Nữ đạo diễn 9X dân tộc Tày trở thành gương mặt trẻ triển vọng Việt Nam

Những thước phim lay động

Từ cô gái dân tộc đam mê làm phim, Hà Lệ Diễm đã có hành trình ngược chiều để trở thành đạo diễn xuất sắc nhất tại Liên hoan phim tài liệu quốc tế Amsterdam 2021.

Lớn lên ở bản Bung, Bắc Kạn, từ nhỏ Lệ Diễm được ông nội vốn là một giáo viên Tiểu học cho đọc nhiều sách. Để rồi hết THPT, cô chọn ngành báo chí với suy nghĩ sẽ được đi nhiều nơi, khám phá nhiều điều thú vị và kể cho mọi người. Song khi ra trường công tác tại một số cơ quan báo chí và truyền hình lớn, Diễm vẫn cảm giác không phù hợp với cá tính ít nói và nội tâm của mình.

Cô gái Tày với vóc dáng nhỏ bé khi lên nhận giải thưởng danh giá.

Qua hai khóa học làm phim tại Trung tâm hỗ trợ Phát triển tài năng Điện ảnh TPD năm 2012 và Trại sáng tác phim tài liệu Varan Vietnam 2016, Diễm quyết định đi theo con đường làm phim tài liệu độc lập.

Đây là một quyết định rất dũng cảm bởi nhà làm phim độc lập phải tự đi tìm chủ đề, tự lo tài chính, tự tìm cộng tác viên mà tương lai chưa thấy đâu. Bù lại, Diễm được thỏa sức sáng tạo với đứa con tinh thần của mình.

Bộ phim ngắn đầu tay "Con đường đi học" ra đời khi Diễm còn là sinh viên, với 2 triệu đồng hỗ trợ. Thời đó cứ cuối tuần cô lại về quê, trèo đèo, lội suối đến với người phụ nữ bị HIV một mình nuôi con trai nhỏ.

Với chiếc máy ảnh, Diễm theo chị vào rừng đẵn củi, chặt chuối hay ăn bữa cơm chỉ có món măng xào ớt cùng mẹ con chị. Sự thân thiết và gần gũi đã khiến hai mẹ con đi vào phim tự nhiên như hơi thở, để rồi giành giải Cánh diều bạc năm 2013 hạng mục phim ngắn (năm đó không có Cánh diều vàng). Sau đó, Diễm làm thêm được một số bộ ngắn khác.

Phim tài liệu dài đầu tay "Những đứa trẻ trong sương" được Hà Lệ Diễm thực hiện vào mùa thu năm 2017.

Để làm phim, nữ đạo diễn đã theo chân cô bé người dân tộc Mông tên Di, 12 tuổi, sống trong bản cách trung tâm Sapa khoảng 12 cây số. Di rất ham học nhưng phong tục của người Mông, nhất là tục kéo vợ, có thể thay đổi tương lai của em.

Bộ phim dài gần 100 phút là hành trình tuổi thơ vỡ vụn của cô bé trong sự giằng xé giữa một bên là giá trị truyền thống cần gìn giữ với một bên là sự xâm lấn của giá trị hiện đại.

Hình ảnh bộ phim "Những đứa trẻ trong sương" (Children of the Mist).

"Tôi nảy ra ý tưởng làm phim trong một lần theo chân Di lên đồi chơi và chứng kiến cảnh các em ấy hồn nhiên chơi trò kéo vợ. Bỗng tôi thấy sợ khi hình dung chỉ vài năm nữa thôi trò chơi của các em có thể trở thành sự thật"

Kể từ đó, mỗi năm nữ đạo diễn dành 5-6 chuyến lên bản ghi lại cuộc sống của Di. Theo đó, Diễm đã hòa mình vào đời sống của nhân vật, dù cô không biết tiếng. Chiếc máy quay theo sát trên vai khi Diễm ra đồng cấy lúa, gặt hái với nhà Di, khi thì theo chân cô bé đến trường hay được bố mẹ em "tha lôi" khắp các đám cưới, đám ma trong làng.

Để có được hơn 90 phút phút phim dựng trên màn ảnh, Hà Lệ Diễm bỏ ra gần 4 năm theo chân nhân vật, cùng sinh hoạt với gia đình Di. Khoảng 100 giờ quay tư liệu đó được chắt chiu thành những thước phim tài liệu chân thực, lay động.

Đưa phim Việt ra thế giới

Chưa ra mắt tại quê nhà nhưng “Những đứa trẻ trong sương” đã chu du ở nhiều quốc gia, đem câu chuyện đậm đà bản sắc Việt lan tỏa ra thế giới.

“Những đứa trẻ trong sương” là quá trình đổ vỡ của thế giới tuổi thơ và hành trình trưởng thành của cô gái trẻ. Ở đó không chỉ có phong cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, nên thơ, có tuổi thơ hồn nhiên, trong trẻo của những bé gái người Mông mà còn là những xung đột, va chạm khi đối diện với tục kéo vợ của dân tộc mình.

Những khó khăn ở thực địa chỉ là một phần trong quá trình đằng đẵng. Thời gian đầu làm phim này, gần như Diễm không nhận được sự ủng hộ của ai.

Mẹ của Diễm chia sẻ, không người mẹ nào muốn con gái mình vất vả nên kịch liệt phản đối việc con bỏ công việc ổn định ở các cơ quan báo chí lớn, thân gái một mình nay đây mai đó. Có những thời điểm hai mẹ con căng thẳng, bà nói nhiều nhưng Diễm chỉ im lặng.

Bạn bè thân thiết cũng phản đối và khuyên Diễm nên đi một con đường dễ hơn. Nhưng cũng có nhiều người ủng hộ mà theo Diễm nói, đó là người bạn thân nuôi cô ăn ở suốt nửa năm. Một người anh cho cô mượn chiếc máy quay, mà tận ba năm sau mới có tiền trả dần.

Hàng nghìn thước phim đã ra đời trong bốn năm. Điều nan giải là cần có tiền thuê người dựng và dịch tiếng Mông. Lệ Diễm đã làm hồ sơ gửi cả chục quỹ, song đến tận năm 2019, khi chất lượng hình dày dặn mới nhận được hỗ trợ đầu tiên từ một quỹ của Hàn Quốc, sau đó có thêm nhiều quỹ khác.

"Từ giờ quá trình xin tài trợ sẽ dễ dàng hơn, có thể con đường đi của tôi sẽ bớt phần chông gai, thêm phần đam mê hơn nữa", nữ đạo diễn người Tày nói.