So với các quốc gia khác, tình trạng già hóa dân số nhanh chóng ở Việt Nam có phải là điều bất thường không, thưa ông?
Già hóa dân số đang là một trong những thách thức đáng kể nhất của thế kỷ 21. Không riêng gì Việt Nam hay nhóm những quốc gia đang phát triển, mà cả thế giới đang già hóa nhanh chóng. Các nghiên cứu quốc tế gần đây cho thấy nhóm dân số cao tuổi đang tăng lên nhanh hơn so với các nhóm dân số khác, chính vì vậy hiện tượng này không thể bỏ qua. Hiện nay, cứ khoảng 10 người thì có một người trên 60 tuổi. Theo dự báo, con số này sẽ tăng lên là cứ 5 người thì có một người từ 60 tuổi trở lên và số người từ 60 tuổi trở lên sẽ nhiều hơn số trẻ em trong độ tuổi từ 0 đến 14 vào năm 2050.
Tuy nhiên, có sự bất thường là thời gian để Việt Nam chuyển đổi từ giai đoạn già hóa sang cơ cấu dân số già sẽ ngắn hơn nhiều (chưa đến 20 năm) so với các quốc gia có trình độ phát triển cao hơn.
Tình trạng già hóa dân số ngày càng cao như vậy sẽ tác động như thế nào đối với triển vọng của nền kinh tế cũng như khả năng bảo đảm an sinh xã hội của Việt Nam?
 |
| Ông Arthur Erken, Trưởng đại diện UNFPA tại Việt Nam |
Số liệu điều tra người cao tuổi Việt Nam năm 2011 cho thấy có 39% người cao tuổi hiện vẫn đang làm việc. Tỷ lệ người cao tuổi vùng nông thôn và phụ nữ cao tuổi tham gia vào lực lượng lao động cao hơn đáng kể cho với người cao tuổi sinh sống tại các khu vực đô thị và nam giới cao tuổi. Đây là khác biệt khá lớn nếu so với các quốc gia phát triển.
Tuy nhiên, hầu hết người cao tuổi ở Việt Nam đang tự tạo công ăn việc làm trong nông nghiệp và thu nhập thấp, không ổn định. Khoảng 17% người cao tuổi thuộc diện nghèo. Phụ nữ cao tuổi, phụ nữ nông thôn và phụ nữ dân tộc thiểu số dễ rơi vào nghèo đói hơn so với nam giới cao tuổi, so với người cao tuổi sinh sống ở thành thị và những người cao tuổi là người Kinh. Với nhóm người này, tuổi càng cao thì họ càng dễ rơi vào cảnh nghèo đói. Đây chính là thách thức lớn trong bảo đảm an sinh xã hội của Chính phủ Việt Nam. Nếu không có sự chú trọng và quan tâm thích hợp, bất ổn định xã hội sẽ phát sinh và rất khó giải quyết về lâu dài. Chúng ta đều biết rằng nếu nhận được sự hỗ trợ phù hợp thì người cao tuổi có thể tiếp tục có những đóng góp quan trọng cho gia đình, cộng đồng và quốc gia chứ không phải là gánh nặng cho xã hội như nhiều lo ngại đã đặt ra.
Theo ông, Việt Nam nên làm gì để giải quyết tốt những thách thức này mà không ảnh hưởng tới mục tiêu phát triển kinh tế, trong đó đặc biệt là yêu cầu bảo đảm an sinh xã hội?
Điều cần thiết đối với các Chính phủ (mà Việt Nam không phải ngoại lệ) là phải có các chính sách và chương trình kịp thời, hiệu quả để có thể đáp ứng được vấn đề già hóa dân số, đồng thời chuẩn bị cho dân số già trong tương lai. Nếu chúng ta có các giải pháp phù hợp về chăm sóc sức khỏe, thu nhập ổn định, mạng lưới an sinh xã hội và hỗ trợ về mặt pháp lý thì các thế hệ hiện nay cũng như trong tương lai sẽ được hưởng lợi từ lợi tức của sự trường thọ. Ngay trong khu vực, Việt Nam có thể học hỏi các quốc gia như Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Hàn Quốc... là những quốc gia cũng trải qua hình thái tương tự về già hóa dân số như Việt Nam. Rồi kinh nghiệm của các chuyên gia nghiên cứu quốc tế đến từ các các tổ chức quốc tế, trong đó có UNFPA.
 |
| Già hóa dân số là một thách thức của thế kỷ 21 |
ông có lời khuyên gì đối với Chính phủ hay các cơ quan chức năng của Việt Nam về các giải pháp cần thiết trong bối cảnh già hóa dân số hiện nay?
