Bước đầu, các nhà khoa học xác định một số hình vẽ bích họa cổ thuộc thời tiền sử, có niên đại cách ngày nay khoảng 3.000 năm. Đáng chú ý, ở vùng đất Quỳ Châu còn nhiều hang động thuộc thời đại Đá cũ.
Vùng đất nhiều hang động cổ
PGS.TS Trình Năng Chung – Viện Khảo cổ học cho hay, kết quả phát hiện mới về Khảo cổ học năm 2021, theo lịch trình được công bố vào cuối tháng 9/2021. Tuy nhiên, do tình hình dịch bệnh Covid-19 vẫn diễn ra phức tạp nên Viện Khảo cổ học đã tạm hoãn hoạt động và lui thời gian báo cáo sang tháng 10.
Một trong những nội dung quan trọng của hội nghị báo cáo khoa học về những phát hiện mới là kết quả đợt phúc tra, khảo cổ học vào đầu năm 2021 tại huyện Quỳ Châu (Nghệ An). Theo đó, đoàn khảo sát Viện Khảo cổ học đã phát hiện những bích họa thời tiền sử trên vách hang Thẩm Chàng thuộc xã Thuận Châu, (Quỳ Châu).
Theo tư liệu từ PGS.TS Trình Năng Chung, hang Thẩm Chàng được Viện Khảo cổ học phát hiện vào năm 2015. Dựa vào các công cụ đá được tìm thấy trong lòng hang, có thể xác định đây là di tích hang động thuộc thời đại Đá cũ.
Đối với những hình vẽ - bích họa trong hang Thẩm Chàng, đoàn khảo cổ xác định người tiền sử cư trú trong hang cũng có thể sử dụng mực vẽ giống như cách làm của người tiền sử ở Thái Lan và châu Úc.
Về mặt niên đại, căn cứ vào những họa tiết vòng tròn đồng tâm và hình tròn xoáy trôn ốc thường xuất hiện trên đồ gốm thời đại Kim khí. Bước đầu khẳng định, đây là sản phẩm nghệ thuật của cư dân thời đại Kim khí ở Thẩm Chàng, có niên đại cách đây khoảng 3.000 năm.
Ông Chung cho biết thêm, vùng đất Quỳ Châu nói riêng và miền Tây xứ Nghệ nói chung có khá nhiều hang động cổ. Trong số đó, các nhà khoa học đã tìm ra một số hang động có các hình vẽ bích họa.
Năm 1936, E.Saurin đã phát hiện các hang: Thẳm Nà Thẳm, Thẳm Kẻ Săng ở bản Xăng (xã Châu Bính), Thẳm Pông ở bản Bông (xã Châu Thuận). Năm 1940, các nhà khảo cổ học Pháp đã phát hiện thêm những hình vẽ người phụ nữ bằng màu son đỏ ở hang Don (xã Châu Phong).
Năm 1973 các nhà khoa học Việt Nam phát hiện hang Thẩm Ồm, cao 169m so với mặt nước biển. Nền hang cao 15m so với thung lũng cửa hang chính. Tại đây đã phát hiện mới 16 công cụ cuội, những di vật này thuộc hậu kỳ Đá cũ. Ở giữa hang lưu lại một khối trầm tích lớn màu vàng, bên trên chứa hóa thạch tê giác, hươu, nai, lợn.
Tháng 6/2015, Viện Khảo cổ học tiến hành thẩm định 28 di tích hang động đã được biết trước đây. Bên cạnh đó, phát hiện mới 21 di tích tiền sử hang động, 7 hang động danh thắng và 6 di tích ngoài trời thuộc các huyện: Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Anh Sơn và Quỳ Châu.
Tại hang Bò ở xã Hoa Sơn (Anh Sơn), đoàn khảo cổ phát hiện hình vẽ chạm khắc hình người trên đá tảng. Việc phát hiện này cùng những bích hoạ nghệ thuật tại hang Đồng Nội (Hòa Bình), Thượng Phú (Quảng Bình), Khố Mỷ (Hà Giang) đã chứng minh cư dân tiền sử Việt Nam đã có nền nghệ thuật hang động (Cave Art) rất sớm.
Nghệ thuật trong hang Thẩm Chàng
Theo PGS.TS Trình Năng Chung, việc phát hiện bích họa thời tiền sử ở hang Thẩm Chàng chỉ là bước đầu trong quá trình khảo cổ. Các nhà khoa học sẽ nghiên cứu sâu và kỹ lưỡng hơn về kỹ thuật cũng như chất liệu tạo hình mà người tiền sử đã thực hiện.
Thẩm Chàng là hang động khá quy mô, cấu trúc hình ống, lòng hang mở rộng vào bên trong. Diện tích lòng hang rộng khoảng hơn 800m2, cửa hang hình vòm cao 6- 7m. Trên những vách đá cao khoảng 4-5m so với nền hang có những hình vẽ vòng tròn đồng tâm hoặc vòng xoáy trôn ốc (hồi văn).
“Có tổng cộng 6 hình vẽ, họa tiết gồm 4 hình vòng xoáy trôn ốc và 2 hình vòng tròn đồng tâm. Chúng là những họa tiết hình học, không có những họa tiết miêu tả người hoặc động vật”, PGS.TS Trình Năng Chung cho hay.
Tư liệu Khảo cổ học cho biết chi tiết vị trí của các hình vẽ như sau: Trên một vách đá ở độ cao khoảng 4m, đối diện với cửa hang, cách cửa hang hơn 10m có 4 hình xoáy trôn ốc phân bố tách rời nhau trên bề rộng khoảng 3m2 (1x3m). Các hình xoáy trôn ốc có đường kính từ 40-60cm, số vòng xoáy không đều nhau ở mỗi hình, có hình có 5-6 vòng xoáy, có hình có 8-9 vòng xoáy.
Đáng chú ý, một số phần của khu vực có hình vẽ này khá ẩm, nên có hiện tượng các vệt nước làm mờ, đứt đoạn các nét vẽ. Từ cửa hang đi vào khoảng 5m, trên vách hang bên phải, ở độ cao khoảng 5m là 2 hình vòng tròn đồng tâm. Hai hình này có đường kính là 60cm và 45cm, được vẽ liền kề nhau.
Các hình vẽ có họa tiết như trên lần đầu tiên tìm thấy trong các hang động tiền sử Việt Nam. Ở khu vực Đông Nam Á, trong các dãy núi đá vôi ở Thái Lan hay ở châu Úc cũng đã phát hiện được những bức bích họa được vẽ bằng màu trắng, đề tài là những con động vật hoang dã.
Để tạo được mực vẽ màu trắng, người xưa đã lấy đá phấn (một loại đá trầm tích mềm, tơi xốp, màu trắng, một dạng của đá vôi tự nhiên chủ yếu chứa 99% ẩn tinh của khoáng vật calcit) giã nhỏ thành bột, hòa với nhựa thực vật hoặc với mỡ động vật. Niên đại của những di tích nghệ thuật hang động này thường được xếp vào hậu kỳ Đá mới và thời Kim khí.
