Điều đáng nói là ý thức đạo đức, pháp luật của học sinh ở những cấp học càng cao càng có chiều hướng đi xuống.
| Theo kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu và phát triển giáo dục Việt Nam, tỉ lệ học sinh đi học muộn: Tiểu học 20%, THCS 21%, THPT 58%; tỉ lệ quay cóp: Tiểu học 8%, THCS 55%, THPT 60%; tỉ lệ nói dối cha, mẹ: Tiểu học 22%, THCS 50%, THPT 64%; tỉ lệ không chấp hành an toàn giao thông: Tiểu học 4%, THCS 35%, THPT 70%, ... Những con số này cho thấy, càng lớn ý thức đạo đức của học sinh càng đi xuống. Một cuộc thăm dò đối với 500 học sinh THCS ở TP. Hồ Chí Minh cho thấy: 32,2% có thái độ vô lễ với thầy, cô giáo, nhiều học sinh chỉ chào thầy, cô trong trường, còn ra đường thì... không quen biết; 38,8% cho biết thường xuyên chửi thề, nói tụng; 53,6% thỉnh thoảng nói tục. |
Hiện nay, tình trạng đạo đức, lối sống của một bộ phận giới trẻ có nhiều bất ổn, từ thái độ học tập, ý thức chấp hành nội quy, kỷ luật của nhà trường, chấp hành pháp luật đến những hành vi tiêu cực trong học tập, thi cử của HSSV và sự xâm nhập của các tệ nạn xã hội vào học đường.
Chương trình giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật cho HSSV- thừa và thiếu
Tình trạng HSSV xuống cấp về đạo đức và vi phạm pháp luật ngày càng tăng, trong khi chương trình giáo dục lại chưa thể hiện được vai trò của các môn học này.
Ở cấp tiểu học, mỗi tuần học sinh học một tiết đạo đức. Học sinh lớp 3 được dạy bài đạo đức tựa đề “Đoàn kết với thiếu nhi quốc tế”, học sinh lớp 5 học bài “ Tìm hiểu về Liên hợp quốc”. Lên cấp THCS, với 75 bài học từ lớp 6 đến lớp 9, thời lượng cho môn giáo dục công dân cũng chỉ 26 tiết/năm, trong số đó tiết đạo đức chỉ có 12 – 15 tiết. Học sinh lớp 7 học về bộ máy nhà nước cấp cơ sở, học sinh lớp 8 học về quyền sở hữu tài sản, học sinh lớp 9 học về quyền tự do kinh doanh và nghĩa vụ đóng thuế, quyền và nghĩa vụ công dân trong hôn nhân... với nhiều từ khó hiểu, không phù hợp và chưa cần thiết với lứa tuổi 12 – 15.
Ở cấp THPT, nghịch lý hơn khi học sinh lớp 11 và 12 không có tiết học đạo đức. Chương trình giáo dục công dân lớp 10 (29 tiết/năm) rất nặng nề về kiến thức hai phần triết học và đạo đức gồm các nội dung trừu tượng, hàn lâm: các phạm trù đạo đức cơ bản, khái niệm và các giá trị đạo đức; vật chất, ý thức, tồn tại xã hội, ý thức xã hội, phương pháp luận biện chứng... Chính điều này làm học sinh thiếu hứng thú và hiện quả giáo dục không cao.
 |
| Cần tăng cường giáo dục pháp luật trong trường học. ảnh MH |
Về chương trình giáo dục đạo đức nói chung phong phú, rất nhiều bài học nhưng chương trình chưa xác định rõ những phẩm chất cơ bản của nhân cách con người Việt Nam như thế nào. Các bài học nặng về lý thuyết, thiếu kỹ năng sống, chưa tạo được dấu ấn trong lòng học sinh, hình thành nhân cách không rõ nét, học sinh dễ bị tác động của hoàn cảnh xã hội.
Ở TCCN, CĐ và ĐH không có nội dung giáo dục riêng đạo đức cho HSSV thành một môn học độc lập và chỉ có thể thấy thể hiện phần nào qua môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh tuy nhiên nó mang tính mờ nhạt không rõ nét. Hoạt động giáo dục đạo đức chủ yếu thông qua các hoạt động ngoại khóa, các hoạt động Đoàn, Hội.
