biệt, được làm công phu, tỉ mỉ. Người ta nhắc nhiều đến S100, tức là chỉ có 100 cuốn, S365, chỉ có 365 cuốn… Trong đó, mỗi cuốn là “độc bản”, bởi được đánh số riêng, có khi lại có chữ ký trực tiếp và triện son của tác giả, dịch giả, họa sĩ minh họa…

“Đánh số” riêng cho từng cuốn sách để mỗi cuốn là “duy nhất” cũng là chuyện các cụ đã nghĩ ra từ xưa.

Thời trước, những cuốn “Vang bóng một thời” của nhà văn Nguyễn Tuân, hay tập thơ “Gửi hương cho gió” của thi sĩ Xuân Diệu cũng có những bản đặc biệt, in trên giấy dó… Trước năm 1975, còn có những cuốn ngoài những bản thường có in thêm những bản đặc biệt trên giấy bạch vân, hay giấy bạch ngọc có triện son và chữ ký của tác giả…

Nhưng bẵng bặt đi, thú chơi sách của người Việt có những gián đoạn nhất định. Và người có ảnh hưởng lớn để khôi phục và định hình một thú chơi sách trong thời 4.0 này là họa sĩ Trần Đại Thắng. Anh sinh năm 1973, từng học Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội, nổi tiếng trước đó trong tư cách một họa sĩ thiết kế bìa sách rất ăn khách ở miền Bắc.

Ngay từ năm 2014 - 2015, trong tư cách là Giám đốc Công ty sách Đông A, Trần Đại Thắng đã ra mắt dòng sách S100 và hình thành một Câu lạc bộ S100 với nhiều tên tuổi nổi tiếng lúc bấy giờ, như nhà sử học Dương Trung Quốc, nhà báo Yên Ba…

Những đầu sách S100 hồi đó là “Văn mới 5 năm đầu thế kỷ” (Nhiều tác giả), “Viết về bè bạn” (Bùi Ngọc Tấn), “Hạt bụi người bay ngược” (Hòa Vang), “Sắp đặt và diễn” (Hồ Anh Thái)…

Thời ấy, những bản sách đặc biệt có bìa cứng, ruột in trên giấy conqueror (giấy mỹ thuật cao cấp) được đánh số từ 1 đến 100 này ra mắt khiến một số người trầm trồ vì đẹp và họa sĩ Trần Đại Thắng được đánh giá là người nối lại một thú chơi từ trước năm 1975.

Họa sĩ Trần Đại Thắng là người duy mỹ. Anh thường ít khi hài lòng với chính mình. Những sản phẩm văn hóa anh làm ra rất nhanh sau đó, tự anh cảm thấy “chán”, tự cảm thấy phải thay đổi, “phải khác đi mới có cảm hứng”.

Những suy nghĩ đó khiến ông chủ Đông A phải tìm cho mình một sự “rẽ lối” mới. Vì thế, năm 2019, họa sĩ Trần Đại Thắng “book” vé máy bay ra nước ngoài, đến các hội chợ sách nổi tiếng ở Đức, Pháp, Bỉ… tìm hiểu về công nghệ làm các bản sách bản đặc biệt.

Sau những chuyến “vi hành” ấy, trở về Sài Gòn, Trần Đại Thắng lập nhóm làm sách đặc biệt. Ấn bản đặc biệt đầu tiên được Đông A kết hợp với nghệ nhân Nguyễn Đức Khuynh thực hiện, tung ra thị trường là tiểu thuyết “Anh em nhà Karamazov”. Tiếp đó là những cuốn “Bố già”, “Thiên hoàng minh trị”… Những cuốn sách này ngay sau khi được mở bán trên mạng xã hội, chỉ trong vòng vài phút đã được đặt mua hết.

Nếu cứ thế mà thực hiện thì cũng có thể kéo dài thêm được một thời gian, nhưng họa sĩ Trần Đại Thắng không muốn, vì nhận ra một vài nhược điểm trong công nghệ làm sách đồng thời tự anh cũng muốn tạo ra áp lực lẫn động lực cho mình.

Vì thế, khoảng tháng 1/2020, họa sĩ Trần Đại Thắng đã mời chuyên gia Dư Thanh Khiêm (Bỉ) về nước tổ chức khóa học dạy đóng sách. Dưới sự hướng dẫn của ông, đội ngũ làm sách bản đặc biệt của Đông A đã có sự tiến bộ rất lớn và sau đó, Đông A đã thành lập phòng sách thủ công.

