Thay vì nhấn mạnh đến việc thúc đẩy quản trị tốt và giải quyết tận gốc nguyên nhân nổi dậy, vốn là điểm khác biệt từng giúp Mỹ tách mình khỏi Nga và Trung Quốc, Washington nay chuyển sang thông điệp “các nước châu Phi phải sẵn sàng tự lực hơn”.
Phát biểu với AP, Đại tướng Michael Langley – Tư lệnh Bộ chỉ huy châu Phi của quân đội Mỹ (AFRICOM) – nhấn mạnh: “Chúng ta cần đưa các đối tác đạt tới khả năng tác chiến độc lập. Cần có sự chia sẻ gánh nặng”.
Trong 4 tuần, hơn 40 quốc gia đã tham gia diễn tập đối phó với các mối đe dọa trên không, trên bộ và trên biển, từ vận hành UAV đến bắn tên lửa dẫn đường bằng vệ tinh. Tuy quy mô không đổi, nhưng thông điệp chiến lược đã có bước ngoặt rõ rệt.
Ông Langley cho biết chính quyền Tổng thống Donald Trump đã ưu tiên mục tiêu “bảo vệ lãnh thổ Mỹ” và kỳ vọng các quốc gia khác góp phần giải quyết các điểm nóng toàn cầu, như hỗ trợ tình hình tại Sudan.
Trong khi đó, các đối thủ như Trung Quốc đẩy mạnh đào tạo quân đội châu Phi, còn lực lượng lính đánh thuê Nga đang củng cố vai trò là đối tác an ninh hàng đầu tại Bắc, Tây và Trung Phi.
Một năm trước, ông Langley còn nhấn mạnh “cách tiếp cận tổng thể”, kết hợp quốc phòng, ngoại giao và phát triển, là giải pháp bền vững, như từng có hiệu quả tại Bờ Biển Ngà. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận thành công đó không phản ánh xu hướng chung.
Khi Mỹ rút dần, các nhóm nổi dậy lại lấn sâu. Một quan chức quốc phòng cấp cao Mỹ giấu tên tiết lộ rằng châu Phi đang trở thành trung tâm hoạt động của cả al-Qaida và tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS). IS đã chuyển chỉ huy sang châu lục này, với các nhánh đang mở rộng tầm ảnh hưởng.
Mặc dù châu Phi không phải ưu tiên hàng đầu của Lầu Năm Góc, nhưng Mỹ vẫn duy trì khoảng 6.500 nhân sự tại lục địa này và đã chi hàng trăm triệu USD cho hỗ trợ an ninh.
Tuy vậy, phần lớn quân đội châu Phi vẫn yếu kém, thiếu công nghệ, không có không quân mạnh và không thể giám sát hiệu quả di chuyển của phiến quân, đặc biệt tại các vùng hẻo lánh như Sahel – nơi có hạ tầng giao thông cực kỳ kém.
Theo bà Beverly Ochieng – chuyên gia an ninh tại hãng tư vấn Control Risks – nhiều nước ở Tây Phi vẫn không đủ năng lực tự đối phó các nhóm cực đoan, kể cả khi phương Tây chưa rút quân.
Tại Somalia, nơi Mỹ đã tăng cường không kích nhằm vào IS và al-Shabab từ khi ông Trump nhậm chức, quân đội quốc gia vẫn chật vật kiểm soát an ninh.
Ông Langley thừa nhận: “Lực lượng Quốc phòng Quốc gia Somalia đang cố tìm hướng đi, họ có tiến bộ nhưng vẫn thiếu nhiều yếu tố để đạt hiệu quả trên chiến trường”.
