Điều chỉnh giá điện: Bảo đảm theo cơ chế thị trường?

Theo ý kiến của chuyên gia, nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ.

Tối ưu chi phí sản xuất

Giá điện hiện nay được tính toán theo Quyết định số 05/2024/QĐ-TTg ngày 26/3/2024 của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, thực tế là việc bán lẻ điện không theo kịp giá thành sản xuất đã tạo ra những thách thức lớn cho ngành điện trong việc duy trì đầu tư, phát triển và bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Kết quả kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) trong năm 2023 được Bộ Công Thương công bố cho thấy, tổng chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN đạt 528.604,24 tỷ đồng, tăng 35.338,94 tỷ đồng, tương đương 7,16% so với năm 2022.

Theo Bộ Công Thương, EVN đã chi 428,54 tỷ đồng để bù giá cho việc cung cấp điện tại các xã và huyện đảo chưa được kết nối với lưới điện quốc gia.

Sản lượng điện thương phẩm của EVN trong năm 2023 đạt 253,05 tỷ kWh, tăng 4,26% so với năm 2022, doanh thu bán điện thương phẩm của EVN đạt 494.359,28 tỷ đồng, tăng 8,18% so với năm trước, giá bán điện thương phẩm bình quân thực hiện là 1.953,57 đồng/kWh, tăng 3,76% so với năm 2022.

Mặc dù doanh thu tăng, EVN vẫn ghi nhận khoản lỗ từ hoạt động sản xuất kinh doanh điện lên đến 34.244,96 tỷ VND. Khi cộng thêm thu nhập từ các hoạt động liên quan đến sản xuất kinh doanh điện gồm: Hoạt động tài chính và bán công suất phản kháng, tổng số lỗ của EVN giảm xuống còn 21.821,56 tỷ VND.

Tại Tọa đàm “Giá thành điện - Thực trạng và giải pháp”, ông Nguyễn Thế Hữu, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, báo cáo của EVN và quá trình kiểm tra cho thấy, năm vừa qua, giá nhiên liệu đầu vào cho sản xuất điện gồm giá than, dầu, khí, tỷ giá ngoại tệ đều tăng cao do biến động của tình hình thế giới và ảnh hưởng của hiện tượng El Nino khiến cơ cấu nguồn điện biến động theo hướng bất lợi. Tức là nguồn cho điện giá rẻ như thủy điện giảm trong khi nguồn điện có giá đắt như điện than, điện dầu tăng cao.

“Cùng với đó, nhu cầu điện của Việt Nam tăng cao, xấp xỉ 10 - 11%. Ngoài các nguồn điện rẻ đã sử dụng hết, chúng ta tiếp tục sử dụng nguồn tăng thêm có giá cao hơn. Tất cả những yếu tố đó dẫn tới chi phí phát điện tăng cao”, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực cho biết.

Theo đại diện Cục Điều tiết điện lực, EVN cùng các đơn vị thành viên đã thực hiện một số giải pháp để tiết kiệm, tiết giảm, tối ưu hóa chi phí, như tiết kiệm 10 - 15% các chi phí định mức thường xuyên, tiết giảm 20 - 50% chi phí sửa chữa lớn.

EVN và các đơn vị thành viên cũng đã phát động tiết kiệm điện tại tất cả các cơ quan đơn vị trực thuộc, tuy nhiên, do cấu trúc giá thành tăng quá cao nên dẫn tới chi phí sản xuất điện của EVN tăng cao.

Tính toán phương án phù hợp

Từ thực tế trên, nhiều chuyên gia cho rằng, nguyên nhân xuất phát từ việc tính toán chi phí giá thành đối với điện vẫn chưa được đầy đủ, dẫn đến giá bán điện còn có sự méo mó… trong khi, nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ. Không làm được điều này sẽ dẫn đến hệ quả lỗ của ngành điện.

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính, hiện nay, theo số liệu kiểm tra của liên bộ, liên ngành năm 2023, giá thành điện cao hơn giá bán bình quân khoảng 6,7%.

Giá đầu vào của giá thành điện trong những năm vừa qua như giá than trên thế giới tăng rất cao, năm vừa qua nắng nóng, nắng hạn nhiều nên sản lượng điện từ thủy điện giảm đi, chỉ còn 30%... do đó, phải chạy các điện nền như điện than, điện dầu, điện khí mà giá thành rất cao nên làm cho giá điện cao.

“Chưa kể, chúng ta vẫn phải mua một sản lượng điện nhất định, trong khi đó tỷ giá lại tăng cao hơn những năm trước. Tất cả những yếu tố đó làm cho giá thành điện tăng lên 2.088 đồng/kwh, trong khi, giá bán chỉ có 1.955 đồng/kwh nên gây lỗ cho sản xuất kinh doanh điện”, ông Thỏa đánh giá và cho rằng, điều này sẽ gây ra rất nhiều hệ lụy cho sản xuất, kinh doanh điện và cho các ngành sử dụng điện và cho cả nền kinh tế.

Ông Thỏa cho biết, nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ. Nếu chúng ta làm được điều này thì không có hệ quả lỗ của ngành điện.

Việc tính đúng, tính đủ thì không phải EVN tính bao nhiêu cũng được mà có cơ chế, quy định của Nhà nước. Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 của Bộ Chính trị đã yêu cầu áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng, trong đó có giá điện.

Đồng quan điểm, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng, để làm được những việc này, trước hết phải cải cách giá điện, trong trường hợp đó mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện “sạch, xanh” trong cơ cấu sản xuất điện.

“Có nhiều ý kiến về việc nguồn điện năng lượng tái tạo rẻ, tuy nhiên, rẻ ở đây là chúng ta đang mua mà chưa tính đến những yếu tố vận hành, mới chỉ đơn thuần là phát điện và mức giá rẻ hơn so với điện than, điện khí. Song, nguồn điện gió, điện mặt trời có những yếu tố thách thức rất lớn về việc mất ổn định, phụ thuộc vào yếu tố thời tiết, biến động bất thường”, ông Sơn chia sẻ.

Theo ông Sơn, nếu tiếp tục không có cải cách giá điện thì EVN chắc chắn sẽ lỗ và uy tín tài chính để vay vốn sẽ bị xếp hạng thấp. Từ đó, dẫn đến khó khăn trong thu xếp vốn, thay vì có được lãi suất ưu đãi sẽ phải trả lãi cao do rủi ro cao.

Bên cạnh đó, với mức giá điện hiện nay thì không thể thu hút vốn từ các nhà đầu tư tư nhân và cũng gây khó khăn cho triển khai quy hoạch phát triển điện trung, dài hạn.