Theo miêu tả trên tờ Dân việt, cá thòi lòi thuộc giống lưỡng cư và chậm tiến hóa, vừa sống dưới nước, vừa thở trên cạn. Nó có thể lặn lâu dưới nước hay nhảy dựng như ngựa phi.
Khi cao hứng nhiều con còn trèo vắt vẻo trên những rễ đước, mắm... để ngó xung quanh "chơi cho biết"! Nó chuyên săn mồi sống như còng, nha, tôm, tép, các loại cá nhỏ hơn.
Cá thòi lòi được đánh giá là một sản vật của những vùng sông nước miền Tây, tuy hình dáng thuộc hàng “xấu nhất nhì”, nhưng lại được cái thịt ngọt thơm, mềm mại, ăn đứt các loại cá sông như lóc, rô, trê, kèo hay chép…
Ông Sáu Tuấn - một người nuôi tôm tại nơi hẻo lánh như Tân Tiến, Đầm Dơi, Cà Mau miêu tả về loài cá đặc biệt này trên tờ Lao động:
Ngay từ hình dáng, cá thòi lòi đã tỏ ra “dị hợm” so với các loài cá thông thường bởi đôi mắt lồi như mắt ếch, nhô hẳn trên đỉnh đầu. Cái tên gọi “thòi lòi” bắt nguồn từ chính đôi mắt này.
Nhưng điều lạ lùng khiến cá thòi lòi chẳng giống bất cứ loài cá nào là ở chỗ chúng có thể sống, chạy, nhảy và kiếm mồi... ngay trên cạn một cách rất điêu luyện.
Điều làm nên sự “phi thường” này chính là cấu tạo cơ thể khá đặc biệt: Cá thòi lòi thở bằng phổi và mang nên chúng có thể hô hấp khi lên cạn, trao đổi khí qua da như ếch và đôi vây trước có hệ cơ phát triển đóng vai trò như một đôi “tay”.
Cũng nhờ cấu tạo cơ thể đặc biệt mà cá thòi lòi còn có một khả năng hy hữu khác là... leo cây.
Loại cá vừa sống dưới nước vừa thở trên cạn này không câu được, không đào hang bắt được vì hang sâu, bùn sình dễ mất dấu, cách duy nhất là đặt bẫy.
Bẫy thòi lòi là một ống lưới dài 60cm, đường kính độ 40cm, úp ngay miệng hang.
Khi chui ra khỏi hang, cá gặp phải lưới, càng vùng vẫy chui sâu vào lưới càng mắc kẹt, đến khi quay đầu lại thì vô tình cuộn tròn mình trong ống lưới. Người đi bắt chỉ việc nhấc lưới mang về.
Giống thòi lòi khi gặp người rất dạn, đứng nhìn thao láo.
Cá thòi lòi khá hiếu chiến, cứ nhốt chung là cắn nhau tơi tả đến khi có con chết mới thôi.
Thịt cá thòi lòi khá tanh, trước kia ít người có thể ăn nhưng khi chế biến thành khô cá lại có giá trị kinh tế đáng kể với giá cao gấp 2-4 lần thịt cá tươi.
Khô cá thòi lòi thường dễ làm, đầu tiên đánh vảy và lọc hết xương sống của cá, rửa sạch, ướp gia vị như: muối, đường, tiêu, bột ngọt rồi đem phơi nắng.
Bình quân 4 kg cá thòi lòi biển cho ra 1 kg khô, bán giá từ 400.000 đến 450.000 đồng/kg. Người dân vùng Cà Mau, Cần Thơ hay thậm chí Tp HCM đều rất ưa chuộng loại khô cá này.
Hiện nay, thòi lòi đã có mặt tại các nhà hàng sang trọng được chế biến ra làm nhiều món như món cháo tiều, chiên hoặc nướng một nắng hấp cách thủy, cuốn bánh tráng rau sống, canh chua và thòi lòi nướng.
Đặc biệt, sau mỗi lần người phụ nữ vượt cạn, sinh con, người chồng ở miền sông nước nơi này thường kiếm cá thòi lòi về nướng cho ăn, để vợ mình mau lại sức. Bởi thịt nó ngon, nhiều nạc, lại lành tính.
Vào Ngày Quốc tế về Trái đất năm 2011, Tổ chức Sinh vật thế giới đã đề cập đến một số con vật kỳ lạ mà hiểu biết của con người về chúng còn khá sơ sài.
Đáng lưu ý, trong số 6 con vật “kỳ lạ nhất hành tinh” được nêu danh có cá thòi lòi - một loài vật khá quen thuộc có mặt tại nhiều khu rừng ngập mặn tại Cần Giờ, đất Mũi Cà Mau, U Minh Thượng... thuộc khu vực ĐBSCL.
Chúng được các nhà khoa học thế giới quan tâm đến như một hình mẫu về tiến hóa và lọt vào danh sách 6 loài động vật kỳ lạ nhất hành tinh, bởi các đặc điểm có một không hai
