Phim về Đại thi hào Nguyễn Du từng được nhiều đơn vị sản xuất, tuy nhiên, đây là lần đầu tiên đề tài này được dựng theo thể loại tài liệu truyện. Xung quanh vấn đề này, chúng tôi có cuộc trò chuyện với đạo diễn Nguyễn Văn Đức - tác giả của bộ phim.
- Tại sao ông lại chọn hình thức phim tài liệu truyện, một thể loại chưa được biết đến nhiều ở Việt Nam?
Đạo diễn Nguyễn Văn Đức: Trước năm 2018, tình cờ tôi xem được bộ phim tài liệu về Đại thi hào Nguyễn Du trên VTV1. Rồi sau đó vào YouTube, tôi xem được thêm vài phim tài liệu khác cũng làm về Đại thi hào Nguyễn Du.
Với cảm nhận cá nhân, những nhà làm phim đã hết sức cố gắng thể hiện thông qua nghiệp vụ chuyên môn, song phim vẫn chỉ đơn thuần tài liệu, chưa có sự mới mẻ và lôi cuốn. Lúc đó tôi nghĩ nếu dùng phương pháp làm phim tài liệu truyện sẽ gây được cảm xúc với người xem hơn.
Phim tài liệu truyện là một thể loại kết hợp hai phương pháp thể hiện: Phim tài liệu và phim truyện trong một bộ phim.
Trên thế giới, loại phim này đã có từ lâu nhưng ở Việt Nam còn mới mẻ. Phim tài liệu truyện được thể hiện thông qua cốt truyện nhưng phải tôn trọng sự thật và chỉ được phép sáng tạo trong sự thật.
Từ khi còn theo học (Khoa Quay phim) Trường Điện ảnh VGIK (Đại học Điện ảnh quốc gia Nga 1987 – 1992) được học khá kỹ về phương pháp làm phim tài liệu truyện nên khi tốt nghiệp về nước công tác, tôi đã ấp ủ thực hiện một bộ phim thuộc thể loại này, nhưng do đây là thể loại phim khó, lại cần kinh phí thực hiện lớn nên đành gác lại ước mơ…
Cơ duyên như là cụ Nguyễn Du trao cho tôi khi gặp được TS Phạm Xuân Mừng cùng nhà báo Lương Xuân Trường và nhà nghiên cứu văn hóa Trần Đình Tuấn. Năm 2018 họ đã cho tôi cơ hội được thực hiện bộ phim Đại thi hào Nguyễn Du theo phương pháp tài liệu truyện - thể loại mà tôi đã ấp ủ bấy lâu nay.
- Phim dựng lại lịch sử cách đây hàng trăm năm nên việc lựa chọn bối cảnh và trang phục gặp những khó khăn gì, thưa ông?
Trước hết tôi xin nói về những khó khăn khi quay bộ phim này, đó là về bối cảnh. Trên khắp các bối cảnh (Bích Câu - Thăng Long, Tiên Điền - Nghi Xuân - Hà Tĩnh, Từ Sơn - Bắc Ninh, Quỳnh Côi – Thái Bình - Huế…) nơi cụ Nguyễn Du sinh ra, làm việc, rồi mất không còn như xưa. Do vậy, đoàn phim phải phục dựng lại hầu hết các bối cảnh đó.
Hơn nữa, thời gian trong phim trải qua ba triều đại: Cuối thời kỳ Lê - Trịnh, Thời kỳ Tây Sơn và đầu thời kỳ nhà Nguyễn, nhưng cơ bản phục trang vẫn gần như là của thời kỳ cuối Lê - Trịnh. Theo một số tư liệu đáng tin cậy nên đoàn phim đã căn cứ vào các dữ liệu lịch sử lúc bấy giờ để chọn trang phục bảo đảm tính lịch sử cao.
Nhưng bên cạnh đó, đoàn làm phim cũng có những thuận lợi như được sự ủng hộ rất lớn cả vật chất và tinh thần của các cấp lãnh đạo và nhân dân tại các bối cảnh quay như: (Hà Tĩnh – quê cha; Bắc Ninh – quê mẹ; Thái Bình – quê vợ; thành phố Huế - nơi Nguyễn Du làm quan trong triều đình và một số địa phương khác…). Tất cả những người tham gia đoàn làm phim từ các nghệ sĩ đến các bộ phận sản xuất đều làm việc hết mình vì tình yêu mến, kính trọng Đại thi hào Nguyễn Du.
Nhân dân tại các bối cảnh quay cũng nhiệt tình ủng hộ đoàn làm phim và mong mỏi sẽ được xem một bộ phim tài liệu lịch sử tái hiện lại bằng câu chuyện có hình ảnh kể về cuộc đời Đại thi hào và tác phẩm Truyện Kiều.
- Quan điểm của ông trong quá trình chọn các nhân vật, nhất là đối với Nguyễn Du như thế nào?
Tiêu chí đầu tiên chúng tôi đặt ra là diễn viên không có sự can thiệp của thẩm mỹ viện trên khuôn mặt (đặc biệt đối với các nhân vật nữ). Ưu tiên những gương mặt mới lạ. Cố gắng bảo đảm hình thức tương ứng với các tầng lớp, đẳng cấp mà nhân vật thể hiện (từ vua, quan, trí thức, học trò và quần chúng nhân dân lao động).
Đặc biệt với hình ảnh Nguyễn Du, vì thể hiện suốt quá trình từ khi ông được sinh ra, lớn lên và tới lúc tạ thế. Trong phim có nhiều lớp cắt về thời gian: Khi Nguyễn Du 5 - 6 tuổi; 8 - 10 tuổi; 13 – 15 tuổi và 18 – 55 tuổi nên yêu cầu các diễn viên phải có nét hao hao giống nhau. Đoàn phim đã rất công phu tuyển chọn và bảo đảm được yêu cầu này.
Với các hình tượng trong Truyện Kiều: Thúy Kiều, Thúc Sinh, Hoạn Thư, Tú Bà, Kim Trong, Từ Hải… tuy chỉ là nhân vật được tưởng tượng trong tâm trí người đọc nhưng đoàn phim cũng cố gắng khắc họa và chọn diễn viên sao cho được gần gũi nhất có thể…
- Nguyện vọng của đạo diễn thế nào khi bộ phim này được phát hành?
Với tính giáo dục cao của phim, tôi mong muốn sau này bộ phim được phổ biến rộng rãi trong hệ thống nhà trường để học sinh, sinh viên hiểu sâu hơn về cuộc đời sự nghiệp của Nguyễn Du cũng như tác phẩm Truyện Kiều bất hủ.
