Việc tăng thuế rượu, bia không chỉ hướng đến mục tiêu hạn chế, bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng. Lộ trình đánh thuế mặt hàng cũng cần chú trọng những tác động gián tiếp tới cộng đồng doanh nghiệp.
Tác động gián tiếp tới 24 ngành hàng
Dự kiến, trong năm nay, có 3 luật thuế sẽ được sửa đổi, bổ sung và đều có tác động không nhỏ đến cộng đồng doanh nghiệp. Đó là Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp, Luật Thuế giá trị gia tăng và Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt.
Trong đó, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) dự kiến trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp tháng 10 tới đây và thông qua tại Kỳ họp tháng 5/2025. Một trong những nội dung quan trọng của dự thảo luật đó là tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia liên tục từ năm 2026 và đến năm 2030 sẽ chịu thuế suất lên tới 100%.
Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đề xuất hai phương án đánh thuế với mặt hàng rượu bia. Cơ quan soạn thảo là Bộ Tài chính đang nghiêng về phương án áp dụng rượu từ 20 độ trở lên sẽ áp thuế 80% vào năm 2026, tăng dần lên 100% vào 2030; rượu dưới 20 độ chịu thuế 50%, sau đó tăng lên cao nhất 70%; bia các loại cũng tăng dần, từ 80% lên 100%.
Tại tọa đàm “Chính sách thuế hướng tới khoan sức doanh nghiệp”, TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho biết, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia là cần thiết nhằm điều tiết hành vi tiêu dùng đối với sản phẩm không có lợi cho sức khỏe nếu lạm dụng.
Tuy nhiên, với Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) lần này, việc đánh giá hiện nay chưa nêu đầy đủ được tác động của quy định đưa ra.
Nhìn nhận về mục tiêu tăng thuế nhằm hạn chế tiêu dùng để bảo vệ sức khỏe người dân, bà Thảo cho rằng, nếu tăng thuế quá cao, có thể dẫn đến hàng nhập lậu, hoặc sản xuất không theo tiêu chuẩn, quy chuẩn, tạo điều kiện cho thị trường rượu lậu phát triển hơn, từ đó ảnh hưởng lớn đến sức khỏe người tiêu dùng.
Bà Thảo cho biết thêm, kết quả kháo sát sơ bộ cho thấy, việc tăng thuế này có thể tác động gián tiếp tới 24 ngành hàng trong nền kinh tế, bao gồm cả dịch vụ lưu trú, ăn uống… Từ đó có thể ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư của nền kinh tế.
“Để bảo đảm thị trường công bằng, minh bạch, các cơ quan liên quan cần ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn với mặt hàng đó, mới tránh được hàng giả, kém chất lượng. Chỉ khi xây dựng được quy chuẩn, tiêu chuẩn và áp dụng thống nhất mới tạo ra động lực cạnh tranh công bằng”, TS Nguyễn Minh Thảo nói.
Ủng hộ mục tiêu sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt là để bảo đảm sức khỏe của người tiêu dùng, giúp gia tăng nguồn lực cho phát triển kinh tế, song bà Chu Thị Vân Anh, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Bia, rượu và nước giải khát Việt Nam (VBA) lo ngại, điều này có thể làm gia tăng khó khăn cho các doanh nghiệp trong ngành.
“Hiện, nhiều doanh nghiệp lớn, tập đoàn lớn đã phải cắt giảm lao động, thu hẹp quy mô, thay đổi cấu trúc để thích ứng với điều kiện hiện nay. Trong bối cảnh đó, việc đánh thuế lên tới 100% đến năm 2030 là một mức thuế suất rất lớn, doanh nghiệp rất bất ngờ và chưa đánh giá hết tác động của đề xuất này”, bà Vân Anh thông tin.
Cần lộ trình tăng thuế
Nhấn mạnh tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với rượu, bia là cần thiết, chuyên gia kinh tế Phan Đức Hiếu cho biết, “vấn đề khó nhất là đánh thuế như thế nào? Cao nhất là bao nhiêu và lộ trình từ năm nào?”. Mẫu số chung là phải đặt mục tiêu doanh nghiệp vẫn duy trì sản xuất, kinh doanh hiệu quả, hợp lý.
Trên cơ sở đó, ông Hiếu đề nghị, cơ quan soạn thảo nên cân nhắc lộ trình đánh thuế theo hướng kéo giãn hơn so với đề xuất như dự thảo luật. Đó là nên bắt đầu từ sau năm 2026, để doanh nghiệp có thời gian thay đổi, cơ cấu lại hoạt động sản xuất kinh doanh, thích ứng với chính sách thuế mới.
Về mức thuế, theo ông, sản phẩm bia và rượu khác nhau nên kịch bản đánh thuế cần khác nhau. Đối với thị trường bia, theo ông Hiếu, chỉ nên cân nhắc lộ trình tăng thuế từ năm 2027 và mức tăng không quá đột ngột dẫn đến người tiêu dùng ngừng uống. Bởi nếu doanh nghiệp ngừng bán bia sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới sản xuất, công ăn việc làm của người lao động. Riêng với bia 0 độ, ông đề xuất không đánh thuế tiêu thụ đặc biệt.
Với thị trường rượu, cũng cần cân nhắc giãn lộ trình bắt đầu tăng thuế từ 2027, thay vì từ 2026. Về mức độ đánh thuế, ông Hiếu đề nghị cơ quan soạn thảo làm rõ vì sao phân chia rượu trên 20 độ và dưới 20 độ để áp thuế khác nhau. Bởi nếu không cẩn thận, rượu mạnh có thể được uống ít hơn, song lại dẫn đến sử dụng rượu thấp độ gia tăng.
Ủng hộ đề xuất áp dụng lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có cồn từ năm 2027, TS Nguyễn Minh Thảo bổ sung, việc tăng thuế này không nên tăng hàng năm sẽ khó cho doanh nghiệp trong việc dự tính cũng như thích ứng hiệu quả. Có thể xem xét tăng thuế từ năm 2027, sau đó đến năm 2029 tăng tiếp.
Ở góc độ doanh nghiệp, bà Chu Thị Vân Anh cũng bày tỏ mong muốn lộ trình áp dụng từ năm 2027 và tăng ở mức tối đa là 80% đến năm 2030 nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp phục hồi sau giai đoạn khó khăn.
Để có cơ sở khoa học cho việc tăng thuế lần này, nhiều kiến nghị cho rằng, ngành hàng cùng các bên liên quan cần đánh giá xem sức chống chịu của doanh nghiệp ở mức độ nào sẽ bị thu hẹp sản xuất nhưng vẫn tạo việc làm và tăng trưởng cho nền kinh tế; ở mức độ nào doanh nghiệp sẽ quá sức chịu đựng, có thể ngừng hoạt động và phá sản; từ đó làm cơ sở tính toán mức tăng cũng như lộ trình tăng cho phù hợp. Bên cạnh đó, cần có thêm các biện pháp bổ sung, trong đó tăng cường tuyên truyền là giải pháp đặc biệt quan trọng, để người tiêu dùng hiểu rõ tác hại của rượu, bia nếu lạm dụng, qua đó sẽ tự điều tiết hành vi tiêu dùng nhằm bảo vệ sức khỏe của chính mình.
