Hướng nghiệp được chú trọng và xây dựng với nhiều hình thức khác nhau.
Dạy trẻ tôn trọng nghề nghiệp
Dựa trên hệ thống giáo dục phổ thông tại Đức, trẻ 6 tuổi sẽ học tiểu học trong 4 năm. Riêng tại Berlin và Brandenburg, bậc tiểu học kéo dài 6 năm. Sau khi hoàn thành chương trình tiểu học, thường vào năm 10, 12 tuổi, học sinh sẽ được quyền chọn lựa 5 mô hình giáo dục phổ thông.
Hauptschule là trường kém phổ biến nhất, dành cho học sinh có định hướng kinh doanh hoặc làm việc trong khu công nghiệp.
Realschule tương tự bậc trung học, dành cho học sinh lớp 5 đến lớp 10. Sau khi tốt nghiệp các em có thể đăng ký học nghề.
Mittelschule là sự kết hợp giữa trung học và dạy nghề. Gymnasium, còn gọi là trường chuyên, dành cho học sinh có trình độ cao từ lớp 5 đến lớp 12. Tốt nghiệp Gymnasium, học sinh sẽ nắm chắc cơ hội bước vào đại học.
Giáo dục tại Đức là mô hình “kép”, luôn có sự đồng hành giữa giáo dục phổ thông và dạy nghề. Học sinh không muốn học đại học có thể học nghề từ rất sớm. Các em học chính khóa vào buổi sáng và chiều thực tập tại các nhà máy, công xưởng. Do đó, để học sinh có thể lựa chọn trường phù hợp, giáo dục nghề nghiệp được coi trọng từ bậc tiểu học.
Giáo viên tiểu học thường cho học sinh tăng cường làm quen với các nghề nghiệp khác nhau, nâng cao nhận thức về bản thân hay tìm hiểu các nghề nghiệp cụ thể. Một trong những hoạt động phổ biến trong lớp học Đức là, giáo viên chia học sinh thành nhóm 5 người. Mỗi nhóm được phát thẻ ghi tên nghề nghiệp và từng học sinh trong nhóm sẽ chọn một nghề gợi hứng thú từ các thẻ.
Sau đó, học sinh được yêu cầu tự tìm hiểu về nghề nghiệp này qua Internet, gia đình… Những học sinh chọn thẻ tên giống nhau có thể tạo nhóm để cùng tìm hiểu, trao đổi thông tin. Sau đó, các em viết ra giấy những thông tin mà các em cho là quan trọng về nghề nghiệp như trình độ học vấn, giá trị nghề nghiệp, nhiệm vụ cần làm… Cuối cùng, giáo viên sẽ thảo luận về tính chất và giá trị của từng nghề.
Ngoài ra, khi giới thiệu về các nghề, giáo viên Đức luôn nhấn mạnh rằng “nghề nghiệp nào cũng quan trọng và được tôn trọng”. Học sinh từ bậc tiểu học đã nhận thức được tính bình đẳng và tôn trọng các nghề, từ công nhân, người lao động đến kỹ sư, bác sĩ… Do đó, sau khi tốt nghiệp phổ thông, các em không ngần ngại chọn học nghề, đóng góp cho nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước.
Điều này tương đối khác biệt với nhiều quốc gia khác trên thế giới. Đơn cử, tại Mỹ, nhiều học sinh, gia đình học sinh vẫn nặng tư tưởng rằng học nghề là thấp kém, là thiếu trình độ học tập và không đáng được coi trọng như các nghề kỹ sư, bác sĩ. Do đó, tỷ lệ cạnh tranh vào các ngành như luật sư, bác sĩ tại Mỹ rất cao. Trong khi ngược lại, học sinh Đức có thể lựa chọn bất kỳ ngành nghề nào vì các em được dạy rằng mọi nghề nghiệp đều trân quý như nhau.
Sự đồng hành của xã hội
Là quốc gia theo chế độ liên bang, giáo dục Đức nằm trong thẩm quyền của từng bang. Trong đó, công tác hướng nghiệp không chỉ gói gọn trong trường học hay ngành Giáo dục, mà là sự chuẩn bị chung của toàn bang, toàn xã hội. Chính quyền bang, liên bang đến các doanh nghiệp, tổ chức đoàn thể đều tham gia vào chương trình giáo dục hướng nghiệp cho học sinh. Do đó, từ tiểu học, các em đã có cơ hội tiếp cận dễ dàng với đa số công việc trong xã hội.