Đối với các Trường TCCN, học sinh được giáo dục pháp luật thông qua môn học độc lập. Nội dung môn học này bao gồm hệ thống các kiến thức cơ bản, các nguyên lý chung và kiến thức phổ thông về nhà nước và pháp luật Việt Nam, về quyền và nghĩa vụ công dân; những kiến thức pháp luật chuyên ngành gắn với nghề chuyên môn đào tạo của học sinh để vận dụng khi ra trường.
Đối với các trường Cao đẳng, Đại học có môn học pháp luật nhằm trang bị cho sinh viên trình độ đại cương, cơ bản, có hệ thống những tri thức lý luận cơ sở về lịch sử nhà nước và pháp luật nói chung, về nhà nước và pháp luật Việt Nam nói riêng; đồng thời giới thiệu khái quát một số lĩnh vực pháp luật thiết yếu làm cơ sở cho sinh viên tiếp tục tìm hiểu và vận dụng pháp luật trong cuộc sống hoặc trong đào tạo chuyên ngành có liên quan nhiều đến luật như khối trường kinh tế, kỹ thuật, khoa học xã hội.
Chương trình giáo dục pháp luật chính khóa nói trên cho HSSV đã góp phần quan trọng trong việc trang bị cho HSSV những kiến thức pháp luật cơ bản, giúp từng bước hình thành ý thức pháp luật, niềm tin pháp luật cho giới trẻ. Tuy vậy chương trình giáo dục pháp luật cũng bộc lộ những vấn đề cần xem xét, chương trình nặng lý thuyết và còn mang tính chung chung không cụ thể cho từng đối tượng và thiếu tính ứng dụng trong thực tiễn.
Cần tăng cường giáo dục và đạo đức trong trường học
Chúng ta đã biết, cả pháp luật và đạo đức đều góp phần bảo vệ các giá trị chân chính, đều liên quan đến hành vi đến lợi ích của con người và xã hội. Pháp luật tham gia điều chỉnh quan hệ xã hội bằng những quy phạm, điều khoản quy định các quyền và nghĩa vụ của chủ thể. Các quy phạm pháp luật quy định chi tiết các hành vi được phép và hành vi bị cấm đoán. Đồng thời, chúng còn xác định cụ thể cách cư xử lẫn những hình phạt sẽ áp dụng nếu chủ thể vi phạm. Ngoài ra, pháp luật còn thực hiện điều chỉnh mối quan hệ giữa con người và xã hội bằng sự bắt buộc, cưỡng chế từ bên ngoài. Trong khi đó, đạo đức lại điều chỉnh các mối quan hệ bằng dư luận xã hội, bằng sự giác ngộ và sự thôi thúc từ bên trong. Sự khác biệt nhưng lại thống nhất này là cơ sở để pháp luật và đạo đức bổ sung và hỗ trợ nhau. Do vậy có thể nói pháp luật không những là công cụ để quản lý nhà nước, mà còn là môi trường thuận lợi cho sự hình thành và phát triển ý thức đạo đức. Bên cạnh đó đạo đức là gốc của pháp luật cho nên việc con người thực hiện tốt các quy phạm, các chuẩn mực đạo đức cũng là một bước để thực thi tốt pháp luật.
Tuy nhiên đạo đức và pháp luật có những đặc điểm và tính chất khác nhau trong quá trình điều chỉnh hành vi của con người:Đạo đức và pháp luật khác nhau về phương thức điều chỉnh hành vi con ngườ; Đạo đức thì tình cảm mềm dẻo, pháp luật thì bắt buộc và cứng rắn; Đạo đức mang tính chung, định hướng. Pháp luật thì cụ thể và rõ ràng; Đạo đức đạt được kết quả là một quá trình. Pháp luật đạt được kết quả ngay tức thì; Đạo đức là kết quả tự thân, bền vững. Pháp luật là kết quả tác động từ bên ngoài, chưa bền vững.
Như vậy, giữa đạo đức và pháp luật có mối quan hệ qua lại, tác động tương hỗ lẫn nhau. Chúng thống nhất với nhau ở đối tượng và mục tiêu là con người. Trái lại chúng khác nhau ở phương thức điều chỉnh hành vi của con người. Để nâng cao vai trò và phát triển ý thức đạo đức, ngoài các biện pháp tích cực khác, thì không thể thiếu vai trò của pháp luật và ý thức pháp quyền. Pháp luật càng chặt chẽ, càng đầy đủ và được thi hành nghiêm chỉnh thì đạo đức càng được đề cao, khả năng điều chỉnh và giáo dục của đạo đức càng được mở rộng và ảnh hưởng một cách toàn diện, tích cực đến mọi hành vi, mọi mối quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với xã hội.
