Hệ quả nặng nề khi tầng ozone bị thủng
Như chúng ta đã biết, khí Ozone gồm 3 nguyên tử oxy (O3). Hàm lượng khí Ozone trong không khí rất thấp, chiếm một phần triệu, chỉ ở độ cao 25 - 30 km trong tầng bình lưu, khí Ozone mới đậm đặc (chiếm tỉ lệ 1/100.000 trong khí quyển) hình thành một lớp không khí giàu khí ozone, thường được gọi là tầng Ozone. Và khi tầng Ozone đó bị thủng sẽ ảnh hưởng rất lớn đến Trái đất.
Đầu tiền với hiện tượng tia cực tím chiếu vào Trái Đất tăng sẽ gây ra hiện tượng biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính, nền nhiệt Trái Đất ngày một nóng lên, bão lũ diễn ra thường xuyên với cường độ ngày càng mạnh.
Bên cạnh đó làm suy giảm sức khỏe con người, phá hủy hệ thống miễn dịch của cơ thể cũng như động vật, gây bệnh về da, ung thư da và các dịch bệnh khác.
Với lỗ thủng tầng Ozone gây mất cân bằng hệ sinh thái môi trường, hủy hoại các sinh vật nhỏ, đặc biệt ảnh hưởng tới sinh vật biển. Suy giảm tầng Ozone còn khiến tăng lượng bức xạ tia tử ngoại UV đến mặt đất và làm tăng các phản ứng hóa học, khói mù và mưa axit sẽ tăng lên, gây hại đến thực vật và giảm năng suất cây trồng.
Chẳng những thế hậu quả của việc thủng tầng Ozone còn gây ra các hiện tượng như cháy rừng, băng tan ở 2 cực, mực nước biển dâng cao, tăng diện tích đất ngập mặn, ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ sinh thái ven biển.
Và thực tế cho thấy tháng 10/1985, các nhà khoa học Anh phát hiện thấy tầng khí Ozone trên không trung Nam Cực xuất hiện một lỗ thủng lớn bằng diện tích nước Mỹ. Năm 1987, các nhà khoa học Đức lại phát hiện tầng khí Ozone ở vùng trời Bắc Cực có hiện tượng mỏng dần.
Đến năm 2019, tầng Ozone tiếp tục bị thủng ở Nam Cực với diện tích nhỏ nhất trong ba thập kỷ qua và đang có sự thu hẹp dần. Đây là một tín hiệu đáng mừng. Song với tốc độ phát triển của sản xuất công nghiệp, hiện tượng suy giảm tầng Ozone sẽ vẫn còn tiếp diễn.
Những nỗ lực của Việt Nam
Tháng 1/1994, Việt Nam gia nhập Công ước Vienna về bảo vệ tầng Ozone và Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng Ozone, cam kết tuân thủ các quy định của Công ước Vienna và Nghị định thư Montreal
Công ước viên gồm 21 điều khoản có mục đích cơ bản là xây dựng hợp tác và hành động quốc tế nhằm nghiên cứu tầng Ozone, bảo vệ tầng Ozone trước các hoạt động của con người và bảo vệ sức khỏe của con người trước các thay đổi của tầng Ozone. Theo đó, các quốc gia tham gia có nhiệm vụ:
Hợp tác trong quan trắc, nghiên cứu trao đổi thông tin để hiểu rõ và đánh giá tốt hơn ảnh hưởng của các hoạt động con người tới tầng Ozone và những ảnh hưởng đến sức khỏe con người và môi trường do biến đổi tầng Ozone.
Chấp nhận các biện pháp và hợp tác trong việc phối hợp các chính sách để kiểm soát, hạn chế, giảm bớt hoặc ngăn chặn các hoạt động có ảnh hưởng có hại do sự biến đổi hoặc gây nên sự biến đổi tầng Ozone.
Hợp tác trong việc hệ thống hóa các biện pháp và tiêu chuẩn đã nhất trí để thực hiện công ước và các văn bản kèm theo.