Chương trình, kế hoạch hướng nghiệp và tư vấn nghề nghiệp cho thanh, thiếu niên Đức được quy định trong Bộ luật Xã hội, được thực hiện từ khi đứa trẻ đi học đến khi các em tốt nghiệp. Luật pháp vừa bắt buộc vừa tạo điều kiện cho các công ty, doanh nghiệp tham gia vào hệ thống giáo dục nghề nghiệp và đào tạo nghề cho học sinh.
Các cơ quan việc làm (Agenturen für Arbeit) địa phương sẽ phối hợp với nhà trường xây dựng chương trình hướng dẫn và tư vấn nghề nghiệp. Có hai hình thức tổ chức là trò chuyện với toàn thể học sinh nhà trường hoặc tư vấn một kèm một. Cơ quan việc làm phải phối hợp với cơ quan chuyên môn, doanh nghiệp để xây dựng những buổi ngoại khóa tại doanh nghiệp giúp học sinh có cái nhìn sâu sắc về môi trường làm việc. Ngoài ra, cơ quan việc làm có thể tìm kiếm các vị trí thực tập, tình nguyện viên tại doanh nghiệp địa phương cho học sinh ngay từ 9, 10 tuổi.
Học sinh có thể đến thăm các trung tâm thông tin việc làm (Berufsinformationszentren) do cơ quan việc làm điều hành. Một số trung tâm cung cấp dịch vụ trò chuyện trực tuyến, dịch vụ tư vấn cá nhân cho người dưới 25 tuổi hoặc tổ chức các sự kiện (tọa đàm, hội chợ, sự kiện thông tin) giúp người trẻ tìm hiểu cơ hội nghề nghiệp.
Cơ quan liên bang và Bộ Giáo dục Đức sẽ cung cấp dịch vụ tư vấn nghề nghiệp trực tuyến qua các kênh thông tin như Planet-beruf.de, abi.de, berufe.tv, berufseld-info.de…
Ngoài ra, Bộ Giáo dục Đức phối hợp cùng Bộ Lao động và Xã hội Liên bang Đức tổ chức Sáng kiến Chuỗi giáo dục, dự án hỗ trợ thanh, thiếu niên trên hành trình tìm kiếm việc làm. Học sinh, ở mọi cấp bậc, có thể kiểm tra điểm mạnh bằng cách sử dụng công cụ phân tích tiềm năng rồi thử sức với nhiều lĩnh vực nghề nghiệp khác nhau. Từ năm 2008 - 2020, chương trình đã tiếp cận 1,5 triệu học sinh Đức.
Ngoài ra, còn rất nhiều dự án khác nhau do cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương phối hợp cùng cơ quan quản lý giáo dục xây dựng với mục tiêu giúp học sinh, ở bất kỳ lứa tuổi, tìm hiểu về nghề nghiệp tương lai. Các dự án cũng chuyển mình cùng những xáo trộn của xã hội.
Khi dịch Covid-19 bùng phát khiến trường học đóng cửa, các chương trình tư vấn việc làm liên kết với trường học chuyển sang tổ chức trực tuyến. Các hội chợ việc làm, hội chợ tư vấn tuyển sinh được thực hiện online. Các cơ quan việc làm tích cực đẩy mạnh công tác tư vấn nghề nghiệp một kèm một cho học sinh. Do đó, học sinh Đức vẫn có thể tìm hiểu về định hướng nghề nghiệp trước khi bước vào xã hội.
Hầu hết kinh phí tổ chức các chương trình tư vấn, hướng nghiệp do Bộ Giáo dục, doanh nghiệp hoặc cơ quan chính quyền đầu tư. Ngoài ra, nguồn vốn còn được hỗ trợ từ Quỹ xã hội châu Âu. Ước tính vào năm 2019, Đức đã chi gần 60 triệu euro cho các chương trình hướng nghiệp.