Đạo đức và pháp luật thống nhất với nhau ở mục tiêu của nó là điều chỉnh hành vi của con người để đảm bảo hoạt động bình thường của xã hội. Một người vi phạm đạo đức thường là vi phạm pháp luật và ngược lại vi phạm pháp luật cũng là vi phạm đạo đức. Đạo đức và pháp luật không tự nhiên mà có. Để con người có được ý thức đạo đức và ý thức pháp luật đều là kết quả giáo dục lâu dài. Giáo dục cho con người có đạo đức cũng là giáo dục cho con người biết tôn trọng pháp luật, kỷ cương phép nước. Giáo dục pháp luật cho còn người cũng là để bảo vệ giá trị đạo đức và nâng cao đạo đức con người. Vì vậy, giáo dục đạo đức tạo nên những tiền đề cần thiết để hình thành ở công dân sự tôn trọng sâu sắc đối với pháp luật. Ngược lại, giáo dục pháp luật lại tạo ra khả năng thiết lập trong đời sống thực tiễn thường ngày những nguyên tắc của đạo đức, củng cố các nghĩa vụ đạo đức, thiết lập quan hệ bảo vệ hạnh phúc gia đình, bồi dưỡng thế hệ trẻ, kích thích sự giúp đỡ đồng chí, tính lương thiện, thật thà và không dung thứ với các biểu hiện chống đối xã hội.
Có thể thấy một số mặt nhất quán trong giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức tác động đến HSSV: Tác động đến lòng tin đối với sự cần thiết tuân theo những nguyên tắc cơ bản của đạo đức; Tác động vào lòng tin đối với giá trị xã hội của pháp luật;Tác động vào lòng tin đối với những quy phạm đơn giản về đạo đức và pháp luật trong đời sống thực tế hàng ngày đều hướng đến hoàn thiện trong mối quan hệ lẫn nhau giữa con người
Giáo dục đạo đức, giáo dục pháp luật là một quá trình phức tạp của một chuỗi những tác động bên ngoài lên cấu trúc tâm lý của cá nhân nhằm định hướng đến hình thành mục đích, sự định hướng giá trị, những nét đặc trưng về phẩm chất, ý chí, năng lực, tính cách của con người. Do vậy, giáo dục pháp luật cùng với giáo dục đạo đức đảm bảo sự điều chỉnh từ bên ngoài đối với hành vi của con người. Bởi vì lòng tin sẽ chuyển thành mục đích, định hướng giá trị và thành hành động. Như vậy, sự thống nhất của giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức được thể hiện cuối cùng ở hành vi hợp pháp.
Nhận thức sâu sắc sự thống nhất này có ý nghĩa trực tiếp to lớn đến việc tăng cường giáo dục pháp luật và đạo đức cho HSSV. Bởi vì, sự tác động tổ hợp của hai dạng giáo dục sẽ được tăng cường. Tính toán sự tác động tổ hợp này khi lập kế hoạch, khi tổ chức thực hiện chắc chắn sẽ là biện pháp phối hợp hữu hiệu nhằm đạt đến mục đích cuối cùng là hình thành hành vi hợp pháp. Do đó trong thực tiễn khi tiến hành giáo dục cho HSSV ngành Giáo dục, các nhà trường và từng giáo viên phải kiếm tìm các biện pháp phù hợp để giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức với tư các là các biện pháp bổ sung hữu cơ cho nhau nhằm đảm bảo tăng cường sự tác động lên tình cảm, hình thành hành vi hợp pháp, đạo đức ở con người.
Thực tiễn đã chỉ ra rằng, giáo dục đạo đức không thể thay thế giáo dục pháp luật, cũng như giáo dục pháp luật không thể thay thế giáo dục đạo đức, vì mỗi loại hình giáo dục có mục đích, nội dung, hình thức và phương pháp riêng. Bên cạnh đó tùy từng lứa tuổi mà chúng ta có những nội dung giáo dục đạo đức và pháp luật phù hợp để mỗi loại nhình phát huy được vai trò của mình trong việc giáo dục nhân cách của con người Việt Nam.
Phan Hồng Dương
