Dầu ăn bẩn: Mối đe doạ thầm lặng đối với đầu bếp và trẻ em trong bữa ăn bán trú

Một thìa dầu có thể làm nên món ngon, nhưng cũng có thể là nguồn độc hại khó ngờ. Trong nhiều bếp ăn bán trú, dầu ăn dùng lại tưởng để tiết kiệm lại có thể âm thầm đầu độc cả người nấu lẫn trẻ nhỏ.

Khi dầu ăn được đun ở nhiệt độ cao, nó phân hủy và sinh ra aldehyde, hạt mịn cùng hàng loạt hợp chất kích ứng đường hô hấp.

Việc đầu bếp tiếp xúc thường xuyên với khói dầu có thể giảm chức năng phổi cấp tính, ho kéo dài, thậm chí tăng nguy cơ ung thư phổi nếu phơi nhiễm lâu năm.

Các nghiên cứu đã ghi nhận việc suy giảm chức năng phổi cấp tính, ho, cay mắt ở người làm bếp tiếp xúc thường xuyên với khói dầu. Không chỉ vậy, những hơi độc này còn được cho là làm tăng nguy cơ ung thư phổi nếu phơi nhiễm lâu dài.

Acrylamide và các chất độc hình thành khi chiên rán

Thực phẩm giàu tinh bột như khoai tây, bánh rán, snack khi chiên ở nhiệt độ cao sẽ tạo ra acrylamide – chất được xếp vào nhóm 2A (có thể gây ung thư) theo Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Thế giới (IARC).

Không chỉ vậy, dầu chiên lặp lại nhiều lần sẽ sinh ra chất oxy hóa lipid và aldehyde, khiến người ăn dễ viêm mạch, xơ vữa động mạch, rối loạn mỡ máu.

Trẻ em – đối tượng nhạy cảm nhất là nhóm chịu rủi ro lớn nhất khi thường xuyên ăn món chiên bằng dầu suy thoái.

Chỉ số dầu chiên an toàn phụ huynh nên biết

Thông thường, dầu đã bị hư hỏng sẽ có màu sẫm hơn bình thường, tỏa mùi khét và dễ nổi nhiều bọt khi đun nóng. Khi nhiệt độ chưa quá cao mà dầu đã bốc khói sớm, đó là dấu hiệu cho thấy các cấu trúc chất béo trong dầu đã bị phân hủy.

Thực phẩm chiên bằng loại dầu này thường có lớp vỏ quá nâu hoặc đen, thấm nhiều dầu, mất đi độ giòn tự nhiên và có vị ngấy.

Ở những bếp ăn sử dụng dầu nhiều lần mà ít lọc, dầu nhanh chóng tích tụ cặn thực phẩm, tạo ra hợp chất oxy hóa gây hại.

Ngoài ra, bếp bí hơi, không được thông gió tốt cũng là dấu hiệu cảnh báo: khi mùi dầu ám khắp quần áo, cay mắt hay khiến người đứng gần chảo ho, đó là lúc dầu đã xuống cấp và môi trường nấu nướng trở nên không an toàn cho cả người nấu lẫn người ăn.

Tác động sức khỏe: từ gian bếp đến mâm cơm của trẻ

Tác động của dầu ăn bẩn không chỉ dừng lại ở người lớn mà còn lan rộng đến trẻ nhỏ – những đối tượng nhạy cảm và dễ bị tổn thương hơn.

Với các đầu bếp và cấp dưỡng, việc thường xuyên tiếp xúc với khói dầu và hơi nóng trong môi trường bếp kín có thể dẫn đến viêm phổi vi thể, giảm chức năng hô hấp và tăng stress oxy hóa trong cơ thể, khiến họ dễ mệt mỏi, ho kéo dài và suy giảm sức khỏe theo thời gian.

Trong khi đó, trẻ em – người trực tiếp tiêu thụ thực phẩm chiên rán có nguy cơ hấp thu các hợp chất độc hại như aldehyde và sản phẩm oxy hóa lipid sinh ra từ dầu chiên nhiều lần.

Việc thường xuyên ăn đồ chiên cháy sậm màu không chỉ khiến khẩu phần mất cân đối mà còn làm xấu đi các chỉ số mỡ máu, tăng nguy cơ viêm mạch và thậm chí góp phần vào nguy cơ ung thư trong dài hạn.

Checklist 10 điểm cho phụ huynh khi đánh giá bếp ăn bán trú

Để bảo đảm bữa ăn của con an toàn, phụ huynh hoàn toàn có thể chủ động kiểm tra và đặt câu hỏi với nhà trường hoặc đơn vị cung cấp suất ăn bán trú.

Một “checklist 10 điểm” đơn giản sẽ giúp nhận diện mức độ an toàn trong việc sử dụng dầu chiên.

Trước hết, bếp ăn cần có thiết bị đo chỉ số TPM/TPC định kỳ – đây là thước đo chất lượng dầu, và dầu nên được thay khi chỉ số này đạt ngưỡng 25%.

Việc thay dầu phải được thực hiện thường xuyên, tuyệt đối không pha trộn dầu cũ với dầu mới để “tiết kiệm” hay giữ màu. Sau mỗi mẻ chiên, dầu cần được lọc bỏ cặn thực phẩm và không nên giữ ở nhiệt cao khi không sử dụng.

Các món chiên nên được chế biến vừa tới, vàng nhạt, tránh cháy xém để giảm hình thành acrylamide – chất có thể gây ung thư.

Bếp ăn cũng phải chọn loại dầu phù hợp với nhiệt độ chiên và có hệ thống thông gió, hút khói đạt chuẩn, giúp bảo vệ sức khỏe cho đầu bếp.

Ngoài ra, tuyệt đối không tái sử dụng dầu nhiều vòng, hạn chế các món chứa chất béo chuyển hóa (TFA). Mỗi lô dầu nên được ghi chép rõ ngày mở nắp và số lần chiên để dễ truy xuất khi cần.

Đặc biệt, giáo dục trẻ nhận biết thực phẩm chiên cháy, sậm màu hoặc đắng cũng là một cách thiết thực để hình thành thói quen ăn uống an toàn ngay từ nhỏ.

Phụ huynh – tuyến đầu bảo vệ sức khỏe con trẻ

Trong câu chuyện an toàn thực phẩm học đường, phụ huynh chính là tuyến đầu bảo vệ sức khỏe cho con trẻ.

Việc sử dụng dầu ăn an toàn không chỉ là trách nhiệm của nhà bếp hay cấp dưỡng, mà là sự chung tay của cả cộng đồng – từ người quản lý, giáo viên đến cha mẹ học sinh. C

Chỉ cần một câu hỏi nhỏ, đúng lúc, chẳng hạn như: “Cô ơi, bếp mình có đo chỉ số TPM chưa?”, cũng có thể giúp phát hiện sớm những rủi ro tiềm ẩn trong khâu chế biến.

Chính sự quan tâm, chủ động tìm hiểu và nhắc nhở của phụ huynh sẽ góp phần bảo vệ sức khỏe cho hàng trăm học sinh mỗi ngày, để mỗi bữa ăn bán trú không chỉ ngon miệng mà còn thực sự an toàn và lành mạnh.