Trong bối cảnh Chương trình Ngữ văn 2018 có nhiều đổi mới nhằm hạn chế tối đa dạy và học theo văn mẫu, hiện nay trên thị trường xuất hiện các bộ sách công thức viết văn siêu tốc. Các nhà giáo lưu ý học sinh, phụ huynh học sinh trước tài liệu này.
Lợi bất cập hại
Thầy Nguyễn Trọng Trường - giáo viên Trường THCS-THPT Phenikaa (Hà Nội) cho rằng, những cuốn sách dạy viết văn siêu tốc đang phổ biến vì chúng đáp ứng nhu cầu của nhiều học sinh muốn cải thiện kỹ năng viết một cách nhanh chóng. Ưu điểm của sách này là cung cấp công thức viết đoạn, viết bài nhanh; khái quát các bước viết dưới dạng sơ đồ, từ khóa; gợi ý đoạn văn mẫu tương ứng với từng dạng đề bài. Điều này giúp học sinh hình dung ra cách viết, dễ tiếp cận và đơn giản hóa quá trình viết.
Tuy nhiên, nếu áp dụng máy móc, thụ động và thiếu tư duy phản biện, học sinh dễ tạo ra lối viết công thức, thiếu sáng tạo và cá tính riêng. Bởi các cuốn “cẩm nang” hay “bí kíp” dạy viết không giúp người học hiểu sâu về cách xây dựng lập luận, triển khai ý. Nếu chỉ dựa vào các sách này, người viết có thể bị giới hạn trong một phong cách viết rập khuôn.
“Học viết là quá trình dài hơi, đòi hỏi sự rèn luyện, phản biện và cảm thụ ngôn ngữ sâu sắc”. Nhấn mạnh điều này, theo thầy Nguyễn Trọng Trường, nếu muốn giỏi viết, học sinh không thể bỏ qua thao tác (thói quen) đọc, đọc nhiều, đọc sâu để tích lũy vốn ngôn ngữ, lối viết đa dạng và để văn chương thực sự đi vào đời sống tâm hồn của người học.
Cô Dương Thị Phương Thảo - giáo viên môn Ngữ văn khối 9, Trường THCS Đống Đa (Đống Đa, Hà Nội) nhận định, sách công thức viết văn siêu tốc giúp học sinh tập trung giải quyết phần viết trong cấu trúc đề thi vào lớp 10 của chương trình, sách giáo khoa mới. Đây là phần chiếm 6 điểm của toàn bài thi với 2 câu: Một câu 2 điểm (đoạn văn 200 chữ) và một câu 4 điểm (bài văn 400 chữ). Có thể nói hai dạng bài này tương đối khó, đòi hỏi học sinh phải huy động nhiều kiến thức, kỹ năng để làm bài.
Kỳ thi vào 10 đang đến gần, học sinh vừa muốn có phương pháp giúp viết văn dễ dàng, vừa không cần tốn nhiều công sức suy nghĩ. Sự xuất hiện ồ ạt của những cuốn sách này phản ánh thực tế nhu cầu học nhanh, viết nhanh, giải đề nhanh, đúng, trúng yêu cầu đề bài. Còn phụ huynh mong trẻ có tài liệu “chắc chắn”, dễ áp dụng để đạt điểm cao, vượt qua kỳ thi, đỗ được vào nguyện vọng tốt nhất. Viết văn là kỹ năng cần rèn luyện lâu dài, nhưng nhiều học sinh và phụ huynh muốn có kết quả nhanh chóng, dẫn đến việc tìm kiếm sách công thức như một “lối tắt”.
Bài văn hay không chỉ đúng công thức
Đưa lời khuyên đến học sinh, phụ huynh, cô Dương Thị Phương Thảo lưu ý chỉ nên coi sách công thức viết văn siêu tốc là phương tiện hỗ trợ, vì nó chỉ là phần khung, áp dụng cho một số dạng bài nhất định. Những cuốn sách này là tài liệu tham khảo, không thể thay thế quá trình tư duy và rèn luyện kỹ năng viết thực sự.
Bên cạnh áp dụng công thức, học sinh cần chú trọng tư duy và cảm xúc cá nhân khi viết; cần rèn luyện cách lập luận, cảm nhận tác phẩm hoặc vấn đề xã hội theo góc nhìn riêng. Một bài văn hay không chỉ là bài văn đúng công thức mà là bài có suy nghĩ sâu sắc, chân thực. Vì vậy, học sinh cần đọc nhiều hơn để có vốn từ và hiểu biết rộng.
