'Bắt mạch' điểm mạnh yếu để ngành Giáo dục tự tin bước vào kỷ nguyên mới

Chương trình GDPT 2018 là bước ngoặt quan trọng, đánh dấu sự chuyển mình từ tư duy truyền thụ kiến thức thụ động sang định hướng phát triển năng lực người học, lấy người học làm trung tâm trong hoạt động giảng dạy.

Trọn vẹn một chu kỳ triển khai, nhiều thầy cô và nhà quản lý đưa ra những điểm mạnh cần phát huy và điểm yếu phải khắc phục để toàn ngành tự tin bước vào kỷ nguyên mới.

Thay đổi mang tính chiến lược

Thầy Đinh Văn Trịnh - Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Hiền (Quận 12, TPHCM) cho rằng, Chương trình GDPT 2018 chú trọng phát triển năng lực học sinh thay vì chỉ dạy kiến thức đơn thuần. Đây là thay đổi mang tính chiến lược, giúp người học phát huy tối đa khả năng sáng tạo, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề.

Chúng ta đang hình thành một thế hệ học sinh có thể làm chủ và sáng tạo trong môi trường đầy thách thức, biến động. Việc áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích học trò tự nghiên cứu và học tập qua trải nghiệm thực tiễn là bước tiến lớn. Điều này tạo điều kiện cho thế hệ trẻ phát triển các kỹ năng sống, khả năng làm việc nhóm và tự học - những yếu tố cần thiết trong thời đại ngày nay.

Với thầy Võ Minh Nghĩa - giáo viên Trường THPT Nguyễn Du (Quận 10, TPHCM), một trong những thay đổi quan trọng nhất của Chương trình GDPT 2018 là chuyển từ mô hình dạy học tập trung vào truyền đạt kiến thức sang phát triển năng lực toàn diện của học sinh.

Học sinh không chỉ học để biết mà còn học để làm, chung sống và tự khẳng định mình ở hiện tại và tương lai. Cách tiếp cận này đã khơi dậy khả năng tư duy phản biện, sáng tạo, giải quyết vấn đề, hợp tác và làm việc nhóm. Đây là những năng lực cốt lõi mà một công dân toàn cầu cần có trong thế kỷ 21. Chương trình GDPT 2018 đã xoay chuyển thành công.

Cùng với đó là đổi mới toàn diện phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng đa dạng hóa và chủ động. Sự thay đổi này đòi hỏi giáo viên phải đổi mới phương pháp giảng dạy. Các phương pháp dạy học tích cực của thế giới hiện nay như dạy học dự án, tình huống, phân hóa và trải nghiệm vì thế được áp dụng rộng rãi trong các trường ở nước ta.

Các phương pháp mới này đã góp phần làm tăng cường sự chủ động của học sinh trong quá trình học tập nhất là chủ động kết nối và lĩnh hội tri thức. Học sinh không còn thụ động tiếp nhận kiến thức mà phải tích cực tham gia vào các hoạt động học tập đa dạng khác.

Đồng thời, Chương trình GDPT 2018 cũng thay đổi cách thức kiểm tra, đánh giá học sinh. Việc đánh giá không còn dừng lại ở các bài kiểm tra cuối kỳ mang tính tổng kết mà đã trở nên linh hoạt và toàn diện hơn. Đánh giá năng lực học sinh được thực hiện liên tục thông qua bài tập thực hành, dự án nhóm, thuyết trình và sản phẩm sáng tạo của các cột điểm kiểm tra thường xuyên và giữa kỳ. Các hình thức kiểm tra này được mở ra đa dạng hơn so với hình thức ghi chép của chương trình cũ.

Ngoài ra, việc đánh giá không chỉ tập trung vào kiến thức chuyên môn mà còn chú trọng kỹ năng tư duy, thái độ học tập và mức độ tiến bộ của cá nhân. Đây là bước tiến quan trọng nhằm tạo động lực học tập, khuyến khích sự sáng tạo và phát triển toàn diện của học sinh. Tuy nhiên, việc triển khai đồng bộ các hình thức đánh giá này vẫn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về cơ sở vật chất và trình độ quản lý giáo dục ở một số địa phương trên cả nước.

