Giá điện có thể được xét thay đổi hai tháng một lần, thay vì 3 tháng như hiện nay, khi chi phí đầu vào tăng từ 2% trở lên, theo dự thảo nghị định của Bộ Công Thương.
Một năm có 6 đợt điều chỉnh
Bộ Công Thương đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định Quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh, căn cứ lập và điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Một trong những điểm mới của dự thảo lần này là đề xuất rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện từ 3 tháng xuống 2 tháng/lần.
Như vậy, dự kiến mỗi năm sẽ có 6 đợt thay đổi giá, thay vì 4 đợt thay đổi giá như hiện nay, theo Quyết định 05/2024.
Bên cạnh đó, giá bán điện bình quân được cập nhật hàng quý theo chi phí phát điện. Khi giá bán điện bình quân giảm từ 1% trở lên so với giá bán điện bình quân hiện hành thì giá điện được phép điều chỉnh giảm tương ứng. Khi giá bán điện bình quân tăng từ 2% trở lên thì giá điện được phép điều chỉnh tăng.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vẫn có quyền điều chỉnh giá điện khi giá bán lẻ điện bình quân tăng dưới 5%. Trường hợp giá bán điện bình quân cần điều chỉnh tăng 5 - 10%, EVN được phép điều chỉnh tăng giá sau khi báo cáo và được Bộ Công Thương chấp thuận.
Trường hợp giá bán điện bình quân cần điều chỉnh cao hơn giá bán điện bình quân hiện hành từ 10% trở lên, Bộ Công Thương kiểm tra, rà soát và báo cáo Thủ tướng xem xét, cho ý kiến.
Dự thảo cũng bổ sung cơ sở xác định lợi nhuận định mức trong tính toán giá bán điện bình quân của các khâu phân phối - bán lẻ, điều hành - quản lý, nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu và các đơn vị hạch toán phụ thuộc chưa tham gia thị trường điện cạnh tranh của EVN.
Cụ thể, tỷ suất lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu của các khâu này được xác định bằng mức trung bình lãi suất tiền gửi có kỳ hạn 12 tháng cho khách hàng cá nhân của 4 ngân hàng thương mại (Vietcombank, Vietinbank, BIDV và Agribank) tại ngày 30/9 của 5 năm liền kề trước đó.
Hàng năm, EVN có trách nhiệm công bố công khai bao gồm: Chi phí thực tế thực hiện các khâu (phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện, điều độ hệ thống điện và điều hành giao dịch thị trường điện lực, điều hành - quản lý ngành) và các khoản chi phí khác...
Theo Cục Điều tiết điện lực, Bộ Công Thương, việc điều hành giá điện là một mắt xích trong tổng thể chung điều hành kinh tế vĩ mô của Chính phủ. Vì vậy, có một số thời điểm, để bảo đảm kinh tế vĩ mô và các cân đối khác nên phải giữ ổn định giá điện, dẫn đến giá điện chưa phản ánh đầy đủ biến động của chi phí (có xu hướng tăng so với giai đoạn trước đây).
Tuy nhiên, với quy định mới được cụ thể hóa tại Luật Điện lực (sửa đổi), sắp tới đây, Chính phủ sẽ ban hành nghị định nhằm nâng cao tính thực thi trong điều hành giá điện. Khi đó sự biến động của thông số đầu vào như giá nhiên liệu, cơ cấu sản lượng điện, tỷ giá ngoại tệ sẽ tác động đến việc tăng, giảm của giá bán điện bình quân.
Cần một thị trường rõ ràng, cụ thể
Trước đề xuất rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện, nhiều chuyên gia cho rằng, cơ quan quản lý Nhà nước cần đảm bảo công khai, tránh lạm quyền và giảm độc quyền của EVN. Ngoài ra, khi điều chỉnh giá điện cần lấy giá nhiên liệu, như giá than, làm chuẩn. Đồng nghĩa, giá than tăng thì giá điện cũng tăng theo và ngược lại.
Chuyên gia Đào Nhật Đình đánh giá, vừa qua việc điều hành giá điện còn nhiều bất cập, như việc kìm giá không điều chỉnh trong một thời gian dài dẫn đến khi điều chỉnh là chỉ có tăng chứ không giảm. Do vậy, muốn tăng - giảm thì phải điều chỉnh nhiều lần.
Ông Đình nêu quan điểm, nên giữ thời gian điều hành giá điện như hiện nay là 3 tháng/lần, nếu làm tốt vài năm thì mới tính tới lộ trình rút ngắn, thậm chí giá điện hoàn toàn có thể được điều hành như giá xăng dầu.
Cũng theo ông Đình, trong điều hành giá điện, cần minh bạch chi phí sản xuất điện ở từng loại nguồn điện, từng khâu vận hành.
“Ở Thái Lan, điện khí tự nhiên chiếm tỷ trọng lớn nên họ chốt cố định giá thành sản xuất điện. Sau đó, cứ 3 tháng họp một lần để xem xét các yếu tố tăng, giảm của nguyên liệu đầu vào rồi mới điều chỉnh giá. Ở Việt Nam, chi phí sản xuất, kinh doanh điện thường công bố mỗi năm 1 lần nên nhiều người vẫn băn khoăn về tính minh bạch, hiệu quả kinh doanh của ngành điện, nhất là khi thị trường điện chưa cạnh tranh hoàn toàn”, vị chuyên gia cho biết.
Chia sẻ với báo chí, PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, hiện Quyết định 24/2017 của Thủ tướng Chính phủ là quy định mang tính pháp lý cao nhất liên quan điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân.
Tuy nhiên, quyết định này đã không được thực thi một cách đúng đắn. Hiện, thời gian điều chỉnh giá bán điện bình quân tối thiểu là 6 tháng kể từ lần điều chỉnh giá điện gần nhất cho đến nay vẫn không thực hiện được, bây giờ lại thay đổi và rút ngắn thời gian thì liệu có thực hiện được không?
“Với quyết định 6 tháng/lần không thực hiện mà bây giờ lại đưa ra một phương án mới là 2 tháng điều chỉnh một lần thì tính khả thi có hay không? Mà khi tính khả thi không có thì luật pháp của Nhà nước đưa ra có hiệu lực hay không?”, chuyên gia Ngô Trí Long đánh giá.
Giá điện được đề xuất sẽ được điều chỉnh với chu kỳ 2 tháng/lần, sẽ “có tăng, có giảm”. Song, nhiều ý kiến cho rằng, thực tế vấn đề mà người dân, doanh nghiệp quan tâm là được lựa chọn mua điện từ nhiều nguồn, chưa kể giá điện thay đổi liên tục có thể ảnh hưởng tới giá thành sản phẩm, hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Giá điện cần được điều tiết theo cơ chế thị trường. Có thị trường mua bán rõ ràng, không có yếu tố độc quyền thì không cần thời gian bao lâu để điều chỉnh. Thực tế, chúng ta biết rằng, việc điều chỉnh giá điện có thể xem xét để điều chỉnh cho phù hợp với giá thị trường. Việc này đảm bảo nguyên tắc giá điện đi theo giá của các nguyên nhiên vật liệu phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh.
