Phải thích ứng với tình hình mới
Từ điển nhân vật lịch sử Việt Nam viết, Chu Văn An là thầy giỏi nhưng nghiêm khắc, trọng tài năng của học trò và ghét những người cậy giàu ham chơi. Học trò của ông có nhiều người giỏi, có công giúp nước như Phạm Sư Mạnh, Lê Quát... Sinh thời, ông được dân chúng tôn là “Vạn thế sư biểu”, nghĩa là người thầy chuẩn mực muôn đời của Việt Nam.
Chu Văn An là một trong những người đặt nền móng đầu tiên cho giáo dục nước nhà. Sinh thời, ông là người thầy tài giỏi, đức độ, đọc rộng hiểu sâu, cả đời rèn luyện và luôn coi trọng việc học đi đôi với hành. Trong suốt sự nghiệp giáo dục, ông tâm niệm “Học không phải để làm quan mà là để làm người”.
Ở thời đại mới, với tầm nhìn xa trông rộng, những triết lý giáo dục của ông vẫn còn đó. Nhưng ngày nay, các thầy cô giáo đã phát huy để thích ứng với tình hình mới.
Thế giới thay đổi nhanh chóng, công nghệ và toàn cầu hóa đã tác động đến mọi ngóc ngách đời sống, mở ra nguồn tri thức vô tận cho con người. Vai trò của người thầy như một “kim chỉ nam” định hướng cho học trò nên càng quan trọng hơn hết.
Phẩm chất của thế hệ nhà giáo xưa vẫn luôn được phát huy. Đi từ truyền đạt tốt kiến thức, giáo viên trở thành người dẫn dắt học sinh tự tìm tòi khám phá biển tri thức và trang bị những kỹ năng cần thiết cho người trẻ.
Nếu vai trò của người thầy chỉ đơn giản là truyền đạt tri thức, thì thời đại này robot, trí tuệ nhân tạo có thể làm tốt hơn rất nhiều. Ngày càng có nhiều khóa học trực tuyến cho phép người học được tiếp xúc với giáo viên là các chuyên gia hàng đầu thế giới trong nhiều lĩnh vực.
Ngoài ra, nếu muốn tra cứu bất kỳ thông tin nào, người học có thể dễ dàng tìm kiếm trên mạng Internet chỉ với cái nhấp chuột. Người thầy vì thế phải là một “hoa tiêu” dẫn dắt học trò của mình trong hành trình tìm kiếm tri thức. Họ luôn phải làm chủ tri thức để dẫn dắt học trò.
Nhiều trường ở Việt Nam đang triển khai dạy học trực tuyến dưới nhiều hình thức: Ghi hình bài giảng, thiết kế các bài trình diễn, hệ thống bài tập... rồi đăng tải lên website của trường.
Đối với các trường, khối lớp còn khó khăn, giáo viên đã thiết kế đề cương ôn tập gửi qua tin nhắn, thư điện tử... hoặc in sao trên giấy và gửi đến cho cha mẹ học sinh. Càng ngày, càng có nhiều hình thức dạy, học, thi khác nhau để phù hợp với tình hình mới. Vai trò của người thầy càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Hàng loạt những bài giảng online, những buổi tổng kết năm học không phải bằng tiếng trống trường mà bằng việc gấp màn hình máy tính. Và kể cả tháng 9 ngày tựu trường đầu tiên làm bằng hình thức trực tuyến thì thế hệ thầy và trò ngày nay vẫn thích ứng được. Dịch bệnh cũng chính là thử thách để khẳng định vai trò của người thầy trong xã hội ngày nay.
Người thầy trong xã hội mới
Tại New Zealand – đất nước đứng đầu thế giới về chuẩn bị học sinh, sinh viên cho tương lai do Tổ chức Economist Intelligent Unit bình chọn, thầy cô giáo ý thức rất rõ về điều này. Với một khung chương trình chuẩn quốc gia và mục tiêu học tập của từng khối lớp, thầy cô được phép chủ động lập giáo trình và sử dụng các công nghệ đa phương tiện để tạo môi trường học tập tốt nhất cho học trò.
Bên cạnh đó, những dự án thực tế luôn được đưa vào giáo trình giảng dạy để học trò có cơ hội ứng dụng kiến thức trong đời sống. Từ đó có thể xây dựng những kỹ năng mà họ không thể tìm thấy trong sách vở. Họ đi từ dạy theo một khuôn mẫu trở thành một chuyên gia giáo dục khai mở tiềm năng của từng học sinh.
Trong một thế giới kết nối, hơn bao giờ hết người ta thấy rõ sự phân hóa về tư duy, lối sống, năng lực, định hướng nghề nghiệp… của từng cá thể. Nếu trước kia, học trò dễ dàng bị chi phối bởi một khuôn mẫu lý tưởng được định sẵn, thì ngày nay, những ý kiến trái chiều và sự hoài nghi lại được khuyến khích. Điều này mở đường những suy nghĩ khai phóng, dẫn tới sự sáng tạo và đổi mới trong trường học.