“Chương trình GDPT 2018 không còn coi các môn học là những lĩnh vực kiến thức riêng lẻ mà tạo được sự kết nối chặt chẽ. Tích hợp liên môn được áp dụng trong nhiều lĩnh vực như khoa học tự nhiên, xã hội, văn học và giáo dục kinh tế - pháp luật nhằm giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các hiện tượng trong đời sống thực tại”, thầy Nghĩa cho hay.

Trao đổi về quá trình thực hiện Chương trình GDPT 2018, ông Trần Thanh Bình - Giám đốc Sở GD&ĐT TP Cần Thơ nhìn nhận: Qua hơn 10 năm thực hiện Nghị quyết 29, ngành GD-ĐT thành phố đã đạt được nhiều kết quả nổi bật. Trong đó, quy mô hệ thống trường lớp được mở rộng, đảm bảo điều kiện học tập và tiếp cận giáo dục của ngành. Số lượng, quy mô trường lớp tăng 110 cơ sở giáo dục.

Chất lượng GD&ĐT của thành phố không ngừng nâng lên, qua tổ chức các kỳ thi, cuộc thi; nhất là tỷ lệ học sinh đạt loại khá, giỏi cao qua từng năm học. Giáo dục mũi nhọn của thành phố đi đầu trong các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long về thành tích, tổ chức thực hiện.

Công tác xã hội hóa của TP Cần Thơ được quan tâm triển khai góp phần đa dạng hóa các nguồn lực để đầu tư và phát triển GD&ĐT; qua đó tạo thêm động lực để ngành thực hiện tốt nhiệm vụ qua từng năm học cũng như hiệu quả đổi mới GD&ĐT thời gian tới.

Khắc phục tư duy lối mòn

Thầy Võ Minh Nghĩa cho rằng, dù có nhiều chương trình tập huấn, nhưng không phải tất cả giáo viên đều hiểu đúng và đủ về triết lý giáo dục của Chương trình GDPT 2018. Một số thầy cô vẫn giữ tư duy dạy học truyền thống, tập trung vào việc giảng giải lý thuyết và kiểm tra học thuộc lòng; đi theo lối mòn trong việc phản biện rằng chương trình cũ tạo ra được nhiều thế hệ thành công và đang có ích cho nước nhà hoặc đến từ sự lười biếng trong cách giảng dạy, lười thay đổi.

Sự gượng ép ấy trong suy nghĩ đã khiến hiệu quả triển khai chương trình mới bị giảm thiểu. Bên cạnh đó, việc triển khai Chương trình GDPT 2018 diễn ra nhanh chóng trong khi thời gian chuẩn bị hạn chế, gây áp lực lớn cho giáo viên, học sinh và phụ huynh. Sự thiếu hụt về tài liệu giảng dạy, đào tạo đội ngũ chuyên môn và những hướng dẫn thực hiện chương trình cụ thể khiến nhiều nơi rơi vào tình trạng “vừa làm vừa sửa”.

Thế hệ này lại là sự rút kinh nghiệm cho thế hệ sau. Vô tình tạo nên sự bất công bằng trong giáo dục khi so sánh chất lượng đào tạo qua các năm, đặc biệt ở lứa học sinh sinh năm 2007 so với các thế hệ sau.

“Cơ sở vật chất nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai hiệu quả Chương trình GDPT 2018, nhất là đòi hỏi nhiều phương tiện dạy học đáp ứng các phương pháp giảng dạy mới. Hiện nay, nhiều trường học, đặc biệt ở vùng sâu xa, vẫn thiếu các trang thiết bị cơ bản như phòng chức năng, máy chiếu, máy tính và dụng cụ giáo dục thể chất. Điều này gây cản trở lớn cho người học và dạy”, thầy Nghĩa nhận định.

