(GD&TĐ) - Điệu hát Dô mộc mạc mà đầy tinh tế ở xã Liệp Tuyết (Quốc Oai, Hà Nội), là nét văn hoá truyền thống lâu đời của riêng mảnh đất này. Đây không chỉ là vùng đất cổ mà còn là nơi sản sinh và lưu giữ điệu hát Dô nổi tiếng gắn với thánh Tản Viên- vị thần đứng đầu trong “Tứ bất tử” của dân tộc Việt Nam. Điệu hát Dô, một nét sinh hoạt văn hoá lâu đời của một vùng dân cư xứ Đoài sẽ mãi mãi chìm trong quên lãng nếu không có một người đàn bà “bạo gan” bước qua lời nguyền.
Lời nguyền bí ẩn
Hát Dô là thể loại dân ca nghi lễ, hình thành và phát triển trên mảnh đất xã Liệp Tuyết, gắn với tín ngưỡng thờ Đức Thánh Tản, vị thần đứng đầu trong "Tứ bất tử" linh thiêng của dân tộc ta. Nội dung diễn xướng hát Dô phản ánh nhận thức của người dân lao động về thiên nhiên, con người, mơ ước một cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Đã từ rất lâu, người dân làng ám ảnh nỗi lo sợ mơ hồ về một lời nguyền được truyền từ đời này sang đời khác. Theo tục lệ xưa, người tham gia hát Dô phải thuộc dòng dõi con nhà gia giáo, không phạm lệ làng và phải là những cô gái chưa chồng, chàng trai chưa vợ. Lễ hội xong phải làm nghi lễ cất tráp vào đền (tất cả các đồ dùng trong lễ hội như khăn, váy áo, quạt, túi đeo tay đựng trầu... và cả sách hát cũng phải cất vào đền). Từ đó cho đến tận 36 năm sau, đến định kỳ lễ hội, không ai được mở tráp và thậm chí không bao giờ được nhắc đến.
Nếu có ai mở tráp hoặc cất tiếng hát thì sẽ bị lời nguyền quở vào thân, thậm chí lời nguyền còn ám đến tận đời con, đời cháu. Phạm vào những điều cấm kỵ của lời nguyền thì người đó sẽ còm cõi, thậm chí bị câm, điếc rồi đổ bệnh nặng mà chết.
Không biết lời nguyền này có tự bao giờ và độ chính xác của nó đến đâu, nhưng cho đến nay, nhiều người trong làng biết chuyện đều cấm con cháu không được học hay cất lời hát Dô. Nhiều gia đình vì thế mà tìm mọi cách ngăn cản con cháu trong nhà tìm về điệu hát truyền thống này, thậm chí có những cụ già cả đời không dám nhắc đến lễ hội văn hóa ấy vì sợ. Có lẽ vì thế nên điệu hát ngày càng dần mai một.
 |
| Bà Nguyễn Thị Lan trong trang phục lễ hội hát Dô |
Vượt qua lời nguyền
Trải qua một thời gian dài, hát Dô tưởng chừng đã thất truyền, nhưng bằng sự lôi cuốn của chính những làn điệu truyền thống ấy, cùng với niềm tự hào của người dân Liệp Tuyết, vượt qua những điều cấm kỵ với quyết tâm khôi phục làn điệu truyền thống quý giá của quê hương, bà Nguyễn Thị Lan - Chủ tịch Hội Phụ nữ xã, đã dày công sưu tầm những điệu Dô cổ.
Bà kể: “Những năm trước khi tôi bắt đầu đi tìm hiểu về hát Dô thì may mắn có 3 cụ là: cụ Điều, cụ Nhuận và cụ Lai từng tham gia hát tại lễ hội đền Khánh Xuân cuối cùng năm 1926, còn sống. Tôi đến nhà từng cụ, hỏi và ghi chép tỉ mỉ từng câu hát ra giấy. Nghe có người mách một số cụ ở thôn Cổ Hiền, thôn Ao Sen biết về hát Dô, tôi lại cắp sách sang tận nơi để học, ghi chép đầy đủ 36 làn điệu. Sau này, người ta tìm được bản hát chữ Nho viết trên giấy dó, dịch ra so với bản tôi chép tay từ các cụ thì bản chép tay chỉ sai vài từ”.
Có được bản chép 36 làn điệu hát Dô, bà Lan bắt đầu đi khắp 5 thôn 6 xóm vận động để thành lập câu lạc bộ hát Dô. Bà bảo: “Lúc đầu cũng oải lắm, vì cứ vận động được người này thì một thời gian sau người kia lại nghỉ, có hôm 12h đêm mới về đến nhà. Sau này tôi mới biết nhiều gia đình không đồng ý cho con họ đi hát Dô vì sợ lời nguyền”.
Những lời phân tích có lý, có tình của bà Lan, sau một thời gian đã thay đổi được nhận thức của người dân. Cứ đều đặn và thường xuyên, những lý lẽ này đã phá vỡ được định kiến ăn sâu trong người dân xã Liệp Tuyết - mọi người đã tham gia học hát Dô ngày một đông.
Bà còn tỉ mỉ ghi chép và thuyết phục các cụ cao niên truyền dạy lại cho lớp trẻ. Từ buổi học hát ban đầu ấy, người dân Liệp Tuyết như sống trong một bầu không khí mới. Các em ở độ tuổi từ mười một đến mười bốn, sáng đi học, chiều ra bãi trồng ngô, nhưng tối về lại í ới gọi nhau tập hát.
Hiện nay câu lạc bộ có 20 – 30 thành viên tham gia thường xuyên. Đối tượng tham gia chủ yếu là các em gái tuổi từ 15 - 20, tất cả đều là con em trong làng. Giờ đây cứ vào chủ nhật hàng tuần là các em gái này lại tập trung về đình làng để được học các làn điệu hát Dô của quê hương.
Em Kiều Thị Hương, thành viên thường xuyên tham gia câu lạc bộ hát Dô chia sẻ: “Ban đầu bố mẹ em không muốn cho đi nhưng sau khi bà Lan vận động, em cũng muốn đi nên thuyết phục bố mẹ cho đi. Sau bố mẹ em cũng đồng ý. Từ đó, em cố gắng đi học hát đều. Qua mỗi buổi học, chúng em không chỉ được học hát mà còn được nghe các nghệ nhân trong làng kể về sự tích hát Dô”.
Vâng. Điệu hát Dô – một trong những nét văn hóa truyền thống của người dân Liệp Tuyết sẽ không chỉ được khôi phục mà còn đang nuôi dưỡng một sức sống mới, là một phần quan trọng không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây...
Hải Đăng