Tiến sĩ Faith Kane - giảng viên Khoa Thiết kế Trường Đại học Massey - cho biết, cô luôn khuyến khích sinh viên lắng nghe bản thân, khám phá đam mê và phát triển tư duy về thiết kế của mình.
Sinh viên ngành Dệt may của cô làm việc và lấy cảm hứng từ nhiều lĩnh vực khác nhau như lập trình máy tính, chế tạo kỹ thuật số, thời trang, đồ họa, thiết kế không gian, truyền thông và mỹ thuật… Sự đa dạng về kinh nghiệm, kiến thức liên ngành sẽ là chìa khóa cho sáng tạo.
Cô Faith chia sẻ: “Chúng ta không thể đoán trước nhu cầu của ngành công nghiệp sẽ thay đổi như thế nào trong vòng 20 năm tới. Cách tiếp cận liên ngành của chúng tôi là nền tảng phù hợp để giúp sinh viên thích ứng một cách linh hoạt và sáng tạo cho tương lai”.
Là một công dân của thời đại 4.0, người trẻ cần phải quan tâm nhiều hơn đến những vấn đề bức thiết của hành tinh chúng ta đang sống. Để người trẻ tham gia vào các vấn đề lớn của thế giới ngay từ những tiết học nhỏ là cách mà những người thầy đào tạo nên những công dân toàn cầu.
Thầy Mark Halen - giáo viên Hải dương học của Trường Trung học Whatakane, đảo Bắc New Zealand đã sử dụng phong cảnh tuyệt đẹp nơi mình sống để truyền cảm hứng. Điều này giúp các em học sinh quan tâm đến thế giới xung quanh.
Thường xuyên dẫn các em học sinh của mình đi lặn biển, thầy Mark đã giúp các em kết nối bài giảng khoa học trong lớp với những vấn đề trong thực tế. Những điều vốn dĩ có khả năng tác động sâu sắc đến tương lai của loài người. Điển hình là tình trạng rác thải nhựa trong đại dương và hiện tượng nóng lên toàn cầu.
Một số học sinh của thầy Mark đã được truyền cảm hứng để tiếp tục lộ trình học tập và làm việc trong ngành Sinh vật biển và Hải dương học. Thầy cho rằng, những học sinh như thế chính là những nhà lãnh đạo trong tương lai.
Tôn sư, trọng đạo trước nay vốn là truyền thống quý báu của dân tộc ta. Nhưng cho đến thời điểm hiện tại, mối quan hệ giữa thầy và trò không chỉ là trò lắng nghe thầy một chiều nữa. Người thầy thời đại mới cần có sự cởi mở, sẵn sàng đón nhận những góc nhìn mới mẻ của học trò.
Cô Vũ Thị Tiếp, giáo viên Trường PTTH Nguyễn Siêu (Hà Nội), từng chia sẻ, nhờ môi trường dạy học song ngữ, được tiếp cận với nhiều giáo viên đến từ các nước có nền giáo dục phát triển, cô đã thay đổi quan điểm của mình.
“Đó là cần dạy học sinh Việt Nam nhiều kỹ năng hơn như làm các bài tập dự án, cho học sinh trải nghiệm thực tế nhiều hơn, và đưa nhiều hơn những bài toán thực tế vào giảng dạy. Bên cạnh đó, thầy cô cần đề cao, tôn trọng ý kiến của học sinh hơn, động viên, khuyến khích trước những thay đổi tích cực của học sinh” – cô Tiếp nói.
Ở nhiều quốc gia, giáo viên thậm chí còn trở thành “đồng nghiệp” của sinh viên. Ví như trường hợp của Tiến sĩ Kathleen Campbell – giảng viên Trường Đại học Otago, thành viên nhóm nghiên cứu điểm đỗ tàu vũ trụ trong dự án phóng tàu lên sao Hỏa của NASA vào năm 2020.
Với kinh nghiệm 21 năm nghiên cứu và giảng dạy, cô đã biến trải nghiệm học tập của sinh viên thành một dự án có ý nghĩa thực sự. Dưới sự dìu dắt của cô, dự án “Rotorua sao Hỏa” của nhóm sinh viên đã được ứng dụng để lựa chọn điểm đáp tàu vũ trụ của NASA trên sao Hỏa.
Sian Camp – thành viên nhóm nghiên cứu Rotorua sao Hỏa - cho biết: “Cô Kathleen cho tôi động lực bước ra khỏi vùng an toàn của mình và phát triển những kỹ năng mới. Thay vì giải thích mọi thứ, cô luôn hỏi tôi nghĩ gì trước. Cô tạo cho tôi áp lực, và điều đó dạy cho tôi cách tự giải quyết vấn đề mà không cần có sự trợ giúp”.
Từ đó, có thể thấy phẩm chất của người thầy trong xã hội xưa và nay đều được gìn giữ, phát huy. Thế nhưng, kỹ năng thì luôn phải đổi mới để không chỉ phù hợp với xu thế xã hội trong nước, mà phải vươn ra tầm quốc tế.