Kể từ đó, qua những lần thử nghiệm tốn kém, những bản sách bìa da “made in Đông A” đã ra đời, gây bất ngờ cho giới xuất bản Việt Nam lẫn những người yêu sách, sưu tập sách.

Đến nay, nhiều sách bản bìa da thật (hoặc da công nghiệp) của Đông A đã ra mắt và đều được đặt mua. Đặc biệt, gần đây S100 “Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp” có chữ ký trực tiếp và triện son của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp được giới sưu tập săn lùng.

Từ cú khởi động và phát ra một “từ trường” tích cực của Đông A, nhiều đơn vị xuất bản cũng đã tham gia vào đường đua làm sách đặc biệt. Bên cạnh những đơn vị như Nhã Nam, Thái Hà, Đinh Tỵ, Liên Việt… còn có những nhà xuất bản với bề dày kinh nghiệm xuất bản như Kim Đồng, Trẻ, Thế giới…

Điều đó mở ra một sân chơi mới của những người yêu thích sách, hình thành một thú chơi sách phù hợp với xu thế thời đại. Đồng thời, mở ra một cơ hội mới cho ngành xuất bản, để vượt qua thời điểm khó khăn do đại dịch Covid-19 gây ra.

Khi sách lên sàn đấu giá

Cách đây khoảng 1 năm, thú chơi sách bản đặc biệt rộ lên ở khắp ba miền. Khi đó, nhiều nhà sưu tập dành nhiều tâm trí để săn lùng và “chốt deal” các bản sách đặc biệt vừa ra mắt hoặc mới được các đơn vị xuất bản thông báo đặt trước. Cũng khi đó, trên mạng xã hội nhiều câu lạc bộ của những nhóm chơi sách đặc biệt được thành lập.

Tham gia vào các hội nhóm này, mới thấy rõ thú chơi sách ngày nay đã có nhiều thay đổi. Thay đổi quan trọng nhất đó chính là các nhà sưu tập sách. Không chỉ những nhà sưu tập trẻ, có xu hướng mua đi bán lại để thu lợi tái đầu tư mà xuất hiện nhiều nhà sưu tập “khổng lồ”. Đó là những người không chỉ có tiềm lực tài chính, mà còn am hiểu thú chơi sách.

Nhưng rõ ràng, ở thời mạng xã hội phát triển như hiện nay, thú chơi sách cũng khó có thể “thâm trầm” như đã từng mà ồn ào hơn là điều dễ hiểu. Như tối 1/7/2021, cuốn sách S100 “Bố già” số 40 đã được đưa lên đấu giá trực tuyến. Chỉ sau 1 giờ, cuốn sách đã được gõ búa với giá 85 triệu đồng.

Có người trả giá tới 99 triệu đồng nhưng không được sở hữu vì bỏ giá chậm so với thời gian quy định. Bản sách được đưa lên đấu giá lần này là trong dòng sách S100 do Đông A phát hành năm 2019, nhân 50 năm xuất bản lần đầu tác phẩm “Bố già” của Mario Puzo. Giá bán ra khi đó của đơn vị xuất bản chỉ 1.500.000 đồng.

Tương tự như vậy, là cuốn S100 “Anh em nhà Karamazov” mới đây cũng được đưa lên đấu giá và giá gõ búa là 23 triệu đồng.

Thoạt nhìn, sẽ thấy “khó hiểu” vì số tiền mà những nhà sưu tập sẵn sàng bỏ ra để sở hữu một ấn bản đặc biệt là rất cao so với giá bán một cuốn sách thông thường. Tuy nhiên, nếu có dịp tiếp xúc hoặc trò chuyện với những nhà sưu tập đương thời, mới thấy, họ có lý do riêng.

Như nhà sưu tập muốn ẩn danh khi “quyết đấu” để giành được cuốn “Bố già” số 40 vừa rồi là bởi anh mới tham gia cuộc chơi sách giới hạn. Vì thế, những cuốn sách bản đặc biệt “đời đầu” hiện rất ít giao dịch, nhất là cuốn “Bố già”.

Mà đó là một trong những cuốn “dân chơi sách không thể không có”. Lẽ ấy, khiến nhà sưu tập này quyết đấu bằng được. Hay như trường hợp TS Bùi Trân Phượng “chỉ vì một lòng thương hương tiếc ngọc” mà sẵn sàng bỏ ra 35 triệu đồng để được mua quyển “Thú chơi sách” của tác giả Vương Hồng Sển.

