Giảm tải, nhưng triển khai vẫn “nặng”?
PGS.TS Phạm Đức Quang - Khoa Toán, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, ủy viên Tiểu ban Giáo dục phổ thông - Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực, nhận định: Nhìn chung, Chương trình GDPT lần này ở từng môn học cơ bản bảo đảm mục tiêu, yêu cầu và cụ thể hóa các mong đợi của chương trình tổng thể.
Các chương trình môn học có tính kế thừa, phát triển, tiếp thu những thành tựu khoa học, kinh nghiệm của thế giới; có nhiều đổi mới, tiến bộ như đảm bảo được kiến thức cốt lõi, trọng tâm và ổn định trong lĩnh vực học tập, kế thừa từ Chương trình GDPT từ 2006 về trước, tổ chức lại và có bổ sung, cập nhật.
Chương trình đồng thời bảo đảm được tính khoa học, chính xác; hầu hết phù hợp với từng cấp, lớp học; nội dung cơ bản được tinh gọn, giảm tính hàn lâm, tăng cường thực hành, ứng dụng, nhất là gắn với thực tế và đời sống hằng ngày của người học.
Về tồn tại, hạn chế, PGS.TS Phạm Đức Quang cho rằng, chương trình môn học còn thiếu một số nội dung quan trọng để đảm bảo tính chỉnh thể, logic của môn học, cũng như giúp học sinh vận dụng kiến thức hay tham gia vào các hoạt động trải nghiệm. Một số thuật ngữ, biểu đạt chưa gần với người dùng (có thể cùng một nội dung nhưng người đọc khác nhau hiểu không như nhau), vì thế, cần diễn đạt cho rõ ràng.
Dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá sát thực năng lực người học cần được hiểu như thế nào, thì trong văn bản chương trình lần này chưa làm rõ. Yêu cầu cần đạt được mô tả trong văn bản chương trình từng lớp, người đọc có thể hiểu đó là yêu cầu phổ cập, tối thiểu; và chưa rõ mức độ phát triển cho phép, phù hợp với học sinh từng lớp. Điều này khó cho việc đánh giá và quản lý chất lượng trong thực tế dạy học.
Một số nội dung về tích hợp và phân hóa cũng cần chỉ rõ về yêu cầu cần đạt tối thiểu, bắt buộc hoặc mức độ phát triển, để tránh sự nhầm lẫn hoặc lạm dụng các yêu cầu này trong khi triển khai dạy học…
Cũng có ý kiến cho rằng chương trình nặng là một trong những nguyên nhân dẫn đến dạy học thêm. Về điều này, với môn Toán, PGS.TS Phạm Đức Quang nhận định Chương trình GDPT môn Toán 2018 đã giảm tải đáng kể, khoảng 30% so với Chương trình GDPT 2006. Thể hiện rõ ở cấu trúc các mạch kiến thức và yêu cầu cần đạt ở từng đơn vị kiến thức đó.
Tuy nhiên, vì nhiều nguyên nhân, việc triển khai ở nhà trường có vẻ “nặng”. Chẳng hạn, với giáo viên, đa số theo thói quen dạy như trước đây, khi đọc thấy tên quen mà không hiểu nội hàm (yêu cầu cần đạt) đã thay đổi, giảm nhẹ đi rất nhiều, do đó, dẫn đến quá tải.
Giáo viên nếu không có “sợi chỉ đỏ” chương trình trong tư duy mà chỉ coi sách là pháp lệnh và dạy phụ thuộc vào sách giáo khoa cũng dẫn đến nặng. Một số sở GD&ĐT ra đề minh họa (chẳng hạn đề thi vào lớp 10) có yêu cầu cao hơn so với chương trình, dẫn đến việc dạy phải cao thêm để đáp ứng, vô tình làm nặng thêm việc dạy học ở trường phổ thông.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống - Chủ biên Chương trình Ngữ văn 2018 từng chia sẻ về một hạn chế khá phổ biến là giáo viên tự làm nặng thêm bài giảng. Đơn cử như, giáo án nêu mục tiêu bài học quá nặng, liệt kê nhiều mục tiêu từ kiến thức đến năng lực chung, năng lực chuyên biệt và các phẩm chất cần giáo dục, phát triển cho học sinh qua một bài học.
Trong khi với bài đọc hiểu văn bản thì mục tiêu chỉ cần ngắn gọn: Giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực đọc văn bản theo một thể loại nào đó; giáo dục tình cảm, thái độ gì khi học văn bản này. Hoặc, giáo viên tự phát triển thêm nhiều nội dung bài học.
Thực tiễn cho thấy các phần của bài dạy được nhiều giáo viên tăng thêm nội dung, nhất là phần luyện tập, vận dụng… Cách dạy nhồi nhét nội dung, cung cấp nhiều kiến thức, thông tin ngoài yêu cầu của chương trình và sách giáo khoa để chứng tỏ mình giỏi, biết nhiều... sẽ không có hiệu quả.