Hợp tác với các cơ quan quốc tế có thẩm quyền để thi hành có hiệu quả công ước và các văn bản liên quan.
Công ước đã liệt kê những chất có nguồn gốc tự nhiên hoặc nhân tạo được coi là có khả năng làm thay đổi tính chất hóa lý của tầng Ozone: các chất các bon, các chất nitrôgen, các chất clorin, các chất bromin, các chất hydrogen.
Trong 25 năm triển khai thực hiện, Việt Nam đã loại trừ hoàn toàn tiêu thụ các chất làm suy giảm tầng ozone CFC, Halon và CTC từ ngày 1/1/2010; loại trừ hoàn toàn tiêu thụ HCFC-141b nguyên chất được sử dụng trong sản xuất xốp và cấm sử dụng Methyl Bromide cho các ứng dụng ngoài mục đích kiểm dịch hàng xuất khẩu từ ngày 1/1/2015. Qua đó đáp ứng nghĩa vụ loại trừ 10% mức tiêu thụ cơ sở các chất HCFC.
Tuy vậy, bên cạnh những nỗ lực loại trừ thành công các chất làm suy giảm tầng Ozone, Việt Nam vẫn phải đối mặt với thách thức mới gắn liền với xu hướng gia tăng sử dụng các chất có tiềm năng làm nóng lên toàn cầu cao như hydro-fluoro-carbon (HFC), là những chất được sử dụng để thay thế cho các chất làm suy giảm tầng Ozone trong lĩnh vực sản xuất thiết bị lạnh, điều hòa không khí ô tô, dập cháy.
Theo lộ trình đã được thông qua, các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, sẽ ngưng tiêu thụ các chất HFC từ năm 2024 ở mức cơ sở và loại trừ các chất HFC. Đến năm 2045 lượng tiêu thụ các chất HFC sẽ giảm 80% so với lượng tiêu thụ cơ sở.
Trong điều kiện của một nước đang phát triển, chịu nhiều tác động của biến đổi khí hậu, Việt Nam đã thể hiện nỗ lực cao trong các hoạt động bảo vệ tầng Ozone, góp phần giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu nhằm thực hiện tốt các mục tiêu của Nghị định thư Montreal và Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu.
Bộ Tài nguyên và Môi trường được Chính phủ giao là cơ quan đầu mối chủ trì thực hiện Công ước Vienna về bảo vệ tầng Ozone, Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng Ozone, Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu và Nghị định thư Kyoto.
Ngày 4/9/2019, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 64/NQ-CP chính thức phê duyệt Bản sửa đổi, bổ sung Kigali thuộc Nghị định thư Montreal về các chất làm suy giảm tầng Ozone. Thời gian tới, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ phối hợp chặt chẽ với các Bộ, cơ quan liên quan, các tổ chức quốc tế triển khai thực hiện Bản sửa đổi, bổ sung Kigali đã được phê duyệt.
Theo báo cáo đánh giá năm 2018, cứ mỗi thập kỷ trôi qua tính từ năm 2000, tỷ lệ phục hồi của tầng ozone là 1-3%. Với tỷ lệ phục hồi như vậy, tầng Ozone ở Bắc Bán Cầu sẽ được phục hồi hoàn toàn vào năm 2030. Đến năm 2050, tầng Ozone tại Nam Bán cầu và đến năm 2060 tại những vùng cực Nam bán cầu sẽ được khôi phục hoàn toàn
Như vậy Công ước và Nghị định thư Montreal là các văn bản quốc tế để đi đến các giải pháp ngăn ngừa suy thoái và bảo vệ tầng Ozone ở quy mô toàn cầu và quy mô từng quốc gia.
Với sự hỗ trợ về tài chính của quốc tế, Việt Nam đã tham gia ký công ước cùng nhiều quốc gia khác đang có những cố gắng chuyển đổi các công nghệ sử dụng CFC sang các công nghệ ít gây suy thoái tầng Ozone hướng đến mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững đất nước.