Không chỉ cầu kỳ trong việc sưu tập sách, những người chơi sách hiện nay, trong điều kiện có thể thu xếp được tài chính, còn có xu hướng sở hữu thêm ít nhất một bản tranh minh họa có in trong sách cho “đủ bộ”. Lẽ ấy, khiến họ sẵn sàng bỏ ra tới cả trăm triệu đồng để sở hữu một bức tranh minh họa.

Dẫn chứng gần đây nhất, đó là trường hợp 19 bức tranh minh họa bằng bột màu trên giấy bìa của họa sĩ Thành Chương trong cuốn “Người kép già” (Kim Lân). Sau khi bản sách S101, và S365 được ra mắt, cuối tháng 5 vừa qua, đơn vị xuất bản sách đồng thời giữ bản quyền bộ tranh này đã đưa lên sàn đấu giá và số tiền đấu giá 19 bức tranh lên tới hơn 600 triệu đồng. Trong đó, bức tranh minh họa truyện “Người kép già” - bức làm bìa cuốn sách - được một nhà sưu tập mua với giá 120 triệu đồng.

Sách để đọc hay chỉ để… ngắm?

Đây là một câu hỏi được nhiều người thắc mắc, khi thấy thị trường sách bản đặc biệt có vẻ ồn ào trong thời gian gần đây. Thắc mắc này không chỉ đến từ những cộng đồng đọc sách thông thường, mà trở thành một trong những topic trên một vài diễn đàn hay câu lạc bộ chơi sách phiên bản giới hạn.

Đối với giới chơi sách và những nhà sưu tập sách thời nay, đây là một câu hỏi… ngộ nghĩnh. Bởi họ đã xác lập con đường riêng, một thú chơi riêng. Cũng như các đơn vị xuất bản, phần lớn, trước khi họ ra những bản sách đặc biệt thì họ đã ra những bản sách phổ thông, in với số lượng từ một tới dăm ngàn bản để phục vụ bạn đọc phổ thông, và bán qua hệ thống phát hành truyền thống cũng như bán trên các sàn thương mại điện tử.

Vì vậy, với những người không có sở thích sưu tập hay chơi sách đẹp, thì việc tốn kém vào mua sách đẹp có vẻ là xa xỉ. Vì nội dung sách mới là quan trọng. Nhưng với những người họ có điều kiện, có sở thích, thì việc bỏ ra vài ba triệu, thậm chí trăm triệu đồng để có một cuốn sách “độc, đẹp, lạ” không phải là điều họ băn khoăn.

Khi có nhà báo hỏi ông rằng, ông có cảm thấy lo lắng không khi bây giờ người ta mua sách để trưng, để tặng, để khoe lên mạng nhiều hơn để đọc, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cũng nêu quan điểm: “Nếu đúng vậy thì tôi thấy mừng hơn lo. Tặng bạn bè một cuốn sách vẫn có ý nghĩa hơn là tặng một món quà thiên về vật chất. Cũng như trưng một tủ sách trong nhà vẫn tốt hơn là trưng một tủ rượu”.

Ông cũng nói thêm rằng, “tới chơi nhà ai mà thấy trong nhà họ có một tủ sách là tôi thấy có cảm tình, thậm chí ngưỡng mộ. Mua sách để trưng, để tặng hay để khoe trên mạng, dù với bất cứ lý do gì cũng là cách quảng bá tuyệt vời cho sách, nhất là trong tình trạng chúng ta vẫn kêu ca là việc đọc đang xuống cấp, đang thui chột.

Chưa kể sống giữa những cuốn sách là sống trong một bầu khí quyển lành mạnh. Bạn không đọc bây giờ thì một ngày nào đó bạn cũng sẽ sờ tới nó. Nếu bạn không đọc thì ba bạn, mẹ bạn, anh bạn, chị bạn, em bạn, cháu bạn hoặc bạn bè ghé chơi cũng sẽ có người đọc”.

Quan điểm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cũng trùng khớp với quan niệm bấy lâu nay của “dân chơi sách”. Với họ, chơi sách cũng như chơi đồ cổ, chơi máy tính, chơi đồng hồ, chơi loa đài, chơi tivi… đều có niềm đam mê.

Tất nhiên, đam mê cũng có nhiều tầng, nhiều bậc. Nhưng cứ mua một cuốn sách, cứ trưng một tủ sách trong nhà đi, chắc chắn niềm vui sẽ được nhân lên, được lan tỏa…