Ngày 29/10, tại Trường Đại học Tây Nguyên (Đắk Lắk) diễn ra Hội thảo Thúc đẩy ứng dụng các thực hành thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu (CS) trong phục hồi rừng và cải thiện sinh kế.
Tham dự có PGS.TS Lê Đức Niêm - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tây Nguyên; đại diện Trường Đại học Đông Á; đại diện Tropenbos Việt Nam cùng đông đảo nhà khoa học, chính quyền địa phương và người dân được hưởng lợi từ dự án.
Từ rừng cạn kiệt đến “vườn rừng” sinh kế
Báo cáo đề dẫn, TS Nguyễn Thị Ngọc Quyên - Khoa Nông nghiệp (Trường Đại học Tây Nguyên) cho biết, hơn nửa thế kỷ khai thác, nhiều khu rừng ở Đắk Lắk bị thu hẹp, đất đai bạc màu, nguồn nước ngầm cạn kiệt. Trước thách thức biến đổi khí hậu, các tổ chức khoa học, trong đó có Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Nhiệt đới (Tropenbos Việt Nam), đã phối hợp với Trường Đại học Tây Nguyên triển khai Dự án DIAMOND – Phục hồi rừng gắn với phát triển cộng đồng.
Tại các xã Yang Tao, Đắk Phơi, Đắk Nuê (huyện Lắk cũ), dự án đã xây dựng hơn 100 ha mô hình “vườn rừng” – một hình thức nông lâm kết hợp thông minh, trong đó cây rừng, cây công nghiệp và cây dược liệu cùng tồn tại trong một hệ sinh thái đa tầng. Cà phê được trồng xen mắc ca, lim xanh, chòi mòi, quế, tre tầm vông... tạo nên cấu trúc bền vững giúp giữ ẩm, bảo tồn đa dạng sinh học và tạo thu nhập lâu dài cho người dân.
Anh Y Duy Uông (buôn Bhôk, xã Liên Sơn - Lắk, tỉnh Đắk Lắk) cho rằng, dự án không chỉ mang lại sinh kế để thoát nghèo bền vững cho người dân mà còn mở ra cơ hội học tập cho con em địa phương. "Khi tham gia dự án, nông dân được nâng cao nhận thức về hình thức canh tác, các kỹ thuật trồng trọt xanh với việc hạn chế sử dụng phân bón hóa học, thuốc trừ sâu hóa học. Chính điều này hạn chế những dư lượng hóa chất ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường", anh Y Duy Uông nói.
Cũng theo lời anh Y Duy, dự án còn có sự kết nối giữa nhà nông với các doanh nghiệp, do đó sản phẩm có đầu ra tốt, thu nhập ổn định thì con cái cũng được quan tâm cho học hành tốt hơn.
Trong khi đó, chị H' Nguôn Ayun (một hộ dân ở buôn Cuôr, xã Liên Sơn - Lắk) thừa nhận, sử dụng phân bón hóa học thường cho năng suất cao hơn so với trồng xen. Tuy nhiên, khi sử dụng hình thức canh tác "xanh" giúp gia đình giảm áp lực về việc mua nợ phân bón theo kiểu gối đầu với đại lý từ năm này qua năm khác. "Trước đây, để chăm sóc cà phê, lúa, hầu hết người dân trong buôn đều ký nợ phân bón, thuốc trừ sâu với đại lý. Đến mùa thu hoạch thì trả bằng sản phẩm theo kiểu "bán non" dẫn đến thu nhập thấp. Có năm mất mùa, sản phẩm chỉ đủ trả nợ của năm trước, do đó cả gia đình phải đi làm thuê".
Doanh nghiệp địa phương – hạt nhân cho phát triển xanh
Dự án DIAMOND chọn Công ty TNHH Rồng Xanh Tây Nguyên làm “đầu tàu” triển khai các can thiệp nông lâm kết hợp. Doanh nghiệp không chỉ hỗ trợ cây giống, vật tư đầu vào mà còn kết nối tiêu thụ sản phẩm, xây dựng thương hiệu “Cà phê vườn rừng”, “Sâm dược liệu”, “Hạt Kơ nia”, “Tre gốm M’nông”.
Đặc biệt, các hoạt động tập huấn kỹ thuật canh tác, chế biến thủ công, phát triển du lịch sinh thái cộng đồng đã giúp 150 hộ dân nâng cao năng lực, có thêm sinh kế bền vững. Đến nay, 10 mô hình vườn rừng mẫu do hộ dân tự quản đã hình thành, với tỷ lệ cây sống đạt 85% sau hai mùa mưa.
Không chỉ dừng ở trồng rừng, dự án hướng tới xây dựng Liên minh Vườn Rừng và Chuỗi giá trị +O₂ – kết nối sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Cộng đồng, hợp tác xã và doanh nghiệp cùng tham gia trong “một hệ sinh thái xanh”, nơi lợi ích kinh tế gắn liền với trách nhiệm môi trường.
Công ty Rồng Xanh cũng phối hợp tổ chức các tuyến du lịch sinh thái trải nghiệm “Một ngày làm người vườn rừng”, giúp du khách tham quan, trồng cây, tìm hiểu văn hóa bản địa và góp phần lan tỏa thông điệp “phục hồi rừng – phục hồi sinh kế”.
TS Nguyễn Thị Ngọc Quyên cũng nêu rõ, mô hình vườn rừng nhiều tầng tán là sự hòa quyện giữa tri thức địa phương và khoa học hiện đại. “Xây dựng vườn rừng là hành trình 5–10 năm, không chỉ phục hồi đất đai mà còn tái tạo sinh kế và gìn giữ văn hóa cộng đồng”.
Trong khi đó, đại diện Tropenbos Việt Nam cho rằng, điều quan trọng nhất là sự đồng thuận của cộng đồng, bởi “sự bền vững đến từ chính người dân – những người sống cùng rừng, trồng rừng và hưởng lợi từ rừng”.
Từ những nỗ lực bước đầu, hơn 500 ha vườn rừng được nhân rộng khắp Tây Nguyên và miền Trung. Kế hoạch giai đoạn 2025–2027 sẽ mở rộng thêm 200 ha, hình thành hai cụm liên kết và Trung tâm trải nghiệm sản phẩm “Vườn rừng Rồng Xanh”.
Không chỉ phục hồi rừng, những nỗ lực trên còn gieo lại niềm tin về một tương lai xanh, nơi con người và thiên nhiên cùng phát triển hài hòa.
