Rỗng não AI: Hiện tượng – Hệ lụy – Giải pháp 3T

Sự kiện với sự tham gia của nhiều chuyên gia AI hàng đầu trong nước và quốc tế. Các chuyên gia đã chia sẻ về “Rỗng não AI”, phân tích hệ lụy sâu rộng và công bố giải pháp 3T. Từ đó, đưa ra chiến lược phát triển AI phù hợp cho Việt Nam và vai trò của giáo dục trong việc giúp thế hệ trẻ vừa khai thác sức mạnh AI, vừa nâng cao tư duy và năng lực thực sự nhờ AI.

Lời giải nào cho bài toán phát triển AI tại Việt Nam? Theo bà Rakhee Das – Tiến sĩ Đại học Amity, chuyên gia AI quốc tế cho rằng AI đang hiện diện ngay lúc này và làm thay đổi mọi lĩnh vực. Tuy nhiên, có 2 nguy cơ cơ rõ rệt nhất hiện nay, thứ nhất, là tình trạng “rỗng não AI” – khi học sinh, sinh viên sử dụng AI để có câu trả lời nhưng lại không hiểu bản chất kiến thức. Điều này khiến năng lực tư duy phản biện suy giảm, kiến thức nền tảng bị hổng và kỹ năng giải quyết vấn đề gần như biến mất.

Thách thức thứ hai, đến từ việc một số quốc gia “lao vào” cuộc đua xây dựng mô hình AI khổng lồ như ChatGPT. Đây là cuộc chơi đòi hỏi nguồn lực cực lớn: hàng tỷ USD, hàng nghìn kỹ sư và 5–7 năm phát triển – chưa kể hạ tầng trung tâm dữ liệu đồ sộ. Trước những bài toán, chuyên gia đưa lời giải cho Việt Nam, đó là con đường thông minh và hiệu quả nhất để chúng ta phát triển AI không phải nằm ở việc xây dựng những mô hình khổng lồ, mà là xây dựng lực lượng nhân sự có kỹ năng AI thực sự.

Đánh giá về chiến lược AI phù hợp với Việt Nam, ông Nguyễn Quang Tuấn – Chuyên gia AI, Tập đoàn Viettel nhận định. Theo kinh nghiệm thực tế tại doanh nghiệp, việc tập trung vào ứng dụng cho phép AI tạo ra giá trị kinh tế nhanh chóng và trực tiếp, thay vì dàn trải vào phát triển mô hình không tạo ra tác động rõ ràng. Để ứng dụng được AI hiệu quả trong mọi lĩnh vực, một trụ cột đặc biệt quan trọng là đào tạo nhân lực AI ứng dụng. Việt Nam cần ưu tiên đào tạo nhân lực AI ứng dụng – những người biết dùng AI để tạo ra năng suất, chứ không chỉ nghiên cứu hàn lâm.

Ông Chu Tuấn Anh – Giám đốc Hệ thống Đào tạo Lập trình viên Quốc tế Aptech đã mô tả một thực trạng đang diễn ra ngày càng rõ nét trong môi trường học tập và làm việc tại Việt Nam. Nhiều người lái xe nhưng không nhớ nổi đường đi quen thuộc; nhân viên quảng cáo lúng túng khi phải viết một đoạn nội dung đơn giản; lập trình viên không thể tự mình viết vài dòng lệnh tìm kiếm cơ bản; thậm chí cuối ngày, không ít người không thể nhớ lại cách họ vừa giải quyết công việc.

Theo ông, đó không còn là những hiện tượng rời rạc mà đã trở thành một xu hướng đáng báo động. Giới chuyên môn gọi đây là “Suy giảm nhận thức do AI”, hay còn gọi ngắn gọn là “Rỗng não AI” — AI-Cognitive Impairment (AICI), nếu không kiểm soát, “rỗng não AI” sẽ để lại hệ lụy sâu rộng. Ở cấp độ cá nhân, nhiều người có nguy cơ mất việc trong 1–3 năm tới, rơi vào trạng thái trầm cảm, đánh mất sự tự tin, thậm chí khủng hoảng bản sắc: “Tôi còn biết gì ngoài việc gõ prompt cho AI?”.

Ở cấp độ quốc gia, hệ quả còn nặng nề hơn: chất lượng lực lượng lao động suy giảm kéo theo năng suất tụt hạng. Chỉ khoảng 3–5 năm nữa, Việt Nam có thể xuất hiện một thế hệ “biết dùng AI nhưng không biết làm gì”, đánh mất lợi thế cạnh tranh so với những quốc gia vẫn giữ được tư duy gốc. Để ngăn chặn hiện tượng này, ông Chu Tuấn Anh đưa ra bộ giải pháp 3T – được xem như “vaccine nhận thức” trong thời đại AI đó là Think first - Tool, not Tutor - Teach-back. Đồng thời lưu ý, việc áp dụng triệt để 3T, không cho phép AI làm bài tập thay học sinh và đưa vào chương trình môn Tư duy phản biện.