Thống nhất trong đa dạng
Góp ý về chương trình, sách giáo khoa Ngữ văn, PGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho rằng: Chương trình Ngữ văn chỉ mới dừng lại là chương trình khung, nêu lên các yêu cầu cần đạt và một số nội dung tiếng Việt, văn học cần thực hiện. Nhiều đơn vị kiến thức, kỹ năng chưa cụ thể hóa và quy định nội dung cụ thể, cách hiểu, mức độ cần có cho mỗi lớp.
Vì thế, việc triển khai biên soạn sách giáo khoa cũng như chỉ đạo dạy học, đặc biệt kiểm tra, đánh giá gặp khó khăn. Nói cách khác có chương trình, nhưng chưa xây dựng chuẩn của chương trình nên thước đo còn khái quát. Cùng một vấn đề, các sách giáo khoa có thể trình bày triển khai khác nhau, nhưng cần thống nhất và đạt được tối thiểu một số nội dung cơ bản, thiết yếu.
“Đó là vấn đề cần khắc phục nhất trong phát triển Chương trình môn Ngữ văn thời gian tới. Ngoài ra, cần chỉnh sửa một số lỗi kỹ thuật và bớt đi một vài đơn vị kiến thức khó, quá sức với học sinh. Việc xây dựng chuẩn chương trình cần đội ngũ chuyên gia giỏi về các lĩnh vực văn học, tiếng Việt, làm văn… và vật chất tương ứng mới có thể hoàn thành có chất lượng, đạt yêu cầu.
Sau khi hoặc cùng với việc biên soạn chuẩn chương trình, cần chỉnh lý các sách giáo khoa cho phù hợp theo hướng thống nhất trong đa dạng. Thống nhất theo chương trình và chuẩn chương trình; đa dạng trong cách triển khai, thể hiện chương trình; thống nhất trong các yêu cầu kiểm tra đánh giá; đa dạng phong phú trong cách dạy và học…
Theo PGS.TS Hồ Sĩ Đàm - Chủ biên Chương trình Tin học 2018, để phát triển Chương trình GDPT 2018 giai đoạn tiếp theo hiệu quả cần có đánh giá thấu đáo với mỗi môn học, hoạt động giáo dục cụ thể.
Việc khảo sát, lắng nghe ý kiến đánh giá cần chọn lọc khách quan, thực sự, tâm huyết và có trách nhiệm của những người tham gia trực tiếp trong quá trình triển khai, như: Phát triển chương trình, biên soạn và thẩm định sách giáo khoa, tập huấn giáo viên…
Văn bản các chương trình môn học cần rà soát kỹ lưỡng để điều chỉnh cụ thể, cập nhật thông tin mới đảm bảo tính khoa học, hiện đại, chính xác. Đặc biệt về mức độ thể hiện yêu cầu cần đạt trong chương trình cần làm cho cách hiểu, đánh giá đạt mức thống nhất chung.
Chia sẻ giải pháp cho giai đoạn tới, PGS.TS Phạm Đức Quang cho rằng: Bộ GD&ĐT cần tổ chức đánh giá tổng thể sau 5 năm triển khai Chương trình GDPT 2018. Qua đó, xem xét điều chỉnh, phát triển chương trình, sao cho phát huy tối đa những ưu điểm và khắc phục tồn tại, hạn chế của Chương trình GDPT tổng thể cũng như chương trình môn học, ban hành năm 2018.
Bổ sung, cập nhật ngay những nội dung thiếu, gây khó khăn cho việc thực hiện hoặc làm mất tính logic của chương trình môn học; khi đó, sách giáo khoa phải bổ sung thích hợp.
Tiếp tục làm sâu, có chất lượng hơn việc biên soạn, ban hành tài liệu hướng dẫn thực hiện chương trình môn học và tập huấn cho giáo viên cốt cán các tỉnh/thành phố, mà trọng tâm là giúp giáo viên hiểu về chương trình, cách dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình (chứ không chỉ dạy học bám theo bộ sách giáo khoa được chọn).
Xem xét, ban hành và tập huấn cho giáo viên cốt cán các tỉnh/thành phố tài liệu về chuẩn trong chương trình môn học. Đồng thời, hướng dẫn chi tiết hơn về kiểm tra, đánh giá, thi tuyển sinh, đúng với chuẩn chương trình môn học đã được triển khai.
Có nhiều yếu tố cần thiết để đảm bảo sự thành công trong triển khai, trong đó yếu tố có tính quyết định là nhận thức đúng, đầy đủ về bản chất cốt lõi định hướng của Chương trình GDPT 2018; nhất là về tiếp cận phát triển năng lực, tính mở của chương trình, thay đổi triết lý “thi gì học nấy” bằng “học gì thi nấy”, “thực học, thực nghiệp”. - PGS.TS Hồ Sĩ Đàm
