Hạn chế tác động vào thiên nhiên
Ngày 4/11, Diễn đàn Hợp tác và Phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long 2021, phát huy sáng kiến địa phương, tăng cường hợp tác đa phương đã diễn ra tại Hà Nội. Sự kiện do Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam, Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh (GreenID) tổ chức.
Theo TSKH Phan Xuân Dũng, Chủ tịch VUSTA, biến đổi khí hậu đã và đang hiện hữu ở Đồng bằng sông Cửu Long với nhiều thách thức lớn như xâm nhập mặn, hạn hán, sụt lún, và suy giảm hệ sinh thái... Dịch bệnh Covid-19 và những dịch chuyển biến động lớn về lao động việc làm trong thời gian qua cũng đặt ra vô vàn những thách thức cho khu vực.
“Tôi tin tưởng rằng, nếu lựa chọn giải pháp sử dụng tri thức và công nghệ, hợp tác đa phương và phát huy yếu tố con người, yếu tố nội lực của vùng, Đồng bằng sông Cửu Long nhất định sẽ hồi sinh và cất cánh”, ông Dũng nói.
Chuyên gia về nông nghiệp và biến đổi khí hậu Nguyễn Hữu Thiên cho biết, Nghị quyết 120 về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu có rất nhiều định hướng quan trọng. Trong đó, phát triển phải thuận thiên, phải tôn trọng quy luật tự nhiên, tránh can thiệp thô bạo vào thiên nhiên.
Từ đó chọn mô hình thích ứng theo tự nhiên, thân thiện với môi trường và phát triển bền vững với phương châm chủ động sống chung với lũ, ngập, nước lợ, nước mặn. Phát triển nhưng phải lấy con người làm trung tâm, bảo tồn giá trị văn hóa, lịch sử, đa dạng sinh học và môi trường sinh thái.
“Thuận thiên không có nghĩa là không làm gì mà làm gì cũng phải “thuận thiên”. Phải hiểu quy luật tự nhiên, tránh can thiệp quá thô bạo vào thiên nhiên, thay đổi căn bản điều kiện tự nhiên sẽ phát sinh những hệ lụy phải trả giá về sau”, chuyên gia Nguyễn Hữu Thiên nói.
Ngoài ra, cần coi nước mặn, nước lợ hay nước ngọt đều là tài nguyên. Việc giảm bớt kiểm soát chống lại quy luật tự nhiên, giảm bớt sự cắt đứt liên lạc sông – biển, giảm ô nhiễm cho sông ngòi, duy trì liên lạc sông biển sẽ duy trì được hệ sinh thái và thủy sản biển.
Đồng tình với quan điểm này, GS.TS Lê Anh Tuấn, Viện Nghiên cứu Biến đổi Khí hậu, Đại học Cần Thơ cho rằng, Đồng bằng sông Cửu Long đang đứng trước 3 thách thức lớn là các đập thủy điện ở thượng nguồn Mekong, biến đổi khí hậu và nước biển dâng, phát triển không bền vững, khai thác tài nguyên quá mức dẫn đến suy thoái. Do đó khi quy hoạch, phải linh hoạt, hình dung các tình huống, xu hướng, kịch bản phát triển cụ thể cùng giải pháp ứng phó các tình huống, xu hướng đó.
Phát triển dựa vào tự nhiên
GS Lê Anh Tuấn cho rằng, Đồng bằng sông Cửu Long nên phân vùng quản lý nước thành ba vùng chính: Vùng nước ngọt nên lùi vào khu vực an toàn tự nhiên, không được can thiệp. Vùng chuyển tiếp gồm nước ngọt, lợ, mặn phải chấp nhận ngọt – mặn theo mùa, chỉ điều tiết chứ không ngăn mặn. Vùng nước lợ - mặn thì thực hiện tuần hoàn nước biển để phát triển thủy sản và phục hồi sinh thái.
GS Marco Abbiati, chuyên gia phát triển bền vững, bảo tồn thiên nhiên, Đại sứ quán Italy tại Việt Nam cho rằng, giải pháp phát triển Đồng bằng sông Cửu Long phải dựa trên tự nhiên. Ví dụ, rừng ngập mặn có thể chống lũ thì phải nghiên cứu tận dụng điều này thay vì xây dựng các loại đê, kè ngăn biển.
Giảm rủi ro lũ lụt bằng quản lý sông và bãi bồi, làm chậm dòng chảy của lũ. Quản lý thảm thực vật để làm chậm dòng nước, tăng thẩm thấu trong lòng đất, tạo điều kiện thoát hơi nước, tăng độ nhám và làm chậm dòng chảy… Những yếu tố này gọi là “vốn tự nhiên xanh”, có trong thủy sản biển, nuôi trồng thủy sản, rừng ngập mặn, châu thổ và cửa sông, thảm có, năng lượng ngoài khơi…
Theo GS.AHLĐ Võ Tòng Xuân, Đồng bằng sông Cửu Long có thể thiết kế một chiến lược phát triển kinh tế trên nền tảng số hóa, phát triển nhiều thế mạnh nông nghiệp đặc thù theo chuỗi giá trị của từng sản phẩm. Phát triển các sản phẩm có thế mạnh đặc thù theo chuỗi giá trị khép kín, có tính liên kết vùng.
“Không nên phó mặc cho nông dân tự phát chuyển lúa thành cây ăn trái rải rác mà cần theo quy hoạch đã định hướng vùng trồng. Tổ chức sản xuất thành chuỗi giá trị, như thế mới giúp nông dân làm giàu bền vững”, GS Võ Tòng Xuân nói.
Cũng theo GS Võ Tòng Xuân, cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tham gia chuỗi giá trị. Doanh nghiệp sẽ tìm đầu ra hoặc mở thị trường mới cho các đặc sản tiềm năng, từ đó mới khởi động được chuỗi giá trị, nông dân có công ăn việc làm ổn định, không còn tự phát.
Các doanh nghiệp kinh doanh tốt, chế biến chính phẩm và phụ phẩm, sẽ không bỏ phí nguyên liệu, tạo thêm việc làm. Chỉ phát triển theo chuỗi giá trị, chúng ta mới giảm thiểu được tình trạng nông dân tự phát sản xuất, dẫn đến tình trạng giải cứu triền miên mà người thất thế nhất chính là nông dân.
Diễn đàn ĐBSCL năm nay được tổ chức cùng thời gian diễn ra Hội nghị các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP 26) tại Glasgow (Vương quốc Anh) từ 31/10 đến 12/11.
Thông qua diễn đàn, các đại biểu trao đổi về các cơ hội, thách thức, cũng như đề xuất các giải pháp chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu tại Đồng bằng sông Cửu Long. Các sáng kiến về năng lượng sạch, chuyển dịch năng lượng công bằng cũng sẽ được hỗ trợ để đưa vào thực tiễn, góp phần thúc đẩy nền kinh tế bền vững.
