Vào tháng 5/2024, Tổ chức Y tế Thế giới đã công bố danh sách cập nhật về những mầm bệnh ưu tiên kháng kháng sinh. Trong đó, bao gồm 15 họ vi khuẩn nguy hiểm nhất đe dọa tới sức khỏe con người, được nhóm thành các loại quan trọng, cao và trung bình để ưu tiên.
Ảnh hưởng của vi khuẩn kháng thuốc
Tình trạng kháng thuốc kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn, virus, nấm và ký sinh trùng không còn phản ứng với thuốc, khiến mọi người ốm yếu hơn và tăng nguy cơ lây lan bệnh tật, ốm đau và tử vong.
Danh sách mới đã cập nhật kết hợp các bằng chứng mới và hiểu biết sâu sắc của chuyên gia. Từ đó, nhằm hướng dẫn nghiên cứu và phát triển cho các loại thuốc kháng sinh mới, cũng như thúc đẩy sự phối hợp quốc tế để đổi mới.
Tiến sĩ Yukiko Nakatani - Trợ lý Tổng Giám đốc về Tiếp cận Thuốc và Sản phẩm Y tế của Tổ chức Y tế Thế giới cho biết: “Bằng cách lập bản đồ gánh nặng toàn cầu của vi khuẩn kháng thuốc và đánh giá tác động của chúng đối với sức khỏe cộng đồng, danh sách này đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng đầu tư và giải quyết khủng hoảng về nguồn cung kháng sinh, cũng như khả năng tiếp cận thuốc kháng sinh”.
Cũng theo TS Yukiko Nakatani, từ khi Danh sách các tác nhân gây bệnh ưu tiên do vi khuẩn đầu tiên được công bố vào năm 2017, mối đe dọa của tình trạng kháng thuốc kháng sinh đã gia tăng. Điều đó làm xói mòn hiệu quả của nhiều loại kháng sinh và gây nguy cơ cho nhiều thành quả của y học hiện đại.
Các tác nhân gây bệnh ưu tiên quan trọng, chẳng hạn như vi khuẩn gram âm kháng thuốc kháng sinh cuối cùng và Mycobacterium tuberculosis kháng thuốc kháng sinh rifampicin, gây ra những mối đe dọa toàn cầu lớn.
Lý do là chúng mang lại gánh nặng cũng như lây lan khả năng kháng thuốc sang các vi khuẩn khác. Vi khuẩn gram âm có khả năng tự tìm ra những cách mới để kháng thuốc. Đồng thời, có thể truyền vật liệu di truyền cho phép các vi khuẩn khác cũng trở nên kháng thuốc.
Các tác nhân gây bệnh ưu tiên cao, như Salmonella và Shigella, có gánh nặng đặc biệt lớn ở những quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Cùng với Pseudomonas aeruginosa và Staphylococcus aureus, chúng gây ra những thách thức đáng kể trong các cơ sở chăm sóc sức khỏe.
Các tác nhân gây bệnh ưu tiên cao khác, như Neisseria gonorrhoeae kháng thuốc và Enterococcus faecium, gây ra những thách thức riêng biệt đối với sức khỏe cộng đồng. Trong đó, bao gồm các bệnh nhiễm trùng dai dẳng và kháng nhiều loại thuốc kháng sinh. Tình trạng này đòi hỏi phải có nghiên cứu có mục tiêu và các biện pháp can thiệp y tế cộng đồng.
Các tác nhân gây bệnh có mức độ ưu tiên trung bình bao gồm Streptococci nhóm A và B (cả hai đều mới có trong danh sách năm 2024), Streptococcus pneumoniae và Haemophilus influenzae, gây ra gánh nặng bệnh tật cao. Các tác nhân gây bệnh này cần được chú ý nhiều hơn, đặc biệt là ở những nhóm dân số dễ bị tổn thương bao gồm trẻ em và người cao tuổi, đặc biệt là ở những nơi có nguồn lực hạn chế.