Nói cho đúng, đó là các thông điệp.
Thứ nhất, Việt Nam rất cần có những chính sách, chiến lược thực tế và phù hợp. Các chính sách, chiến lược này nên được thiết kế và thực hiện dựa trên bằng chứng về mối tương quan giữa già hóa dân số và tăng trưởng kinh tế, văn hóa cũng như các dịch vụ xã hội, các nhu cầu về an sinh xã hội dành cho người cao tuổi, bao gồm cả chăm sóc y tế.
Thứ hai, chúng ta cần phải đảm bảo đưa vấn đề già hóa và nhu cầu của người cao tuổi vào tất cả các chính sách và chương trình phát triển quốc gia, bao gồm các chính sách về giới, các chương trình giảm thiểu tác hại và kế hoạch thích ứng với biến đổi khí hậu.
Thứ ba, chúng ta cần nhớ rằng người cao tuổi hiện nay là những người trẻ tuổi trước đây, và người trẻ tuổi hiện nay sẽ là thế hệ người cao tuổi trong tương lai. Chính vì vậy, đầu tư cho y tế, giáo dục, sự tham gia vào công việc ổn định cho thanh niên đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các nhu cầu của thế hệ người cao tuổi trong tương lai.
Thứ tư, Người cao tuổi cho thấy họ vẫn muốn được là những thành viên năng động và được tôn trọng của xã hội. Họ có nhiều kinh nghiệm, kiến thức và tiếng nói của họ cần phải được lắng nghe. Họ cần được tiếp cận với các dịch vụ xã hội và chăm sóc sức khỏe ở mức có thể chi trả được. Quyền của họ phải được bảo vệ để họ có thể hưởng cuộc sống được tôn trọng, không bị phân biệt đối xử và cách ly khỏi xã hội.
Ông đánh giá như thế nào về những nỗ lực đã và đang được triển khai của Việt Nam để giải quyết thực trạng già hóa dân số đang diễn ra hiện nay? UNFPA sẽ có những hỗ trợ gì để Việt Nam có thể tận dụng tốt cơ hội già hóa dân số như một số quốc gia khác?
Khách quan mà nói, UNFPA tại Việt Nam đánh giá rất cao vai trò lãnh đạo của Chính phủ và sự hỗ trợ của các cơ quan tài trợ quốc tế. Chúng tôi cam kết tiếp tục công việc của mình, thông qua sự hợp tác chặt chẽ với Chính phủ, các đối tác phát triển và các tổ chức xã hội, nhằm thúc đẩy hơn nữa vai trò của người cao tuổi trong xã hội và đưa ra những gợi ý giúp Việt Nam chuẩn bị cho thời kỳ già hóa dân số. Chúng tôi cũng đặt kỳ vọng những bài học kinh nghiệm thiết thực của các quốc gia, các tổ chức quốc tế sẽ giúp Việt Nam biến các thách thức thành cơ hội, đưa ra được những quyết định sáng suốt giúp bảo đảm chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi và gợi ý các giải pháp tích cực có tính khả thi cho Việt Nam.
Tổng Thư ký Liên Hiêp Quốc Ban- Ki-moon: “Ảnh hưởng về kinh tế và xã hội của hiện tượng già hóa dân số có ý nghĩa vô cùng sâu rộng, không chỉ tác động tới cá nhân người cao tuổi và gia đình họ mà còn tác động lan tỏa tới toàn xã hội cũng như cộng đồng toàn cầu theo những thách thức chưa từng được biết đến”.
Điều đó tuỳ thuộc vào cách chúng ta lựa chọn để giải quyết các thách thức và tận dụng tối đa các cơ hội đem lại bởi dân số đang già hóa, là điểm mấu chốt ấn định rằng xã hội sẽ thu được hay không những lợi tức của sự trường thọ.
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện này!
| “Ảnh hưởng về kinh tế và xã hội của hiện tượng già hóa dân số có ý nghĩa vô cùng sâu rộng, không chỉ tác động tới cá nhân người cao tuổi và gia đình họ mà còn tác động lan tỏa tới toàn xã hội cũng như cộng đồng toàn cầu theo những thách thức chưa từng được biết đến” Tổng Thư ký Liên Hiêp Quốc Ban-Ki-moon |
Bắc Sơn
