Theo Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội quý III và 9 tháng năm 2024 của Tổng cục Thống kê, bình quân mỗi tháng có hơn 20.300 doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động. Tính chung 9 tháng qua, cả nước có hơn 183 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới và quay trở lại hoạt động, tăng 9,7%.
Tuy vậy số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường cũng lên tới 163 nghìn, tăng 21,5% so với cùng kỳ năm trước. Tính chung mỗi tháng có 18.200 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, thấp hơn so với số doanh nghiệp gia nhập.
Từ những số liệu này cho thấy vấn đề đã tồn tại từ lâu nhưng chưa được “luận giải” một cách thấu đáo là vì sao sức chống chọi của doanh nghiệp nước ta rất cao nhưng lại không thể “lớn”?
Cần nhắc lại rằng, cách đây khoảng 1 năm, tại Diễn đàn Kinh tế - Xã hội Việt Nam 2023, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam Trần Đình Thiên cũng đã nêu ra nghịch lý này. Đó là doanh nghiệp nước ta giỏi chống chịu, “sống dai” nhưng “chậm lớn”, “khó trưởng thành”.
Lý giải về tình trạng này, nhiều ý kiến cho rằng, nguyên nhân chính là do hiệu quả những cam kết về sự an toàn, minh bạch trong môi trường kinh doanh vẫn chưa như mong muốn; yêu cầu về cải cách mà Thủ tướng kiên quyết duy trì đôi lúc, nhiều nơi vẫn còn trong tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp vẫn tiếp tục đối mặt với những khó khăn khi tiếp cận thông tin và nguồn lực, vốn, đất đai, mặt bằng sản xuất. Gánh nặng chi phí không chính thức; sự bất bình đẳng về phân bổ, tiếp cận các nguồn lực giữa khu vực doanh nghiệp Nhà nước và tư nhân vẫn hiện hữu.
Ngoài ra, hệ thống hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ vẫn chưa đủ để thúc đẩy doanh nghiệp đổi mới, sáng tạo, tham gia vào chuỗi liên kết với những doanh nghiệp đầu tàu…
Thực tế, không phải doanh nghiệp “không muốn lớn” hoặc cố tình “chậm lớn”. Có nhiều doanh nghiệp rất muốn đầu tư để phát triển nhưng không thể hoặc gặp rất nhiều khó khăn do thể chế, pháp luật còn một số vướng mắc, bất cập, chưa được kịp thời sửa đổi, bổ sung để phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển.
Việc phân cấp, phân quyền, cắt giảm một số quy định, thủ tục hành chính, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, điều kiện kinh doanh chưa triệt để. Tiến độ tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp còn chậm, nhất là các dự án quy mô lớn.
Cho nên, để doanh nghiệp có thể lớn và “không ngại lớn” vấn đề cốt lõi, theo ông Trần Đình Thiên là tập trung tháo gỡ các rào cản, “nút thắt” về thể chế, chính sách đang cản trở sự phát triển. Hạn chế phân bổ nguồn lực theo cơ chế xin - cho; ưu tiên thúc đẩy phát triển thị trường, tạo cơ sở để việc phân phối các nguồn lực diễn ra theo đúng nguyên tắc thị trường…
Ở góc nhìn rộng hơn, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Đậu Anh Tuấn cho rằng, đã đến lúc chuyển trọng tâm ưu tiên từ hoàn thiện xây dựng pháp luật sang thúc đẩy thực thi pháp luật. Bởi nếu xây dựng pháp luật mà thực thi không tốt cũng sẽ không đạt hiệu quả. Chất lượng thực thi là điều quan trọng nhất.
Theo Nghị quyết số 66/NQ-CP ngày 9/5/2024, mục tiêu từ nay đến năm 2030, có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp, khu vực doanh nghiệp đóng góp khoảng 65 - 70% GDP cả nước. Còn theo Nghị quyết 10 năm 2017 về phát triển kinh tế tư nhân trở thành một động lực quan trọng thì phấn đấu đến năm 2020 có ít nhất 1 triệu doanh nghiệp.
Đến năm 2025 có hơn 1,5 triệu doanh nghiệp và đến năm 2030 có ít nhất 2 triệu doanh nghiệp. Tăng tỷ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP để đến năm 2020 đạt khoảng 50%, năm 2025 khoảng 55%, đến năm 2030 khoảng 60 - 65%.
Cho nên, mọi nút thắt đang cản trở sự phát triển của doanh nghiệp cần được tháo gỡ triệt để nhằm thực hiện đúng cam kết, thông điệp doanh nghiệp, doanh nhân luôn giữ vai trò then chốt, là lực lượng sản xuất vật chất chủ yếu của nền kinh tế.