Tiếp cận y tế công cộng toàn diện
Tiến sĩ Jérôme Salomon - Trợ lý Tổng Giám đốc về Bảo hiểm y tế toàn cầu - bộ phận Các bệnh truyền nhiễm và không truyền nhiễm cho biết: “Kháng thuốc kháng sinh gây nguy hiểm cho khả năng điều trị hiệu quả các bệnh nhiễm trùng có gánh nặng cao, chẳng hạn như bệnh lao, dẫn đến bệnh nặng và tỷ lệ tử vong tăng cao”.
Danh sách cập nhật về những mầm bệnh ưu tiên kháng kháng sinh cũng nhấn mạnh nhu cầu về một phương pháp tiếp cận y tế công cộng toàn diện để giải quyết tình trạng kháng thuốc.
Trong đó, bao gồm tiếp cận toàn dân với các biện pháp chất lượng và giá cả phải chăng để phòng ngừa, chẩn đoán cũng như điều trị nhiễm trùng phù hợp, như đã nêu trong phương pháp tiếp cận lấy con người làm trung tâm của Tổ chức Y tế Thế giới.
Qua đó, giải quyết tình trạng kháng thuốc và can thiệp cốt lõi về kháng thuốc. Điều này rất quan trọng để giảm thiểu tác động của tình trạng kháng thuốc đối với sức khỏe cộng đồng và nền kinh tế.
Đứng đầu danh sách là vi khuẩn Acinetobacter baumannii. Vi khuẩn này đã trở nên đề kháng với nhiều loại kháng sinh. Vi khuẩn có thể tồn tại ở điều kiện khắc nghiệt trong thời gian dài nên thường khó xử lý ở những bệnh nhân yếu hơn. Đây được coi là một thách thức khó khăn đối với các bác sĩ. Một vi khuẩn kháng kháng sinh nguy hiểm khác là vi khuẩn lao
Mycobacterium. Vi khuẩn lao có cấu tạo đặc biệt bởi lớp sáp. Do đó, sức đề kháng của chúng rất mạnh với môi trường bên ngoài khi chúng ra ngoại cảnh. Ngay cả cồn và axit ở mức độ làm chết các vi khuẩn khác nhưng vi khuẩn lao vẫn tồn tại. Vì vậy, người ta gọi vi khuẩn lao là loại vi khuẩn kháng cồn - kháng toan.
Trong cơ thể của bệnh nhân lao, vi khuẩn lao rất dễ kháng lại một số thuốc mà thầy thuốc dùng để tiêu diệt chúng. Người ta phân ra 4 loại vi khuẩn lao chính là: Vi khuẩn lao người (Mycobacterium tuberculosis), vi khuẩn lao bò (Mycobacterium bovis), vi khuẩn lao chim (Mycobacterium avium) và vi khuẩn lao không xếp hạng. Cần đặc biệt lưu ý là cả 4 loại vi khuẩn lao này đều gây bệnh cho người với mọi hình thức lao.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Mỹ, 1/5 trường hợp cấp cứu có liên quan đến thuốc là do tác dụng phụ của thuốc kháng sinh. Theo một nghiên cứu, các tác dụng phụ lâu dài của thuốc kháng sinh ở phụ nữ trưởng thành có liên quan đến những thay đổi trong hệ vi khuẩn đường ruột. Sự thay đổi này có liên quan đến nguy cơ mắc nhiều bệnh mãn tính khác nhau, chẳng hạn như bệnh tim mạch và một số loại ung thư. Nghiên cứu cũng nêu rõ rằng thời gian tiếp xúc với thuốc kháng sinh có thể là một yếu tố nguy cơ gây tử vong sớm, việc tiếp xúc lâu dài với liệu pháp kháng sinh có liên quan đến nguy cơ mắc các vấn đề về đường tiêu hóa ở trẻ sinh non, nhiễm trùng huyết khởi phát muộn hoặc tử vong ở trẻ sơ sinh rất nhẹ cân.