Bên cạnh đó, phụ huynh nên khuyến khích trẻ tư duy độc lập, rèn kỹ năng lập luận, phân tích và suy nghĩ sáng tạo. Chương trình mới vẫn dạy học sinh kiến thức theo vòng tròn đồng tâm. Vì vậy, học sinh cần có kiến thức và kỹ năng nền từ lớp 6 đến lớp 9.
“Đề thi theo cấu trúc mới, ngữ liệu ngoài chương trình, câu hỏi mở để phát huy năng lực của học sinh. Nếu đề bài chỉ cần thay đổi cách hỏi hoặc đưa cách hỏi mới lạ mà học sinh không hiểu cách làm thì không thể áp dụng được công thức viết văn”, cô Dương Thị Phương Thảo cho hay.
Cô Nguyễn Thị Giang Hương - giáo viên Trường THPT Trần Quang Khải (Hưng Yên) thì chia sẻ, thầy cô nên hướng dẫn học sinh hiểu rõ hơn cách xây dựng một bài văn hay, khuyến khích phát triển ý tưởng riêng, tự do bày tỏ cảm xúc và quan điểm cá nhân. Giáo viên mở rộng tìm tòi, giới thiệu cho các em đọc nhiều bài viết khác nhau, phân tích kỹ lưỡng cách tổ chức, triển khai ý tưởng từng dạng đề.
Đồng thời, tạo cơ hội cho học sinh tham gia các hoạt động viết sáng tạo, trao đổi, phản biện ý tưởng của nhau để phát triển kỹ năng viết, tư duy phản biện. Phụ huynh, học sinh cần tỉnh táo, lựa chọn sách tham khảo phù hợp để có công cụ hữu ích hỗ trợ nắm vững cấu trúc, các yếu tố, kỹ năng cơ bản vận dụng khi viết văn; nếu sử dụng một cách quá mức có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực.
Đưa lời khuyên tới học sinh, thầy Nguyễn Trọng Trường cho rằng, các em cần học tập chủ động, không quá phụ thuộc vào các sách viết văn siêu tốc; tập diễn đạt suy nghĩ bằng ngôn ngữ của mình, tránh lạm dụng văn mẫu hoặc ghi chép y nguyên lời giáo viên giảng giải, bình luận. Các em nên viết thường xuyên, không sợ sai. Mỗi ngày viết sẽ giúp mình dần tiến bộ.
Việc học cách phân tích yêu cầu đề bài, tìm ý, lập dàn ý trước khi viết cũng cần thiết. Học sinh phải tự tin bày tỏ quan điểm riêng trong bài viết mà không vi phạm chuẩn mực, đạo đức; tham khảo và học từ, học cách diễn đạt từ các bài viết hay nhằm tích lũy vốn ngôn ngữ cho mình.
Chia sẻ với phụ huynh, thầy Nguyễn Trọng Trường nhấn mạnh không áp lực lên trẻ nếu điểm bài viết trên lớp chưa cao. Phụ huynh cần hiểu, viết là quá trình rèn luyện dài hạn. Mỗi lần viết chưa tốt, bố mẹ động viên khích lệ với ý niệm: Không có bài viết nào là bài viết cuối cùng. Như vậy, các em sẽ tự tin bày tỏ lối suy nghĩ và cách diễn đạt mang đậm dấu ấn cá nhân. Bên cạnh khích lệ sự sáng tạo, tại gia đình, phụ huynh cần khuyến khích trẻ thảo luận, bày tỏ ý kiến về một vấn đề. Điều này giúp trẻ tư duy tốt hơn khi viết.
Sách công thức viết văn siêu tốc đang xuất hiện nhiều, nếu sử dụng máy móc sẽ giết chết sự sáng tạo, thui chột cảm xúc. Bởi bản chất văn học là nhân học, học văn là học làm người. Học văn là hành trình khám phá, trau dồi chứ không thể siêu tốc.
Bởi vậy dù học văn siêu tốc hay học văn theo công thức nhưng để thoả sức sáng tạo đều phải trên cơ sở bản thân có nền tảng vốn từ, khả năng diễn đạt, tư duy sâu sắc,… Những điều này phải trải qua hành trình rèn luyện mà nên. - Cô Nguyễn Thị Bích Liên - giáo viên Trường THCS Thụy Liên (Thái Thụy, Thái Bình)