Từ thực tế đơn vị, theo thầy Đinh Văn Trịnh, dù có nhiều cải tiến trong phương pháp dạy học, nhưng chất lượng đội ngũ giáo viên vẫn là yếu tố quan trọng quyết định thành công của quá trình đổi mới. Tuy nhiên, nhiều giáo viên thiếu kỹ năng và phương pháp giảng dạy mới, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Việc bồi dưỡng, đào tạo liên tục cho giáo viên để họ có thể sử dụng thành thạo các phương pháp dạy học mới là cần thiết. Ngoài ra một số cơ sở giáo dục còn thiếu trang thiết bị và công nghệ hiện đại hỗ trợ cho quá trình giảng dạy. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả học tập và việc thực hiện các phương pháp giảng dạy tích cực. Cần có sự đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở vật chất, công nghệ, và các công cụ hỗ trợ học tập.

“Dù triển khai gần trọn vẹn một chu kỳ, nhưng một số địa phương và trường học vẫn gặp khó khăn trong việc áp dụng đồng bộ và đúng đắn các nội dung trong chương trình. Điều này cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, đảm bảo tính nhất quán trong toàn bộ hệ thống giáo dục”, thầy Trịnh nhận định.

Cần phát huy tính chủ động, linh hoạt

Để giáo dục tự tin bước vào kỷ nguyên mới, thầy Huỳnh Linh Sơn - Phó Hiệu trưởng Trường Tiểu học - THCS - THPT Ngô Thời Nhiệm (TPHCM) cho rằng, cần hình thành tư duy đổi mới giáo dục bằng thực chất. Cụ thể, phải tạo ra một thế hệ học sinh học tập chủ động, phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo, tìm tòi phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

Ngoài ra cần tôn trọng sự khác biệt, trong cách dạy học, giáo viên phải chú ý đến cá nhân hóa/cá thể hóa đối với từng học sinh. Cùng đó là tăng cường và tổ chức hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, các hoạt động xã hội, giao lưu, kết nối, tương tác với thực tiễn đời sống để khơi dậy cho học trò niềm hứng thú học tập, phát triển kỹ năng sống, nâng cao hiểu biết về các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc và tinh hoa văn hóa thế giới.

“Giáo viên phải là người vừa truyền thụ kiến thức chuyên môn, vừa kết nối, truyền cảm hứng, đồng hành và hướng dẫn các thế hệ học sinh. Thầy cô giáo phải có ý thức bồi dưỡng năng lực giảng dạy và cập nhật các xu hướng giáo dục mới, biết đổi mới kiểm tra, đánh giá, thường xuyên trau dồi năng lực ngoại ngữ, công nghệ và nghiên cứu, ứng dụng tâm lý vào việc dạy học, biết tạo áp lực như một “kỷ luật mềm”, cùng nhà trường tạo dựng trường học hạnh phúc.

Đặc biệt, các trường đại học sư phạm cần đào tạo giáo viên chất lượng, có đủ tâm và tầm, biết áp dụng triển khai các công nghệ dạy học mới tiếp cận chuẩn khu vực và quốc tế, sử dụng tốt ngoại ngữ để giao tiếp và tìm tòi tài liệu; tự tin và chủ động tổ chức mô hình lớp học đảo ngược, mỗi thầy cô luôn là tấm gương sáng cho học sinh về tinh thần tự học và sáng tạo…”, thầy Sơn cho hay.

Trao đổi về giải pháp triển khai Chương trình GDPT 2018 thời gian tới, ông Trần Thanh Bình - Giám đốc Sở GD&ĐT TP Cần Thơ nhấn mạnh: Năm học 2024 - 2025 đánh dấu Chương trình GDPT 2018 được thực hiện ở tất cả khối lớp, ngành đã có những chỉ đạo, hướng dẫn quyết liệt để góp phần thực hiện hiệu quả chương trình.

Đặc biệt, các cơ sở giáo dục tiếp tục bám sát chỉ đạo của Bộ GD&ĐT thực hiện chương trình. Đồng thời, trong năm học này rà soát và đánh giá lại việc thực hiện Chương trình GDPT 2018 trên cơ sở rút kinh nghiệm cũng như đề ra một số nhiệm vụ, giải pháp, để tập trung triển khai tốt Chương trình GDPT 2018 gắn với thực hiện Nghị quyết 29-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương năm 2013 về “Đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT; đồng thời thực hiện tốt Kết luận số 91 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29.