(GD&TĐ) - Thông tin về nhà lang Mường cuối cùng với 200 hiện vật quý hiếm bị thiêu hủy làm cho những ai quan tâm đến di sản văn hóa của dân tộc cảm thấy tiếc nuối, đau xót. Những bảo vật quốc gia cứ lần lượt ra đi, hoặc bị làm cho biến dạng.
Chẳng mấy chốc “gia tài của mẹ để lại cho con” sẽ còn được những gì? Trong chuyện cháy nhà lang Mường, chúng ta có thể trách những du khách vô cảm, thiếu trách nhiệm. Nhưng nguyên nhân sâu xa hơn chính là cách mà chúng ta đang làm du lịch, đấy là kiểu làm du lịch với bất cứ giá nào, làm du lịch giá rẻ mà thực chất là quá đắt giá.
Các di sản văn hóa, nhất là các di tích vật thể là sự kết tinh tài năng, trí tuệ, quan niệm thẩm mỹ và đời sống tâm linh của dân tộc, là môi trường giáo dục con người. Không chỉ thế, trong xã hội hiện đại, di sản văn hóa còn là nguồn lực quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội.
Di sản là tài nguyên du lịch, có sức hấp dẫn mạnh mẽ, tạo nên thương hiệu du lịch cho mỗi địa phương, quốc gia, là điều kiện để du lịch phát triển bền vững. Bởi vậy trong những năm qua, du lịch di sản văn hóa là thế mạnh chủ yếu của du lịch Việt Nam, là động lực chính tạo nên sự tăng trưởng cho “ngành công nghiệp không khói” này.
Du lịch dựa vào di sản để phát triển, mặt khác du lịch cũng tạo nguồn kinh phí để việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa đạt kết quả tốt hơn. Tuy nhiên tấm huân chương nào cũng có mặt trái. Việc khai thác các di sản văn hóa theo kiểu “tận thu”, làm du lịch bằng mọi giá đang làm tổn hại ghê gớm đến sự bền vững của các di sản, nhất là các di sản văn hóa vật thể.
Dạo quanh các điểm du lịch di sản lớn nhỏ trong nước, ta có thể dễ dàng bắt gặp điều này. Đấy là chuyện tại đại nội Huế, người ta có thể trả tiền để được mặc áo long bào, ngồi lên ngai vàng “một phút làm vua”, chụp ảnh. Trong Thái miếu thờ các vua chúa triều Nguyễn, du khách có thể tự do đi lại, nghiêng ngó. Hay tại Mỹ Sơn, không ít người cao hứng đã leo lên các bờ tháp đổ.
Trong những lần làm lễ hội, người ta thoải mái đóng đinh, đóng cọc làm sân khấu ngay tại chân tháp. Tại bãi đá cổ Sa Pa mà thông điệp của nó còn chưa được các nhà khoa học giải mã, không ít người đã vô tư khắc tên mình lên đó… để lưu danh muôn thuở. Tại Văn Miếu, Hà Nội, sờ đầu rùa là chuyện bình thường, có người còn dám… ngồi lên cả cụ rùa nghìn tuổi ấy.
Trong các đền chùa thâm nghiêm, du khách ăn mặc luộm thuộm đi lại như vào chốn không người, vô tư nhét tiền vào tay các pho tượng… Như vậy rõ ràng để tăng thu, các địa phương đã cho du khách khoảng tự do quá lớn, nghĩa là họ được phép hành xử khá thoải mái với di sản.
Cái lợi cũng nhiều, nhưng rốt cuộc cái hại còn nhiều hơn mà vụ cháy nhà lang Mường là một minh chứng nổi bật. Các tổ chức quốc tế, cụ thể là UNESCO thường cảnh báo các quốc gia về nguy cơ các di sản văn hóa bị tổn hại do khai thác du lịch quá mức nhưng có lẽ chúng ta ít để ý đến lời báo động này.
Trong khi phần lớn các quốc gia đều bảo vệ di sản văn hóa của họ rất nghiêm ngặt. Nói đâu xa, chỉ cần nhìn cách người láng giềng Trung Quốc bảo vệ các di tích của họ cũng đủ thấy.
Tại Tử Cấm Thành, có những công trình kiến trúc được che chắn bằng lớp kính, du khách chỉ được đi ngoài hành lang nhìn vào. Việc hút thuốc, hái hoa, làm gãy cành lá… ở đây sẽ bị phạt rất nặng.
Tại lăng Minh Thái Tổ, các trụ cột đều được chắn bằng xích sắt, du khách không thể chạm tay vào được…Nói chung các lớp hàng rào, các luật lệ nghiêm ngặt mà họ đặt ra đủ sức ngăn chặn mọi sự … táy máy của du khách. Mà không vì thế họ không moi được tiền, trái lại nhiều nữa là khác.
Ngẫm lại ta, khi du khách có thể leo lên cái nhà lang Mường, một kiến trúc quý hiếm cuối cùng phản ánh cuộc sống tầng lớp trên của người Mường ngày trước, để vô tư nhóm lửa nướng ngô thì nó không cháy mới lạ. Chừng nào chúng ta mới hết cái kiểu làm du lịch…rẻ rúng di sản?
Duy Hiển
